Instytucje z sektora finansowego i ubezpieczeniowego, a także centra usług wspólnych i inne podmioty obsługujące te instytucje będą miały możliwość weryfikacji niekaralności kandydatów do pracy. Trwają prace nad nowymi przepisami, które mają wejść w życie już 1 stycznia 2018 r.
Pracowników sektora finansowego obdarza się szczególnym zaufaniem. Pomimo to instytucje finansowe nie miały dotychczas możliwości weryfikacji, czy ich pracownicy nie byli w przeszłości karani, w szczególności za przestępstwa przeciwko mieniu.
Obecnie pracodawca może żądać informacji o niekaralności kandydatów do pracy, tylko gdy wynika to z odrębnych przepisów. W sektorze finansowym możliwość taka istnieje w praktyce jedynie w odniesieniu do członków zarządów niektórych podmiotów podlegających nadzorowi KNF, a od połowy 2017 r. także w odniesieniu do pracowników i współpracowników pośredników i agentów uczestniczących w sprzedaży kredytów hipotecznych.
Spotyka się to z krytyką zarówno ze strony pracodawców, jak i klientów, którzy obawiają się o swoje oszczędności i dane osobowe. Podkreśla się, że brak możliwości weryfikowania karalności pracowników znacząco obniża konkurencyjność Polski jako potencjalnej lokalizacji dla zagranicznych instytucji finansowych oraz podmiotów je wspierających. Skoro w Polsce nie można zweryfikować, czy kandydaci do pracy byli karani i czy dają odpowiednią rękojmię zapewnienia bezpieczeństwa powierzanych im środków oraz danych, to – ze względów bezpieczeństwa – biznes lepiej ulokować w innym kraju, w którym taka możliwość istnieje.
Powyższe problemy zostały dostrzeżone przez dwa ministerstwa: Rozwoju i Finansów oraz Cyfryzacji. Trwają prace nad dwiema konkurencyjnymi ustawami, które przyznają instytucjom finansowym możliwość weryfikowania karalności kandydatów do pracy. Mimo że projekt MC został ogłoszony kilkanaście dni po propozycji MRiF, wydaje się, że obydwie propozycje nie były uzgadniane.
MRiF ogłosiło w ostatnich dniach sierpnia projekt ustawy o zasadach badania niekaralności kandydatów ubiegających się o zatrudnienie w podmiotach sektora finansowego, który ma wejść w życie już od 1 stycznia 2018 r.
Projekt zakłada, że podmioty sektora finansowego oraz ubezpieczeniowego (w tym banki, SKOK, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych i reasekuracji, domy maklerskie czy fundusze inwestycyjne) będą miały prawo żądać od osób ubiegających się o zatrudnienie informacji o niekaralności. Bez znaczenia będzie, czy dana osoba ma być zatrudniona na podstawie umowy o pracę czy stosunku cywilnoprawnego (np. kontraktu menedżerskiego lub zlecenia). Będzie można zweryfikować, czy nie została prawomocnie skazana za stypizowane w kodeksie karnym przestępstwa przeciwko dokumentom, mieniu, ochronie informacji, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, a także przestępstwa wskazane w ustawach sektorowych regulujących funkcjonowanie poszczególnych branż. Dotyczy to m.in. przepisów karnych wskazanych w prawie bankowym czy w ustawie o obrocie instrumentami finansowymi. Będzie można też badać, czy dana osoba nie jest wpisana na listę osób, grup i podmiotów objętych restrykcjami związanymi z podejrzeniami o terroryzm bądź na Denied Persons Lists prowadzone przez Departament Handlu USA. Niekaralność ma być weryfikowana na podstawie oświadczenia kandydata do pracy, ale instytucja będzie mogła zażądać informacji z Krajowego Rejestru Karnego.
W projekcie nie ma stanowisk, na których możliwe będzie weryfikowanie niekaralności, o tym będą decydować pracodawcy. Niektóre instytucje mogą więc żądać informacji o niekaralności od wszystkich kandydatów do pracy.
Uprawnienia z ustawy mają zostać rozciągnięte na podmioty, którym instytucje z sektora finansowego lub ubezpieczeniowego powierzyły wykonywanie ich czynności (outsourcerzy). Ich pracownicy mają zwykle dostęp do znajdujących się w systemach informatycznych danych o sytuacji finansowej klientów, a często mogą wręcz dokonywać operacji związanych z majątkiem tych instytucji (np. dokonywać przelewów). Dotyczy to w szczególności pracowników centrów usług wspólnych, obsługujących. Może to dotyczyć również innych podwykonawców (np. dostawców usług IT). Niewątpliwie zwiększy to bezpieczeństwo sektora finansowego oraz atrakcyjność Polski jako kraju, w którym lokowane są siedziby tego typu podmiotów.
Wątpliwości budzi ograniczenie możliwości weryfikacji niekaralności jedynie do osób ubiegających się o pracę. Oznacza to brak możliwości zweryfikowania, czy osoby już zatrudnione nie był skazane. Mając na uwadze cel ustawy, zasadne jest rozszerzenie możliwości żądania oświadczenia o niekaralności na już zatrudnionych oraz dodanie wyraźnej regulacji, że skazanie może uzasadniać wypowiedzenie stosunku pracy. Z perspektywy zaufania klienta do instytucji finansowej nie ma bowiem znaczenia, czy pracownik, któremu powierzył swoje oszczędności, popełnił przestępstwo przed podjęciem zatrudnienia w danej instytucji czy już po.
Tę kwestię uwzględnia drugi, konkurencyjny projekt Ministerstwa Cyfryzacji ogłoszony 14 września 2017 r. Chodzi o projekt ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o ochronie danych osobowych. Zawiera on w szczególności postanowienia umożliwiające niektórym podmiotom z sektora finansowanego żądanie informacji o niekaralności kandydatów do pracy i pracowników. Uprawnienie to zostaje jednak przyznane znacznie węższemu kręgowi podmiotów niż w projekcie MRiF. Są to wyłącznie banki; podmioty, którym banki powierzyły pośrednictwo w zakresie działalności bankowej lub wykonywanie czynności związanych z taką działalnością; instytucje płatnicze i instytucje pieniądza elektronicznego oraz agenci lub przedsiębiorcy, którym te instytucje powierzyły wykonywanie określonych czynności operacyjnych związanych ze świadczeniem usług płatniczych lub z działalnością w zakresie wydawania pieniądza elektronicznego.
Projekt MC nie przewiduje natomiast ograniczeń w zakresie przedmiotowym. Pracodawcy mogliby żądać informacji o wszelkich prawomocnych wyrokach skazujących, nawet jeżeli popełnione przestępstwo w żaden sposób nie wiązałoby się z rodzajem prowadzonej przez nich działalności.
Jednocześnie nie umożliwia żądania informacji o niekaralności od osób zatrudnionych na podstawie innych stosunków prawnych niż stosunek pracy (co z kolei zostało przewidziane w projekcie MRiF).
Pożądane jest, aby na dalszym etapie legislacyjnym oba projekty ustaw zostały dostosowane i ujednolicone. Bazą do dalszych prac powinna być jednak bardziej kompleskowa propozycja MRiF. W projekcie MC kwestia niekaralności ma jedynie poboczne znaczenie. Przewiduje jednak jedno uprawnienie, które powinno zostać dodane do projektu Ministerstwa Rozwoju i Finansów – możliwość żądania przez instytucje finansowe informacji o niekaralności nie tylko od kandydatów do pracy, ale także od osób, które zostały już zatrudnione.
Paweł Sobol jest adwokatem, a Robert Stępień radcą prawnym
