Zgodnie z tzw. Tarczą Antykryzysową 1.0 (ustawą z 31 marca 2020 r.) w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii we wszelkich postępowaniach administracyjnych i sądowoadministracyjnych został zawieszony bieg terminów procesowych i sądowych, zaś rozpoczęcie biegu nowych terminów w tych postępowaniach zostało wstrzymane (z pewnymi wyjątkami). Zazwyczaj przyjmuje się, że zawieszenie (wstrzymanie) biegu w powyższym trybie dotyczy także obowiązujących zazwyczaj terminów na załatwienie sprawy administracyjnej.

Tarcza Antykryzysowa 1.0

Osobnym przepisem zawieszono (wstrzymano) także wyraźnie bieg terminów do wniesienia środków odwoławczych do organu administracji lub sądu administracyjnego. W podobny sposób zawieszono bieg rozpoczętych terminów (oraz wstrzymano rozpoczęcie biegu nowych terminów) na milczące załatwienie sprawy czy też na zajęcie stanowiska lub wydanie rozstrzygnięcia istotnego dla innej sprawy.

W związku z powyższym wprowadzone zostały także rozwiązania dodatkowo zabezpieczające organy administracji oraz sądy przed ewentualnymi negatywnymi skutkami upływu terminów przewidzianych przepisami prawa do dokonania przez nie określonych czynności, w tym do rozstrzygnięcia zawisłych przed nimi spraw.

Czytaj także: Koronawirus: tarcza 3.0 odwiesza terminy podatkowe

Zarazem jednak w Tarczy Antykryzysowej 1.0 zostało wyraźnie zastrzeżone, że czynności dokonane przez którąkolwiek ze stron postępowania w powyższym okresie zawieszenia lub wstrzymania są uważane za dokonane skutecznie. Oznacza to w praktyce, że w postępowaniach administracyjnych oraz sądowoadministracyjnych przestały biec lub rozpoczynać bieg jakiekolwiek terminy, w tym wyznaczone prawem terminy do przeprowadzenia w postępowaniu określonych czynności, złożenia określonych środków odwoławczych (odwołania, zażalenia czy skargi do sądu) czy też wydania rozstrzygnięcia kończącego postępowanie.

Osobną kwestią, nadal dyskutowaną, jest ustalenie, czy zawieszenie lub wstrzymanie biegu terminów nastąpiło od 14 marca 2020 roku, czyli od dnia ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego, czy też od 31 marca 2020 roku, czyli od dnia wejścia w życie Tarczy Antykryzysowej 1.0. Nie oznacza to bynajmniej zawieszenia czy wstrzymania samych postępowań administracyjnych oraz sądowoadministracyjnych. Przeciwnie, postępowania rozpoczęte przed 31 marca 2020 roku toczą się nadal (choć bez wyraźnych rygorów czasowych).

Mogą być także wszczynane nowe postępowania administracyjne (zarówno z urzędu, jak i na wniosek strony), jak również mogą być wszczynane postępowania przed sądem administracyjnym na podstawie nowych skarg lub skarg kasacyjnych. Organy administracyjne mogą także wydawać postanowienia i decyzje w prowadzonych przez siebie postępowaniach.

W szczególności, zgodnie z wyraźnymi przepisami Tarczy Antykryzysowej 1.0 mogą być także wydawane z urzędu decyzje w całości uwzględniające żądanie strony lub uczestnika postępowania oraz zaświadczenia o braku podstaw do wniesienia sprzeciwu. Organ może też wyrazić stanowisko albo wydać interpretację indywidualną (inną niż podatkowa – tej kwestii dotyczą osobne przepisy w Tarczy Antykryzysowej 1.0 wydłużające zasadniczo do 6 miesięcy termin na wydanie takiej interpretacji przez dyrektora KIS). Wspomniana możliwość wydawania z urzędu decyzji w całości uwzględniających żądanie strony budzi przy tym zrozumiałe wątpliwości interpretacyjne – skoro bowiem decyzja jest wydawana z urzędu, to w zasadzie brak jest w takim postępowaniu żądania strony, które organ miałby z urzędu uwzględnić w całości. W powyższym przypadku możliwość wydania decyzji z urzędu może być zatem rozumiana jako uprawnienie do wydania przez organ decyzji w całości zgodnej z żądaniem strony bez konieczności umożliwienia stronie korzystania z prawa do czynnego udziału w postępowaniu.

Bez rozpraw i jawnych posiedzeń

W Tarczy Antykryzysowej 1.0 wyłączono natomiast możliwość przeprowadzania rozpraw i posiedzeń jawnych (z wyjątkiem spraw pilnych wskazanych enumeratywnie w ustawie). Co więcej, już wcześniej sądy administracyjne z własnej inicjatywy wyłączyły możliwość odbywania rozpraw, a nadto wstrzymywały w niektórych sprawach doręczanie stronom pism, które mogłyby skutkować rozpoczęciem biegu do dokonania przez te strony określonych czynności (na przykład do wniesienia skargi kasacyjnej).

Oznacza to, że w sprawach, w których wydanie wyroku przez sąd administracyjny powinno nastąpić na posiedzeniu jawnym, po przeprowadzeniu rozprawy, w okresie zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii wydanie takiego wyroku nie jest możliwe. Nie ma natomiast przeszkód dla sporządzenia przez sąd i doręczenia stronom odpisu wyroku wraz z pisemnym uzasadnieniem w przypadku, gdy rozprawa zdążyła już się odbyć.

Ze względu na wywołany Tarczą Antykryzysową 1.0 faktyczny paraliż wielu postępowań administracyjnych i sądowoadministracyjnych strony rozpoczęły poszukiwanie rozwiązań, które mogłyby przyspieszyć postępowania prowadzone w ich sprawach. Jednym z nich może być wystąpienie do organu administracji o doręczanie pism drogą elektroniczną, przewidziane już przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego.

Tarcza Antykryzysowa 2.0

W sukurs stronom dodatkowo przyszły przepisy tzw. Tarczy Antykryzysowej 2.0 – ustawy z 16 kwietnia 2020 r. (obowiązują od 18 kwietnia 2020 r.). Zgodnie z nimi, w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii organ może między innymi odstąpić od realizacji prawa stron do czynnego udziału w postępowaniu, gdy wszystkie strony zrzekły się swego prawa, jak również może udostępnić stronie akta sprawy w formie elektronicznej (o ile je posiada w takiej formie – w praktyce zdarzały się już bowiem odmowy udostępnienia akt w postaci elektronicznej w trybie Tarczy Antykryzysowej 2.0, ponieważ pracujący pracę urzędnicy twierdzili, że nie są fizycznie w stanie zeskanować dokumentów tworzących akta). Rozwiązania te pozwalają zatem stronie zainteresowanej szybkim zakończeniem postępowania na przykład na zrzeczenie się prawa do zapoznania się z materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie oraz do ostatecznego wypowiedzenia się w sprawie, a jeśli na takie zrzeczenie strona jednak nie zdecyduje się – teoretycznie przynajmniej na elektroniczny dostęp do akt postępowania.

Możliwość zrzeczenia się prawa do czynnego udziału w postępowaniu wprowadzona z dniem 18 kwietnia 2020 roku przepisami Tarczy Antykryzysowej 2.0 pozwala również na uniknięcie sytuacji, w której ze względu na wstrzymanie biegu terminu do zapoznania się z aktami postępowania (wynikające z Tarczy Antykryzysowej 1.0) postępowanie administracyjne w ogóle nie mogłoby się zakończyć.

Tarcza Antykryzysowa 3.0

Co więcej, Sejm uchwalił także Tarczę Antykryzysową 3.0 (czyli ustawę z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2; Dz. U z 15 maja 2020 r. poz.875).. Jedną z kluczowych zmian dotyczących postępowań administracyjnych i sądowoadministracyjnych przewidzianych w tej ustawie jest uruchomienie dalszego biegu terminów w tych postępowaniach po upływie 7 dni od dnia wejścia w życie tej ustawy (oraz rozpoczęcie biegu nowych terminów, których rozpoczęcie biegu uprzednio zostało wstrzymane w ramach Tarczy Antykryzysowej 1.0, po upływie tego okresu 7 dni).

W ramach Tarczy Antykryzysowej 3.0 została również przywrócona możliwość przeprowadzania rozpraw przez sądy administracyjne, przy czym w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z tych stanów rozprawy zasadniczo powinny być przeprowadzane w formie transmisji video (z możliwością organizacji zwykłej rozprawy po pewnymi warunkami), przy czym wiele praktycznych aspektów takiej formuły rozprawy (np. możliwość udziału publiczności) pozostaje do wyjaśnienia. 

Rozszerzone zostały także możliwości rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym. Wolno przy tym oczekiwać, że praktyczne doświadczenia ze zdalnych rozpraw przed sądami administracyjnymi będą istotne dla dalszych losów postępowania sądowoadministracyjnego. W szczególności, gdyby okazało się, że tryb zdalny sprawdza się w praktyce, może on stać się trwałym elementem prowadzenia w przyszłości postępowań przed sądami administracyjnymi. Niemniej, zakładając, że sądy administracyjne nie są jeszcze gotowe prawnie i organizacyjnie na prowadzenie e-rozpraw, zwłaszcza przy braku vacatio legis, należy także liczyć się z tym, że w związku z przepisami Tarczy Antykryzysowej 3.0, znacznie rozszerzającymi możliwość orzekania na posiedzeniu niejawnym oraz odblokowującymi możliwość prowadzenia rozpraw (z zachowaniem wymogów bezpieczeństwa), po jej wejściu w życie w pierwszej kolejności znacznie wzrośnie znaczenie orzeczeń wydawanych na posiedzeniu niejawnym oraz powrócą rozprawy tradycyjne.

dr Michał Bernat - radca prawny, doradca podatkowy, Managing Counsel w Zespole Podatkowym oraz Zespole Prawa Konkurencji kancelarii Dentons

Podstawa prawna: Ustawa z 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (DzU poz. 568)

Ustawa z 16 kwietnia 2020 r. o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (DzU poz. 695)