Przepisy ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (dalej: u.p.s.) w sposób jasny – jak mogłoby się wydawać – regulują kwestie właściwości miejscowej organu do załatwienia wniosku podmiotów ubiegających się o świadczenia z pomocy społecznej (np. skierowanie do domu pomocy społecznej czy przyznanie zasiłku stałego). Co do zasady właściwy jest zawsze organ gminy miejsca zamieszkania osoby zainteresowanej w dniu ubiegania się o świadczenia. W praktyce pojawia się jednak bardzo wiele wątpliwości. Przykładowo, co w sytuacji, gdy zainteresowany jest osobą bezdomną, czyli nie ma formalnie miejsca zamieszkania? Wątpliwości budzi także samo rozumienie pojęcia „zamieszkiwanie" – czy jest to faktyczne przebywanie czy może jednak zameldowanie pod danym adresem.
Zamiar stałego pobytu
Zgodnie z art. 101 ust. 1 u.p.s. właściwość miejscową gminy zobowiązanej do rozpoznania sprawy dotyczącej świadczenia z pomocy społecznej ustala się według miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie. Przy czym ustawa nie definiuje pojęcia „miejsce zamieszkania". Oznacza to, że należy je rozumieć zgodnie z ogólną definicją tego terminu zawartą w przepisach kodeksu cywilnego, który w art. 25 stanowi, że miejscem zamieszkania osoby jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.
Stały pobyt z kolei to przebywanie w danej miejscowości w sytuacji, gdy występują okoliczności pozwalające przeciętnemu obserwatorowi na wyciągnięcie wniosku, że określona miejscowość jest głównym ośrodkiem działalności danej dorosłej osoby fizycznej. Generalnie przyjmuje się w orzecznictwie, że zamiar stałego pobytu w danej miejscowości nie stanowi o zamieszkiwaniu, lecz musi być połączony z przebywaniem w danej miejscowości i to z takim, które ma cechy założenia tam ośrodka swoich osobistych i majątkowych interesów.
Miejscem pobytu stałego danej osoby będzie zatem miejsce, w którym osoba ta stale realizuje swoje podstawowe czynności życiowe, a w szczególności mieszka, nocuje, przygotowuje i spożywa posiłki, wypoczywa, przechowuje rzeczy niezbędne do bytowania, przyjmuje wizyty gości, korespondencję itp. Nie można przy tym mieć kilku równorzędnych miejsc pobytu stałego (por. np. wyrok NSA z 1 lipca 2008 r., sygn. akt II OSK 739/07). Samo natomiast zameldowanie, będące kategorią prawa administracyjnego, nie przesadza o miejscu zamieszkania w rozumieniu prawa cywilnego (postanowienie NSA z 13 maja 2011 r., sygn. akt I OW 11/11).
Oświadczenie strony jest wystarczające, a kwestia zameldowania, będąca tylko rejestracją pobytu, nie ma dla niego większego znaczenia (por. np. postanowienie NSA z 13 października 2010 r., sygn. akt I OW 116/10). Przykładowo, podnajmowanie pokoju z dostępem do kuchni i łazienki oraz deklarowana intencja stałego związania się z miastem, wyrażająca się w ubieganiu się o przyznanie lokalu mieszkalnego z jego zasobów, stanowi podstawę przyjęcia, iż osoba przebywa w danym miejscu z zamiarem stałego pobytu.