Trzy scenariusze zakończenia wojny w Ukrainie z Polską w tle

Poniedziałkowe rozmowy pokojowe w Waszyngtonie nie przyniosły przełomu, ale już sam fakt, że światowi przywódcy rozmawiają, być może zbliża nas do zakończenia wojny w Ukrainie. Co to może oznaczać dla naszej gospodarki?

Faktycznie wiemy bardzo mało. Są różne przecieki, co ustalono, czego nie ustalono. Na pewno jest chęć zakończenia wojny, jest zapał i wola, proces nabrał wyraźnie biegu. Odnoszę jednak wrażenie, że każda strona, łącznie z mocno zróżnicowaną „koalicją chętnych”, inaczej wyobraża sobie zakończenie tej wojny. Elementów, na których te negocjacje mogą się wyłożyć jest mnóstwo. Tym bardziej, że tu żadna ze stron konfliktu nie jest pokonana, walki trwają. Z kwestii technicznych szczególnie mglista jest kwestia gwarancji bezpieczeństwa. Część krajów widzi je w znaczącym wzmocnieniu potencjału obronnego Ukrainy. Choćby za pieniądze europejskie albo przy znacznym współudziale europejskiego przemysłu. Ale inne kraje widzą te gwarancje jako coś przypominającego artykuł 5 traktatu północnoatlantyckiego, który dotyczy środków, jakie mogą przedsięwziąć kraje NATO w przypadku ataku na jeden z nich. W skrajnym scenariuszu, gdyby po podpisaniu traktatu pokojowego Rosja znowu najechała Ukrainę, kraje europejskie mogłyby na przykład potępić ten atak na forum ONZ i to już spełniałoby założenie tego artykułu.

To byłyby bardzo miękkie gwarancje.

To prawda, to byłoby kolejne zaproszenie do testowania granic odporności i jedności Zachodu przez Rosję. Pamiętajmy też, że na razie spotkania na wysokim szczeblu między Ukrainą a Rosją są tylko w fazie planów. Dopóki nie ma konkretnego terminu, to się może ciągnąć jeszcze długo. Rosja potrafi się w takie gierki bawić i to nie tygodniami, ale miesiącami. Tymczasem wszyscy, włączając w to złożoną z 31 krajów „koalicję chętnych” chcą zakończyć wojnę teraz. Kiedy ten proces zgubi impet i zainteresowanie mediów, negocjacje po prostu się rozpadną, same z siebie.

Poniedziałkowe spotkanie w Białym Domu wyglądało zupełnie inaczej niż to wcześniejsze.

Tak. Ewidentnie prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski wie już, jak postępować z Donaldem Trumpem. Inaczej się ubrał, chwalił go, uśmiechał się do niego i wyraźnie zależało mu, aby z tym uśmiechem złapać kilka fotek. Była wymiana listów między żonami obu panów. Atmosfera na spotkaniu wydawała się być przyjazna. Trump nie zrezygnował jednak z merkantylnego podejścia przy negocjacjach. Ukraina ma podobno kupić amerykańską broń za 100 mld dol. Ma też otworzyć swój zaawansowany przemysł dronowy na współpracę z USA. Podczas spotkania wyraźnie wybrzmiało, że Ukraina będzie musiała zaakceptować, że utraci część ziem na rzecz Rosji. I oczywiście będzie się takiemu rozwiązaniu sprzeciwiała. Nie wyobrażam sobie też traktatu pokojowego, w którym Rosja części okupowanych terenów nie uzyska. Putin musi czymś uzasadnić przeprowadzenie tej inwazji, a zdobycze terytorialne są w rosyjskiej mentalności bardzo ważne. Nawet więc jeśli Rosja będzie musiała oddać część zamrożonych aktywów, zapłacić reparacje wojenne, to będzie to i tak niska cena, jeśli pokaże społeczeństwu, że coś tam jednak Ukrainie wyrwała.

Czy to będzie do zaakceptowania przez Ukrainę?

Tego nie wiem, ale to pewnie będą najbardziej drażliwe, najtrudniejsze do uzgodnienia szczegóły traktatu pokojowego. Ukraińskie społeczeństwo ma bardzo duży szacunek dla żołnierzy walczących na wschodzie, a tam walki toczą się już ponad 10 lat. Zełenski doskonale zdaje sobie sprawę, że traktat z utratą ziem będzie kosztował go władzę. I Putin doskonale zdaje sobie z tego sprawę, że to jest scenariusz najbardziej prawdopodobny, otwierający szerokie pole do kontynuacji choćby wojny hybrydowej, która w ostateczności może doprowadzić do instalacji rosyjskiej marionetki w Kijowie.

Porozmawiajmy o gospodarczych konsekwencjach takiego traktatu.

Pewności co do niego nie mamy, bo nie wiemy przecież, jak się to wszystko skończy. Wciąż, moim zdaniem, upadek negocjacji to scenariusz najbardziej prawdopodobny. Wydaje mi się jednak, że można rozważać trzy opcje: upadek negocjacji i dalsze trwanie wojny, traktat pokojowy korzystny dla Rosji, traktat korzystny dla Ukrainy. Pewnie prawdopodobieństwa rozkładają się adekwatnie do kolejności wymienionych scenariuszy.

I co zmienia się w takim scenariuszu, w którym wojna nadal trwa?

W mojej ocenie nic się nie zmienia. Pozostajemy w dzisiejszej rzeczywistości, choć z poczuciem dużego rozczarowania. Opinia publiczna coraz bardziej traci zainteresowanie tą wojną, pojawiają się inne tematy. Trudno powiedzieć, czy uda się utrzymać w Europie wsparcie dla Ukrainy w dłuższym terminie. Pewnie nie. To pewnie doprowadzi do scenariusza negatywnego dla Ukrainy.

A w przypadku Polski?

Kontynuacja zbrojeń i wykorzystywania tego konfliktu jako pretekstu dla zwiększania potencjału militarnego. To oznacza także presję na budżet, bo 5 proc. PKB to są naprawdę bardzo duże pieniądze, zwłaszcza przy strukturze finansowania dopasowanej jednak do niższych wydatków. Polska pozostanie krajem quasi-frontowym. Bardziej wrażliwi inwestorzy będą nadal z dużą ostrożnością podchodzić do lokowania działalności na wschodzie. Ci bardziej przenikliwi i z jeszcze większą awersją do ryzyka będą powoli wyceniać bardziej negatywny scenariusz, bo czas nie gra na korzyść Ukrainy.

Będzie więc istotna reakcja inwestorów?

Nie sądzę, że istotna i zauważalna, bo przecież w naszej gospodarce i w naszym otoczeniu niewiele się zmieni, a na pewno nie zmieni się na lepsze. Dużo ciekawiej może być jednak w przypadku podpisania „jakiegoś” traktatu pokojowego. Rynki finansowe, w pierwszym prostym rozumowaniu, każde zakończenie wojny odczytają pozytywnie. Prawdopodobnie więc indeksy giełdowe wzrosną, polska waluta się umocni, rentowności obligacji spadną, spadnie ryzyko, spadną ceny ropy naftowej. Generalnie wszyscy będą wyceniali, że mniej lub bardziej powracamy do stanu sprzed wojny. Czyli znowu robimy interesy z Rosją, rosyjska ropa wraca na rynki oficjalnie bez ceny minimalnej, do tego dochodzi wznowienie jakiejś części transportu gazu z Rosji przez Ukrainę do Europy, co będzie miało pozytywny wpływ na cenę gazu i tak dalej. Po tej euforii zacznie się szukanie dziury w całym i tu już charakter traktatu pokojowego będzie miał znaczenie. Traktat podpisany na korzyść Rosji zakładał będzie pewnie, że Ukraina będzie w mniejszym lub większym stopniu demilitaryzowana, gwarancje bezpieczeństwa będą fasadowe. Przy takim obrocie spraw Rosja, po tym, jak złapie trochę oddechu, bo dziś jest w naprawdę kiepskiej kondycji, wznowi działania kinetyczne, jeśli wzmożone działania hybrydowe nie doprowadzą do fermentu politycznego w Ukrainie i nie pozwolą na instalację polityka sprzyjającego Kremlowi. A to też bardzo możliwe.

Czy taki scenariusz z przerwą w konflikcie coś zmienia?

Wydaje mi się, że kraje wschodniej flanki NATO będą doskonale rozumiały, że to nie jest scenariusz na zaprzestanie zbrojeń. Tu się więc absolutnie nic nie zmieni. Zresztą, nie sądzę też, że do faktycznego ograniczenia zbrojeń doszłoby w przypadku traktatu pokojowego korzystnego dla Ukrainy. Maszyna zbrojeń ruszyła i zapewne każdy zakłada, że Rosja prędzej czy później odbuduje swój potencjał i zajmie się tym, co zwykle, czyli rozszerzaniem swojej strefy wpływów.

No dobrze, a ewentualna blokada możliwości wejścia Ukrainy do Unii Europejskiej, a także do NATO? Czy jej pozostawienie na peryferiach Europy nie sprawi, że Polska zacznie być postrzegana jako kraj mocniej narażony na atak ze strony Rosji? To zagrożenie już jest, ale pewnie jeszcze by się pogłębiło. Odstraszyłoby to od nas inwestorów?

Każdy traktat pokojowy bez gwarancji, że Ukraina będzie w stanie odbudować swoją gospodarkę i stworzyć silny system instytucjonalny, w zasadzie zakłada powtórkę z 2022 r. W szczególności scenariusz dla Ukrainy, który zbliży ją do sytuacji Białorusi nie jest dobry dla bezpieczeństwa w Europie i zagrożenie to szybko może się materializować. Inwestorzy natychmiast to wyczują. Gdybym miał szukać plusów w takiej sytuacji, to widziałbym je w tym, że ukraińscy migranci, którzy stanowią bardzo cenny zasób siły roboczej w Polsce, będą zdecydowanie mniej zainteresowani powrotem do swojego kraju, po to, by tam na nowo układać sobie życie. Nadzieją, także dla nas, jest to, że jednak uda się wynegocjować traktat pokojowy korzystny dla Ukrainy, z sensownymi gwarancjami bezpieczeństwa, z sensownym programem odbudowy, który będzie realizowany rękami głównie europejskich firm. Niestety nie mam zbyt dużo wiary, że akurat ten scenariusz jest najbardziej prawdopodobny. A nawet gdyby tak się stało, nie wierzę, że otworzy to przed Ukrainą prostą drogę do UE i NATO.

Dlaczego?

Ukraina jest dużym krajem. To dziś, w zależności od szacunków, od 33 do 40 mln ludzi. Jest pod tym względem podobna do Polski, ale dwa razy większa terytorialnie. Pod względem PKB na osobę jest daleko za nami, a struktura ukraińskiego eksportu jest silnie przeważona w kierunku produktów rolnych, które od zarania są kością niezgody na wspólnym rynku UE. Wystarczy spojrzeć, jak wyglądały negocjacje umowy UE z Mercosurem i co było tam głównym problemem. Duży, stosunkowo biedny kraj ściągałby fundusze strukturalne w znaczącej skali. Tymczasem Ukraina pozostaje krajem o sporej skali korupcji i jednak dość słabym instytucjonalnie. To są problemy, których nie da się szybko rozwiązać, a wydawałoby się, że właśnie szybkiej ścieżki domagają się zwolennicy wejścia Ukrainy do UE. Nie sądzę, że unijni liderzy znajdą tu szybkie odpowiedzi.