Rekordowo mała szara strefa tytoniowa

W systemowym zwalczaniu przestępczości tytoniowej Polska w ostatnich latach osiąga najlepsze wyniki w całej Unii Europejskiej. Każdego roku polskie służby ujawniają kilkadziesiąt nielegalnych fabryk papierosów i przetwórni tytoniu. Na wschodniej granicy zatrzymywane są dziesiątki tirów wypełnionych pod sam sufit papierosami, głównie z Białorusi. W Gdańsku regularnie ujawniane są kontenery z Azji pełne podrobionych papierosów. Sukcesy polskich służb to rezultat zarówno wprowadzenia skutecznych regulacji prawnych, jak i właściwego rozpoznania zagrożeń, operacji prewencyjnych, alokowania środków, kierunkowego zadaniowania oraz intensywnych szkoleń i bliskiej współpracy z legalną branżą tytoniową w kraju, od lat wspierającą organy ścigania. Polskie służby w porozumieniu z Europolem odgrywają dziś wiodącą rolę w ujawnianiu nielegalnego handlu wyrobami tytoniowymi w Europie. Spektakularne akcje ujawniania nielegalnych fabryk w Danii (pierwsze ujawnienie w historii tego kraju), w Belgii, Holandii, Niemczech, Anglii, Hiszpanii, Czechach czy Słowacji to efekty współpracy naszych policjantów, strażników granicznych i celników z Europolem oraz służbami w tych krajach.

Do spadku udziałów szarej strefy w polskim rynku tytoniowym w latach 2015–2021 przyczynił się także regularny wzrost cen papierosów na Ukrainie i Białorusi. Na przykład na Ukrainie w latach 2015–2020 ich ceny wzrosły z 12 hrywien za paczkę w 2015 r. (ok. 1,75 zł) do 55 w 2020 r. (ok. 8,03 zł), czyli o 358 proc.

W walce z tytoniową szarą strefą Polska prezentuje się bardzo dobrze na tle państw strefy Schengen, gdzie średni udział nielegalnych wyrobów wynosił w 2020 r. 7,8 proc. i był 0,5 proc. wyższy niż rok wcześniej. W niektórych państwach Unii Europejskiej udział szarej strefy jest niemal czterokrotnie wyższy niż w Polsce i rośnie rok do roku.

Z ostatniego raportu firmy doradczej KPMG „Illicit cigarette consumption in the EU, UK, Norway and Switzerland. 2020 results" wynika, że w 2020 r. szara strefa we Francji stanowiła 23,1 proc. rynku (wzrost o 9,4 proc. r./r.), w Grecji 22,4 proc. (wzrost o 0,03 proc. r./r.), na Litwie 20,2 proc. (wzrost o 2,5 proc. r./r.), na Łotwie 19,1 proc. (wzrost o 5 proc. r./r.), a w Wielkiej Brytanii 17,1 proc. (wzrost o 0,45 proc. r./r.).

Czas na zmiany w akcyzie?

Zdaniem prof. Konrada Raczkowskiego dalsze obniżanie szarej strefy w obecnych warunkach będzie trudne. – To jest czas, w którym w ramach prac nad Polskim Ładem warto zastanowić się nad wykorzystaniem podatków pośrednich, w tym akcyzy, do prowadzenia przewidywalnej polityki podatkowej w ramach polityki gospodarczej przy jednoczesnym buforowaniu polityki monetarnej, co przełożyłoby się na spadek inflacji – uważa prof. Raczkowski. – W przypadku np. akcyzy tytoniowej można się więc zastanowić zarówno nad jej obniżeniem na niektóre wyroby, jak i podwyższeniem, a także zastąpieniem części procentowej częścią kwotową, waloryzowaną co roku o wskaźnik wzrostu cen – podpowiada.