Nowe uprawnienia wynikają z ustawy z 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw (dalej: nowelizacja), której celem było zwiększenie elastyczności działania jednostek samorządu terytorialnego oraz ułatwienie im współpracy. Nowelizacją uzupełniono m.in. ustawę o samorządzie gminnym (dalej: u.s.g.), dodając art. 10a–10d dotyczące możliwości skorzystania ze wspólnej obsługi jednostek organizacyjnych gmin nieposiadających osobowości prawnej, gminnych instytucji kultury, a także innych gminnych osób prawnych. Analogiczne zmiany wprowadzono w ustawie o samorządzie powiatowym oraz w ustawie o samorządzie wojewódzkim. Zmieniono także ustawę o finansach publicznych (dalej: u.f.p.).
Wykonywanie zadań
Przed nowelizacją sposoby wykonywania zadań przez gminę określały art. 9 i art. 10 u.s.g., nieprzewidujące możliwości wspólnej obsługi jednostek gminy. W art. 9 ust. 1 u.s.g. przewidziano, że w celu wykonywania swoich zadań gmina może tworzyć jednostki organizacyjne, a także zawierać umowy z innymi podmiotami, w tym z organizacjami pozarządowymi. Natomiast w art. 10 ust. 1 u.s.g. stwierdzono, że wykonywanie zadań publicznych może być realizowane w drodze współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego.
Formy gospodarki komunalnej, obejmującej w szczególności zadania o charakterze użyteczności publicznej, których celem jest bieżące i nieprzerwane zaspokajanie zbiorowych potrzeb ludności w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych, określa ustawa o gospodarce komunalnej. Zgodnie z art. 2 tej ustawy gospodarka komunalna może być prowadzona w szczególności w formach samorządowego zakładu budżetowego lub spółek prawa handlowego. Jest to wyliczenie o charakterze przykładowym (na co wskazuje użyte przez ustawodawcę wyrażenie: w szczególności), w związku z czym nie można twierdzić, aby katalog ten miał zamknięty i wyczerpujący charakter (postanowienie Sądu Najwyższego z 21 lipca 2011 r., sygn. V CZ 49/11). Samorządowy zakład budżetowy nie posiada osobowości prawnej i działa w imieniu jednostki samorządu terytorialnego, która go utworzyła. Jest on jednostką organizacyjną sektora finansów publicznych (por. art. 11 ust. 1 i art. 14 u.f.p.).
Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej jednostki samorządu terytorialnego organizują działalność kulturalną, tworząc samorządowe instytucje kultury. Instytucje kultury uzyskują osobowość prawną i mogą rozpocząć działalność z chwilą wpisu do rejestru prowadzonego przez podmiot, który je utworzył.
Nowe regulacje
Zgodnie z dodanym nowelizacją art. 10a u.s.g. od 1 stycznia 2016 r. gmina może zapewnić wspólną obsługę, w szczególności administracyjną, finansową i organizacyjną: