Bogaci i biedni bardziej równi

Prawie 3090 zł wnosił dochód rozporządzalny w 2017 r. w przeliczeniu na osobę wśród 20 proc. najbogatszych gospodarstw domowych. To o 4,7 razy więcej niż 665 zł uzyskiwanych średnio w grupie 20 proc. rodzin najbiedniejszych. Różnica jest spora, ale rok wcześniej bogaci mieli do dyspozycji 5,2 razy więcej niż biedni, a w 2013 r. – aż 6,7 razy więcej. Spadek tej relacji świadczy o istotnym obniżeniu zróżnicowania dochodów w Polsce – zauważają eksperci GUS w publikacji „Sytuacja gospodarstw domowych w 2017 r.".

Mniej nierówności

Zresztą to niejedyny wskaźnik pokazujący, że spadają nierówności dochodowe Polaków. GUS wyliczył też, że w gospodarstwach 20 proc. osób najbogatszych skumulowanych było 38,6 proc. dochodów całej badanej zbiorowości, podczas gdy jeszcze w 2013 r. było to 42 proc. Za to zwiększył się udział w ogólnym dochodzie rodzin w najgorszej sytuacji materialnej – do 8,2 proc. w 2017 r. z 6,2 proc. w 2013 r.

W efekcie spada zróżnicowanie dochodów w gospodarstwach domowych mierzone współczynnikiem Giniego. W 2017 r. jego wartość wyniosła 29,8 i po raz pierwszy od co najmniej 2005 r. było to mniej niż 30 pkt.

– To oczywiście dobra wiadomość – komentuje Cezary Wójcik, prof. SGH. – A co jest tego przyczyną? Myślę, że główny powód to silny spadek bezrobocia i poprawa na rynku pracy. 500+ pewnie też miało jakiś wpływ, ale moim zdaniem relatywnie mniejszy – dodaje.

500+ i podwyżki

– W 2017 r. widzieliśmy kontynuację trendu zapoczątkowanego w 2014 r. przez rosnącą liczbę pracujących – zaznacza Wiktor Wojciechowski, główny ekonomista Plus Banku. – Kurczy się liczba rodzin z osobami bezrobotnymi, a jednocześnie rosną dochody z pracy, szczególnie osób zarabiających poniżej średniej krajowej, to zaś wzmacnia dochody najsłabszych grup – wyjaśnia. W ostatnich latach rzeczywiście najszybciej rosną wynagrodzenia właśnie przy pracach niewymagających wysokich kwalifikacji – w handlu, transporcie czy budownictwie. Szybko rośnie też płaca minimalna.

– Na to wszystko od 2016 r. nałożyły się oczywiście świadczenia wychowawcze z programu 500+. W 2017 r. ich wpływ na zmniejszenie nierówności w relacji rocznej był jednak aż trzykrotnie mniejszy niż rok wcześniej. W 2018 r. zaś ten efekt już całkowicie zaniknie – dodaje.

– Coraz bardziej redystrybucyjna polityka rządu, zwiększająca obciążenia nakładane na lepiej zarabiających i podnosząca poziom transferów socjalnych, z pewnością przyczynia się w pewnym stopniu do zmniejszenia nierówności – zauważa też Łukasz Kozłowski, główny ekonomista Pracodawców RP. – Ważniejsze od samego wyrównywania dochodów jest jednak zapewnienie równości szans. Tak by zróżnicowanie w poziomie zamożności wynikało z tych czynników, na które ludzie mają wpływ poprzez swoje działania – pracowitości, przedsiębiorczości, pomysłowości, a nie w głównej mierze z czynników niezależnych od ich działań, np. pochodzenia lub odziedziczonego majątku – podkreśla Kozłowski.

A gdzie najbogatsi?

Co ciekawe, ekonomiści zaznaczają, by do danych prezentowanych przez GUS podchodzić z rezerwą. – Są one oparte na wynikach badań ankietowych, gdzie lepiej zarabiające osoby często są niedoreprezentowane – mówi Kozłowski. – Szanse, że ankieterzy GUS dotrą do naprawdę najbogatszych osób i ich rodzin, w których dochody są liczone w milionach, są praktycznie zerowe – wtóruje Piotr Lewandowski z Instytutu Badań Strukturalnych.

I dodaje, że analizy danych podatkowych (obejmujących wszystkich podatników w Polsce) pokazują, iż nierówności dochodowe są jednak wyższe, niż wynikałoby to z badań GUS. – To, co jest pokazywane w statystyce publicznej, jest bardziej optymistyczne niż rzeczywistość – zaznacza Lewandowski.

Czy przynajmniej można mówić o zgodności kierunków? – Problem polega na tym, że nie ma bieżącego dostępu do danych podatkowych. Ale skoro spadek w danych ankietowych jest tak znaczny, to można przypuszczać, że ta nierówność ogólna też trochę spada, choć pewnie w mniejszym stopniu – uważa.

Opinie

Ryszard Bugaj Instytut Nauk Ekonomicznych PAN

Spadek nierówności dochodowych według wskaźnika Ginniego w Polsce może tylko cieszyć. Ale z drugiej strony jest to miara, która nie mówi nam nic na temat struktury tych nierówności. Według Thomasa Pikkety'ego nierówności to konsekwencja koncentracji kapitału w rękach nielicznych, tymczasem w Polsce nie mamy wiedzy, jaka część dochodów jest skumulowana w rękach 1 proc. najbogatszych Polaków. Według mnie całkiem spora i upierałbym się, że jesteśmy pod tym względem krajem dosyć dużych nierówności. Warto też pamiętać, że nasze państwo zbiera z rynku stosunkowo mało dochodów w porównaniu z innymi krajami, więc i jakość świadczonych usług publicznych, z których przede wszystkim korzystają ci mniej zamożni, jest niska. ©?

Bartosz Marczuk wiceminister rodziny i pracy

Przyczyną spadku nierówności dochodowych może być na pewno i rynek pracy, i program 500+. Coraz więcej osób pracuje, rosną też płace dla osób wykonujących tzw. prace proste. Z kolei, jak podaje GUS, wśród rodzin, które otrzymują świadczenie na dzieci, stanowi ono ok. 15 proc. dochodu rozporządzalnego. Bardzo istotne jest, że zmniejszenie się nierówności dochodowych nie wynika z tego, że bogaci ubożeją, ale z tego, że lepiej żyje się osobom, które były w najgorszej sytuacji. Jeśli udaje im się wychodzić z ubóstwa, czy to w efekcie pomocy państwa, czy własnych działań, to jest to wielka wartość. W efekcie są mniej skłonne do wewnętrznych napięć, frustracji, negatywnych emocji, mogą normalnie funkcjonować w społeczeństwie.

Poprawia się wszystkim

W 2017 r., podobnie jak w roku poprzednim, wystąpiła wyraźna poprawa sytuacji materialnej gospodarstw domowych w Polsce – analizuje GUS w corocznym raporcie „Sytuacja gospodarstw domowych w 2017 r. w świetle wyników badania budżetów gospodarstw domowych". Gospodarstwa osiągały wyższe dochody i ponosiły większe wydatki. Wzrosła nadwyżka dochodów nad wydatkami, co dało Polakom większe możliwości oszczędzania.

Poziom przeciętnego miesięcznego dochodu rozporządzalnego na osobę w 2017 r. wyniósł ok. 1598 zł i był realnie wyższy o 6,3 proc. w porównaniu z 2016 r. Z kolei wydatki to 1176 zł na osobę, czyli realnie o 1,9 proc. więcej niż w 2016 roku. Przestrzeń do oszczędności wynosiła więc średnio ponad 420 zł na miesiąc.