Po prostu dobry człowiek

Flaga na Pałacu Prezydenckim została opuszczona do połowy masztu na znak żałoby. Prezydent Bronisław Komorowski zapowiedział, że zostanie ogłoszona żałoba narodowa, a pogrzeb będzie miał rangę najwyższą z możliwych.

– Przy poszanowaniu decyzji rodziny, ale także samego Tadeusza Mazowieckiego, który był człowiekiem skromnym i niechętnym wszelkiej nadmiernej pompie – mówił Bronisław Komorowski.

Akurat wczoraj władze Brzegu Dolnego w obecności prezydenta nadały  Tadeuszowi Mazowieckiemu honorowe obywatelstwo. – Wymarzyłem sobie, że z tej sali wspólnie złożymy mu życzenia imieninowe, tak było umówione – mówił podczas tej uroczystości wyraźnie wzruszony Bronisław Komorowski. – Chciałem stąd razem z państwem zadzwonić i złożyć życzenia wraz z podziękowaniami, za to, co za jego przyczyną dzieje się od prawie 25 lat.

Życie jednak samo pisze scenariusze.

Rząd zmian

Premier Donald Tusk wspominał wczoraj, że tam, gdzie był Tadeusz Mazowiecki, tam sprawy publiczne nabierały głębi.

Pierwszy premier niekomunistycznego rządu sprawował władzę 498 dni. Jego rządy rozpoczęły się w okresie gospodarczego chaosu, galopującej inflacji, błyskawicznie rosnącego bezrobocia, pustej kasy państwowej i rozchwiania wielu struktur administracyjnych. Mimo to jego gabinet ma na koncie sporo sukcesów.

Zapoczątkował wielkie przemiany gospodarcze i polityczne, a także podpisał z kanclerzem Helmutem Kohlem deklarację potwierdzającą nasze zachodnie granice.

Ryszard Bugaj, który znał Mazowieckiego od czasów PRL-owskiej opozycji, uważa, że polityka Tadeusza Mazowieckiego była bardzo dojrzała.

– Patrzył na Polskę globalnie i bez złudzeń – opowiada Bugaj. – Był też trochę lewicowy, choć wynikało to ze społecznej nauki Kościoła katolickiego, z którym był mocno związany. To nie przypadek, że jako  premier trochę hamował impet gospodarczych przemian, za które część społeczeństwa zapłaciła wysoką cenę.

„Gruba kreska". To powiedział Tadeusz Mazowiecki

Podczas swego urzędowania Mazowiecki był krytykowany za utrzymywanie u władzy postkomunistów. Generał Czesław Kiszczak był pierwszym szefem Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w jego rządzie. To pod jego kierownictwem doszło do słynnego palenia archiwów MSW zawierających informacje o agenturze policji politycznej.

– Mazowiecki nie wykazał wystarczającej czujności, jeżeli chodzi o palenie akt MSW, ale nie dlatego, że na to pozwalał, tylko waliły mu się inne sprawy – mówi założyciel Unii Pracy.

Sam Mazowiecki wspominał tę historię w książce Jerzego Sadeckiego „Trzynastu" jako akt nielojalności Kiszczaka. – Kiszczak zapewniał mnie, że jest to tylko niszczenie duplikatów akt. To nie było prawdą – mówił Mazowiecki.

Chciał narodowej zgody

Artur Balazs, minister ds. warunków życia na wsi u Mazowieckiego, opowiada, że uważał on swój gabinet za rząd zgody narodowej.

– Przekonał mnie, żebym wszedł do jego rządu, chociaż Ministerstwo Rolnictwa przypadło w udziale politykowi ZSL – opowiada w rozmowie z „Rz". – Często w weekendy wyjeżdżaliśmy w teren. Premier prosił, żebym mu towarzyszył, i mówił: „Weź Jolę ze sobą, żeby małżeństwo było razem". W kampanii prezydenckiej moje środowisko Solidarności Rolników Indywidualnych stanęło po stronie Wałęsy, ale ja stanąłem po stronie Mazowieckiego. Brałem udział w jego kampanii, a Szczecin był jedynym miastem, w którym Mazowiecki wygrał wybory prezydenckie.

Sam Lech Wałęsa wspominał wczoraj, że jego start w wyborach prezydenckich to była próba zdopingowania Mazowieckiego do szybszego działania.

– Ja miałem naciski mas, a Mazowiecki dochodził do wszystkiego wolnym tempem – mówił były prezydent dziennikarzom.

Mazowiecki początkowo nie chciał kandydować na prezydenta. Miał świadomość, że może przegrać z Wałęsą.

– To, co go naprawdę dotknęło, to była przegrana ze Stanisławem Tymińskim, ale tamta kampania go nie złamała – opowiada Bugaj. – Pamiętam, że po wyborach prezydenckich, gdy zaczęła się tworzyć Unia Demokratyczna i spotykaliśmy się u jezuitów w Krakowie, nie był człowiekiem obolałym.

Znacznie bardziej przeżył późniejsze wypchnięcie go z Unii Wolności.

Tę historię pewnie pamięta każdy członek Unii Demokratycznej. W 1994 r. partia połączyła się z Kongresem Liberalno-Demokratycznym i została powołana Unia Wolności. Jej liderem został Tadeusz Mazowiecki, ale rok później działacze postanowili wymienić go na innego szefa – Leszka Balcerowicza. – Młodzi działacze uważali go za staromodnego, dlatego doprowadzili do tej zmiany, a później do wypchnięcia go z partii – mówi Bugaj. – Ale starsi mieli poczucie, że to było coś na kształt ojcobójstwa.

„Więź", KIK, polityka

Związki Tadeusza Mazowieckiego z polityką datują się od czasów PRL. Był związany z Klubem Inteligencji Katolickiej i miesięcznikiem „Więź". W 1961 roku został posłem na Sejm z ramienia katolickiej grupy Znak.

Dla Bugaja środowisko „Więzi" było bardzo ważne. – W latach 70. skupiało większość ludzi, którzy byli przeciwko PZPR – mówi w rozmowie z „Rz". – Oczywiście „Więź" była środowiskiem intelektualistów związanych z KIK, a ja nigdy nie byłem człowiekiem Kościoła, ale zawsze tam chodziłem, bo tam się działy dobre rzeczy.

Owe dobre rzeczy to m.in. protest z 1976 roku przeciwko wprowadzeniu do konstytucji przepisu o kierowniczej roli PZPR, a także wspieranie Komitetu Obrony Robotników.

W 1980 roku Mazowiecki jako inicjator apelu 64 intelektualistów solidaryzujących się ze strajkującymi robotnikami pojechał do Stoczni Gdańskiej i został jednym z doradców.

Przy Okrągłym Stole

Wielu polityków uważa, że Mazowiecki był człowiekiem dialogu i m.in. dzięki jego postawie doszło do obrad Okrągłego Stołu, gdzie rządząca PZPR i opozycja solidarnościowa ustaliły warunki pokojowego przekazania władzy.

Balazs poznał Mazowieckiego w czasie przygotowań do Okrągłego Stołu. Był wówczas zwykłym rolnikiem z wyspy Wolin, który reprezentował środowisko Solidarności Rolników Indywidualnych. – Wydawało się, że ówczesna władza jest gotowa zaakceptować reaktywację „Solidarności" pracowniczej, ale niekoniecznie rolniczej – opowiada. – Bałem się, że opozycja solidarnościowa odpuści związek rolników, ale Tadeusz Mazowiecki uważał, że muszą powstać obie „Solidarności". Wtedy wzbudził mój wielki szacunek.

Balazs wspomina, że przy Okrągłym Stole obaj z Mazowieckim siedzieli przy stoliku pluralizmu związkowego. – Miałem wówczas proces za kierowanie strajkiem w szczecińskim porcie, a więc jednego dnia jeździłem do Warszawy na obrady Okrągłego Stołu, a innego na przesłuchania. Pewnego dnia samolot się spóźnił i nie dojechałem na obrady naszego stolika, a Mazowiecki nie chciał rozpocząć spotkania, dopóki nie wyjaśni się, dlaczego mnie nie ma. Bał się po prostu, że zostałem aresztowany – mówi Balazs.

Według niego sukces Okrągłego Stołu był w dużej mierze sukcesem Mazowieckiego.

Patron konstytucji

Polska polityka zawdzięcza Mazowieckiemu także preambułę do obecnej konstytucji. Znalazło się w niej odniesienie do chrześcijańskiego dziedzictwa. To była cena poparcia ustawy zasadniczej przez UW. – Preambuła, którą napisał Tadeusz, to jest piękny krótki tekst – uważa Bugaj. – Mazowiecki znalazł formułę, która pogodziła nowoczesne państwo z tradycją. To on jest prawdziwym ojcem konstytucji.

Ważna też była rola, jaką odegrał na Bałkanach. W latach 1992–1995 był z ramienia ONZ obserwatorem konfliktu w byłej Jugosławii. Jego zadaniem było odbycie misji do wszystkich krajów byłej Jugosławii i przygotowanie raportów o sytuacji praw człowieka w tym regionie.