W wypadku kontroli nad działalnością administracji publicznej sprawowaną przez sądy zasadą jest wnoszenie skargi (lub innego pisma inicjującego postępowanie przed sądem) za pośrednictwem organu, którego działanie jest kwestionowane. Celem takiego rozwiązania jest umożliwienie przeprowadzenia tzw. autokontroli i uznania żądania zawartego w skardze jeszcze przed przekazaniem jej do sądu. Jednocześnie taki model postępowania stwarza ryzyko, że na skutek celowego działania organu lub na skutek niedbalstwa takie pismo procesowe nie zostanie przekazane w terminie.
Dopuszczalność skargi
Postępowanie przed wojewódzkim sądem administracyjnym inicjowane jest poprzez wniesienie skargi. Prawo do wystąpienia z takim pismem procesowym przysługuje stronie, prokuratorowi lub rzecznikowi praw obywatelskich, albo rzecznikowi praw dziecka na podst. art. 50 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (p.p.s.a.).
Czytaj także: Postępowanie administracyjne: wniesienie odwołania wstrzymuje wykonanie decyzji
Przed wniesieniem skargi należy skorzystać z środków zaskarżenia przysługujących stronie na etapie postępowania administracyjnego. Stąd dopuszczalne jest jedynie zaskarżenie decyzji lub postanowień ostatecznych wydanych najczęściej przez organ orzekający w II instancji (zob. art. 52 p.p.s.a.). Od tej zasady ustawa dopuszcza wyjątek: jeżeli od rozstrzygnięcia wydanego w I instancji przysługuje wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, to dopuszczalne jest wniesienie skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego. W praktyce chodzi o sprawy rozpatrywane w I instancji przez ministrów w rozumieniu kodeksu postępowania administracyjnego (k.p.a.) np. ministrów kierujących działami administracji rządowej lub kierowników urzędów centralnych.
Opieszałość organu
Taki sposób postępowania odnosi się do większości spraw należących do właściwości sądów administracyjnych. Jednak, w wypadku spraw szczególnych odnoszących się np. do możliwości wszczęcia kontroli sądowej w stosunku do czynności materialno-technicznej – w postaci przewlekłości postępowania administracyjnego – stosowanie art. 52 p.p.s.a. nastręcza więcej problemów. Jeżeli organ działa opieszale i zachodzi podejrzenie, że w sprawie mogło dojść do przewlekłości postępowania lub bezczynności organu, to strona zobowiązana jest skorzystać z środka w postaci „ponaglenia", o którym mowa w art. 37 albo w art. 141 ordynacji podatkowej (o.p.). Zgodnie z art. 53 § 2b skarga może być wówczas wniesiona „w każdym czasie". W orzecznictwie podkreśla się, że skuteczność skargi nie jest zależna od podjęcia przez organ do którego wniesiono ponaglenie jakichkolwiek działań w sprawie – wystarczające jest tylko wniesienie ponaglenia do właściwego organu (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 września 2018 r., II OSK 1659/18, LEX nr 2573182).