- zakres i formy kontroli oraz nadzoru organów gminy nad działalnością organów jednostki pomocniczej.
Statut może przewidywać powołanie jednostki niższego rzędu w ramach jednostki pomocniczej (art. 35 ust. 2 u.s.g.). W art. 5c ust. 6 u.s.g. zastrzeżono, że w statucie jednostki pomocniczej można upoważnić tę jednostkę do utworzenia jej rady seniorów. W statucie jednostki pomocniczej muszą być zawarte wszystkie obligatoryjne elementy wymienione w art. 35 ust. 3 u.s.g. Ustawodawca nie określił jednak zamkniętego katalogu spraw, które mogą być objęte statutem. Rada gminy ma prawo uwzględnić w statucie także kwestie niewymienione w ustawie, ale z zastrzeżeniem, że muszą one dotyczyć organizacji i zasad działania danej jednostki pomocniczej (por. np. wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 14 czerwca 2018 r., sygn. II SA/Go 329/18, LEX nr 2507423).
Organy jednostki
W statucie nie można uregulować kwestii nieprzekazanych do kompetencji rady gminy ani modyfikować norm wynikających z przepisów ustawy (por. np. wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z 14 czerwca 2018 r., sygn. II SA/Go 335/18, LEX nr 2507424). Zgodnie z art. 36 u.s.g. organem uchwałodawczym w sołectwie jest zebranie wiejskie, a wykonawczym – sołtys. Działalność sołtysa wspomaga rada sołecka.
W u.s.g. nie przewidziano natomiast możliwości ustanowienia funkcji zastępcy sołtysa (por. np. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Podlaskiego z 3 kwietnia 2014 r., znak NK-II.4131.33.2014.AK, Dz.Urz. woj. podla. z 2014 r. poz. 1496). Kompetencje rady sołeckiej ograniczają się do wspomagania działalności sołtysa. W statucie sołectwa nie można zobowiązać sołtysa do realizacji wniosków rady, gdyż ma ona wobec niego służebny charakter (rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Lubelskiego z 31 sierpnia 2011 r., znak NK-II.4131.319.2011, Dz.Urz. woj. lubel. z 2011 r. nr 142, poz. 2354). Zebranie wiejskie podejmuje uchwały, ale nie ma uprawnień kontrolnych (por. np. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Dolnośląskiego z 26 lipca 2012 r., znak NK-N7.4131.619.2012.AM5, Dz.Urz. woj. dolno. z 2012 r. poz. 2732). Zwraca się także uwagę, że w statucie nie można określić przypadków, gdy uchwały zebrania wiejskiego są podejmowane w głosowaniu tajnym, gdyż wprowadzenie wyjątków od zasady jawności głosowania należy do kompetencji ustawodawcy (por. np. rozstrzygnięcie nadzorcze Wojewody Dolnośląskiego z 4 sierpnia 2011 r., znak NK-N.4131.661.2011.JK8, Dz.Urz. woj. dolno. z 2011 r. nr 167, poz. 2881).
Przykład:
Rada gminy chce zastrzec w statucie sołectwa, że uprawnionymi do głosowania na zebraniu wiejskim są tylko ci członkowie sołectwa, którzy posiadają czynne prawo wyborcze. W rozstrzygnięciu nadzorczym Wojewody Dolnośląskiego z 3 kwietnia 2013 r. (znak NK-N.4131.52.33.2013.AS, Dz.Urz. woj. dolno. z 2013 r. poz. 2386) stwierdzono, że z przepisów prawa wyraźnie wynika, że członkami wspólnoty są z mocy prawa mieszkańcy gminy oraz że gmina nie może dyskryminować swoich mieszkańców ze względu na kwestię posiadania bądź nieposiadania praw wyborczych. W wyroku NSA z 11 grudnia 2013 r. (sygn. II OSK 2473/13, LEX nr 1530731) przyjęto jednak, że rozwiązanie, którego wprowadzenie rozważa rada gminy, nie jest to sprzeczne z prawem. Skoro ustawodawca nie określił wprost tego, że w głosowaniu na zebraniu wiejskim biorą udział wszyscy mieszkańcy sołectwa, to oznacza, że pozostawił w tym zakresie radzie gminy swobodę, choć ograniczoną całokształtem unormowań obowiązujących w sferze sprawowania władzy publicznej przez członków wspólnoty samorządowej.
Zasady głosowania
Sołtys i członkowie rady sołeckiej są wybierani w głosowaniu tajnym, bezpośrednim, spośród nieograniczonej liczby kandydatów, przez stałych mieszkańców sołectwa uprawnionych do głosowania. W wyroku WSA w Opolu z 15 września 2009 r. (sygn. II SA/OP 225/09, LEX nr 569829) podkreślono, że prawo wybierania sołtysa i członków rady sołeckiej nie może być utożsamiane z prawem do udziału w zebraniu wiejskim, gdyż prawo wybierania sołtysa i członków rady sołeckiej przysługuje osobom fizycznym (mającym status stałego mieszkańca sołectwa, uprawnionego do głosowania), a nie organowi sołectwa, jakim jest zebranie wiejskie.