Ireneusz Łazarski: To były kontrakty na opcje walutowe

Prezes Narodowego Banku Polskiego Adam Glapiński ogłosił, że polskie banki mają się dobrze oraz że NBP im pomoże w „przewalutowaniu kredytów walutowych, dla których potrzebne jest rozwiązanie systemowe", bowiem sądy rozstrzygają sprawy „bez zachowania sensu ekonomicznego, abstrahują od wartości pieniądza, przez co system społeczno-ekonomiczny doznaje szkody" – tak m.in. pisali rektorzy czterech znanych uczelni ekonomicznych.

Czytaj także: Przewalutowanie kredytu bankowego i pożyczek pieniężnych

Do interesujących wniosków doszedł Sąd Okręgowy w Warszawie, który wyrokiem z 21 grudnia 2020 r., sygn. akt: XXVI GC 586/20, orzekł, o zgrozo, na korzyść przedsiębiorcy! Stwierdził np., że bank jest instytucją zaufania publicznego. Analizując fakty, ustalił przyczynę nieważności umowy, świadczenia stron, eliminując tym samym rozważania na temat kursów (bo świadczenia w złotym). Nie znalazł też problemów z określeniem terminów przedawnienia, a sprawę mnożenia kondykcji zignorował, gdyż ustalił, kto i ile świadczył, a różnica – jako bezpodstawne wzbogacenie – podlega zwrotowi. To jak w zgodnie pracującej firmie: księgowy rozpracował źródła liczb i sumy, a prawnik dokleił paragrafy z komentarzem. Wszystko w jednym procesie! I prezes Sądu Najwyższego M. Manowska ma odpowiedzi na wszystkie pytania. Skoro w trosce o zdrowie sędziów nie zwołała ich ona z powodów znacznie ważniejszych, to w tej sprawie uważna lektura orzeczenia SO z 21 grudnia pozwalałaby zadanie SN uznać za wykonane.

Szczegółowo uzasadnił

SO w Warszawie swoje ustalenia szczegółowo opisał i uzasadnił. Dostrzegł, że sprawa dotyczy kredytów złotowych, nie walutowych, w których za pomocą indeksu niezwiązanego ze świadczeniem stron ów złoty jest indeksowany/waloryzowany, uznając to w rozpatrywanym przypadku za dopuszczalne (działalność gospodarcza). Proceder indeksacji w umowach z konsumentami jest zabroniony, więc jej wyeliminowanie wydawałoby się kluczowe. A tu sąd rozstrzygnął, nie orzekając o abuzywności!

Uzasadniając przyczyny nieważności umowy, Sąd Okręgowy w podtytule „Umowa kredytu jako umowa wykorzystująca konstrukcję instrumentu finansowego..." dodał: „słapa walutowo-procentowego CIRS". Analizując nieobiektywnie, udało się znaleźć uchybienie. To nie CIRS, bo ów ma dwie nogi, dwa kursy itd.; nie odwiodło to jednak sądu od prawidłowej oceny efektów owego derywatywa. Dodając nieco faktów i kilku ekonomicznych pojęć, można zobrazować mechanizm działania tegoż tajemnego instrumentu.

Otóż, przedstawiciel – handlowiec, pośrednik, rzadko finansista, w imieniu banku przekonał Kowalskiego o zaletach kredytu indeksowanego, bo niskie stopy, mała zdolność itd. Informuje więc bank o sprzedaży umowy na 100 tys. zł. Kowalski nie musi nigdzie chadzać, gdyż zgodnie z dostarczonymi i podpisanymi dokumenty bank zapisuje:

- kupiono od Kowalskiego 50 000 CHF po 2 zł/szt. Kowalski franków nie miał, więc je dostarczy później z procentem (należność), za co bank winien mu 100 tys. złotych.

- By uregulować wobec Kowalskiego dług na 100 tys. zł, na podstawie zawartej umowy bank wypłaca mu 100 tys. zł w formie kredytu. Po dodaniu zapisu wewnętrznego złote znikają, pozostaje tylko należność frankowa z odsetkami.

Pierwszy zapis to samodzielna transakcja. Drugi – to zapis rozliczeniowy, czyli forma zapłaty/rozliczenia transakcji pierwszej, w postaci kredytu hipotecznego. Ale stosunek zobowiązaniowy w całości definiuje zapis nr 1. Udzielając kredytu, który de facto pokrywa zobowiązanie za nabyte franki, bank ustawił Kowalskiego na pozycji „krótkiej", bo sprzedał franki, których nie dostarczył.

Prawo banku do waluty

A bank nabył pozycję „długą", czyli prawo do waluty. Czyli Kowalski pierwej zawarł kontrakt na opcję walutową, której stał się wystawcą. Skoro przyszedł po złote na zakup nieruchomości, bank ubrał transakcję w zapisy, nadając jej formę „quasi umowy o kredyt", której celem jest zapłacenie bankowi za franki (w ratach, z odsetkami, indeksacją, spreadami itp.). Dalsze zapisy to już accidentalia negotii (szczegóły), wzmacniające pozycję banku, bowiem jej essentialia definiuje kontrakt na opcję. Przykład: odrębne konto jest wymogiem dla rozliczeń instrumentów finansowych, z którego bank pobiera należne mu kwoty. Tym sposobem, nie informując o czymkolwiek, bank wciągnął Kowalskiego w grę na kursach, bowiem wymiany zdań na temat ryzyka dot. spreadów w żadnej mierze nie można uznać za informację istotną. Była to sztuczka marketingowa, by poszerzyć rynek opcji o konsumentów, na którą skusiło się wielu, także tych którzy mieli już kredyty ze stopą 7–8 proc.; a te miały być tańsze, niższe wymogi wypłacalności, łatwiejsze w otrzymaniu – tak napisano. Mechanizm zawarty w umowie przynosił bankom dochód nawet bez zmiany indeksu, a ich wzrost dochody zwielokrotniał. Doklejając kredyt hipoteczny do opcji, bank nie zostawił Kowalskiemu wyboru; uwiązał go na dziesiątki lat bez narzędzi reagowania. Postawił w sytuacji gorszej niż firmy w latach boomu na opcje 2005–2009; tam instrument był płynny, klient wiedział, co kupuje, płacił niewielką marżę itd.

Klauzula indeksacyjna to instrument finansowy, o którym mowa w art. 2.1 pkt 2c ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie... oraz par. 3 ust 3, 4 i 10 oraz par. 8 Rozporządzenia Min. Fin. z 12 grudnia 2001 r. w sprawie zasad uznawania, wyceny, ujawniania i prezentacji instrumentów finansowych, o czym Kowalski nie ma pojęcia. Gdyby wiedział, umowy zapewne by nie zawarł (art. 84 KC). A jej forma jest sprzeczna z naturą stosunku prawnego, tj. umowy kredytu (art. 58 KC).