Służba cywilna: co obywatel może wiedzieć o urzędniku

Osoby zatrudnione w administracji czy to rządowej, czy samorządowej muszą liczyć się z tym, iż niektóre z informacji na ich temat mogą być udostępniane osobom trzecim, i to bez ich zgody. Zagwarantowane w konstytucji prawo do informacji publicznej oznacza bowiem, że każdy obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. A organy władzy publicznej mają obowiązek udzielania obywatelom takich informacji. I nie chodzi przy tym wyłącznie o dostępność określonych informacji dla odbiorcy, lecz – co do zasady – o nakaz aktywnego działania ze strony podmiotu udzielającego informacji, polegającego na dostarczeniu osobie zainteresowanej na jej żądanie pewnego zakresu informacji związanej z działalnością publiczną (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 20 marca 2006 r., K 17/05, DzU 2006 nr 49, poz. 358, i z 15 października 2009 r., K 26/08, DzU 2009 nr 178, poz. 1382).

Tryb udzielania wskazanych wyżej informacji określają ustawy, przede wszystkim ustawa z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (dalej uodoip), a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

Konkrety w orzecznictwie

Informację publiczną w rozumieniu uodoip stanowi każda informacja o sprawach publicznych. W pojęciu tym, które trzeba rozumieć w sposób szeroki, mieszczą się także dane odnoszące się do osób pełniących w organach władzy publicznej określone funkcje publiczne (wyrok WSA w Szczecinie z 4 grudnia 2013 r., II SAB/Sz 106/13). Ustawa nie konkretyzuje jednak, jakie dane. Z orzecznictwa sądów administracyjnych wynika, że mogą to być m.in. informacje o:

- wykształceniu osoby pełniącej funkcje publiczne – wyrok WSA w Warszawie z 2 lipca 2014 r. (II SAB/Wa 249/14);

- wynagrodzeniach osób pełniących funkcje kierownicze w urzędach administracji publicznej, ich wykształceniu oraz zdobytych kwalifikacjach – wyrok WSA w Białymstoku z 16 kwietnia 2015 r. (II SAB/Bk 13/15);

- ukaraniu członka korpusu służby cywilnej za naruszenie obowiązków związanych z wykonywaniem jego funkcji – wyrok WSA w Bydgoszczy z 4 czerwca 2014 r. (II SAB/Bd 42/14) i wyrok WSA w Poznaniu z 5 września 2014 r. (II SA/Po 634/14);

- wykształceniu, warunkach zatrudnienia i awansu urzędnika samorządowego – wyrok WSA w Szczecinie z 4 grudnia 2013 r., II SAB/Sz 106/13);

- przyznanych pracownikom urzędu nagrodach i premiach, służbowych kartach kredytowych czy służbowych numerach telefonów komórkowych, o odbytych przez nich szkoleniach i kursach ze wskazaniem ich tematyki, miejsca szkolenia oraz kosztów z tym związanych – wyrok WSA w Białymstoku z 16 kwietnia 2015 r. II SAB/Bk 13/15).

Pełnienie funkcji publicznych

Osobą pełniącą funkcję publiczną w rozumieniu uodoip jest funkcjonariusz publiczny, czyli zgodnie z art. 115 § 13 pkt 4 kk osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych. Tak wynika z wyroku WSA w Warszawie z 29 lipca 2015 r. (II SA/Wa 54/15). Funkcjonariuszem publicznym, a więc osobą pełniącą funkcję publiczną bądź co najmniej mającą związek z jej pełnieniem, jest też członek korpusu służby cywilnej (wyrok WSA z Bydgoszczy z 4 czerwca 2014 r. II SAB/Bd 42/14). Oczywiście nie każdy.

Podejmując próbę wskazania ogólnych cech przesądzających, że określona osoba sprawuje funkcję publiczną, TK w wyroku z 20 marca 2006 r. uznał, że chodzi o takie stanowiska i funkcje, których sprawowanie jest równoznaczne z podejmowaniem działań wpływających bezpośrednio na sytuację innych osób lub łączy się co najmniej z przygotowaniem decyzji dotyczących innych podmiotów. Spod zakresu funkcji publicznej wykluczone są zatem stanowiska pełnione w ramach organów władzy publicznej, które mają charakter usługowy lub techniczny (wyrok WSA w Warszawie z 29 lipca 2015 r., II SA/Wa 54/15).

Funkcjonariuszem publicznym jest zatem np. dyrektor departamentu lub komórki równorzędnej w urzędzie ministra (wyrok WSA w Warszawie z 29 lipca 2015 r., II SA/Wa 54/15), dyrektor wydziału w urzędzie wojewódzkim (wyrok WSA w Warszawie z 2 lipca 2014 r., II SAB/Wa 249/14), naczelnik wydziału w urzędzie miejskim (wyrok WSA w Szczecinie z 4 grudnia 2013 r., II SAB/Sz 106/13), dyrektorzy izb skarbowych, naczelnicy urzędów skarbowych, dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej (wyrok WSA w Warszawie z 28 sierpnia 2014 r., VIII SA/Wa 502/14), rzecznik prasowy ministerstwa (wyrok WSA w Warszawie z 29 lipca 2015 r. II SA/Wa 54/15), naczelnik urzędu skarbowego, jego zastępca, główny księgowy oraz kierownicy komórek organizacyjnych (wyrok WSA w Krakowie z 24 czerwca 2014 r., II SA/Kr 516/14).

Decydują kompetencje

Rozstrzygając, czy daną osobę uznać za pełniącą funkcje publiczne, konieczne jest (na co zwracają uwagę sądy administracyjne w swoich orzeczeniach, np. NSA z 21 sierpnia 2013 r., I OSK 681/13, z 26 września 2013 r., I OSK 822/13, WSA w Warszawie z 7 lipca 2011 r., VIII SAB/WA 23/11, i w Gdańsku z 14 listopada 2012 r., II SA/GD 545/12) zbadanie zakresu jej uprawnień, który dla przypisania jej przymiotu pełnienia takiej funkcji winien obejmować uprawnienia m.in. do dysponowania majątkiem publicznym lub zarządzania nim albo wykonywania innych zadań z zakresu spraw publicznych. Istotne jest więc posiadanie prawa do działania wyraźnie wpływającego na podejmowanie decyzji (nie tylko w sensie procesowych rozstrzygnięć) w tej materii (wyrok NSA z 15 listopada 2013 r. (I OSK 1044/13).

Ochrona tak, ale ograniczona

Powstaje pytanie, co z prawem do prywatności takich osób. Oczywiście członkowie korpusu służby cywilnej, tak jak inni obywatele, korzystają z jej ochrony na podstawie art. 47 konstytucji, zgodnie z którym każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. A także art. 51 konstytucji, z którego wynika, że nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby oraz że władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym. Dodatkowo z przepisu art. 5 ust. 2 uodoip wynika, że prywatność osoby fizycznej stanowić może co do zasady podstawę odmowy udzielenia informacji publicznej.

Ograniczenie prawa do prywatności nie dotyczy jednak informacji o osobach pełniących funkcje publiczne, mających związek z pełnieniem tych funkcji, w tym o warunkach powierzenia i wykonywania funkcji. Innymi słowy, jeżeli informacja dotyczy osoby pełniącej funkcje publiczne i ma związek z wykonywanymi przez nią zadaniami i sprawowaną funkcją, to dostęp do niej nie może być ograniczony ze względu na ochronę prywatności lub tajemnicę przedsiębiorcy.

Do warunków powierzenia i wykonywania funkcji należą zarówno obowiązki, jak i prawa osoby piastującej daną funkcję, w tym prawo do wynagrodzenia. Osoby podejmujące się sprawowania funkcji publicznej muszą mieć świadomość, że sfera ich prywatności będzie w tym zakresie ograniczona.

Dane osobowe

Przeszkody w udostępnieniu żądanej informacji nie stanowią też przepisy ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedn. DzU z 2015 r., poz. 2135 ze zm.). W jej art. 23 ust. 1 pkt 2 dopuszczono przetwarzanie danych (a więc także ich udostępnianie), jeśli jest to niezbędne dla zrealizowania uprawnienia lub spełnienia obowiązku wynikającego z przepisu prawa. Jak zaś wyżej wskazano, wynikający z ustawy obowiązek udostępnienia żądanej informacji stanowi realizację prawa do informacji publicznej (por. wyrok WSA w Krakowie z 24 czerwca 2014 r., II SA/Kr 516/14).

Ważne

Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych oraz o ochronie innych tajemnic ustawowo chronionych. Odmowa udostępnienia informacji publicznej przez organ władzy publicznej następuje w drodze decyzji.

podstawa prawna: art. 1–6, art. 10, art. 16 ustawy z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (DzU z 2015 r., poz. 2058)

Co mówi prawo

Obowiązane do udostępniania informacji publicznej są władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne, w szczególności:

- organy władzy publicznej;

- organy samorządów gospodarczych i zawodowych;

- podmioty reprezentujące zgodnie z odrębnymi przepisami Skarb Państwa;

- podmioty reprezentujące państwowe osoby prawne albo osoby prawne samorządu terytorialnego oraz podmioty reprezentujące inne państwowe jednostki organizacyjne albo jednostki organizacyjne samorządu terytorialnego;

- podmioty reprezentujące inne osoby lub jednostki organizacyjne, które wykonują zadania publiczne lub dysponują majątkiem publicznym, oraz osoby prawne, w których Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub samorządu gospodarczego albo zawodowego mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów o ochronie konkurencji i konsumentów.

Art. 4 ust. 1 pkt 1–5 ustawy o dostępie do informacji publicznej

Czy można poprosić o przesłanie danych e-mailem

- Wystąpiłem do urzędu skarbowego o podanie wysokości wynagrodzenia kierownictwa tego urzędu. We wniosku poprosiłem, aby odpowiedź przesłano mi e-mailem. Czy miałem prawo narzucać formę odpowiedzi? Ile czasu ma urząd, aby mi jej udzielić?

Udostępnianie informacji publicznej na wniosek następuje w sposób i w formie zgodnej z wnioskiem, chyba że środki techniczne, którymi dysponuje podmiot obowiązany do udostępnienia informacji, nie umożliwiają tego. Wówczas podmiot ten musi powiadomić pisemnie wnioskodawcę o przyczynach braku możliwości udostępnienia informacji zgodnie z wnioskiem i wskazać, w jaki sposób lub w jakiej formie może być ona niezwłocznie udostępniona. Jeżeli w terminie 14 dni od powiadomienia wnioskodawca nie złoży wniosku o udostępnienie informacji w sposób lub w formie wskazanych w powiadomieniu, postępowanie o udostępnienie informacji umarza się.

Co do terminu, w jakim dany organ powinien odnieść się do wniosku, ustawa o dostępie do informacji publicznej stanowi jasno: co do zasady powinno nastąpić to bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. Jeśli jest to niemożliwe, podmiot obowiązany musi powiadomić wnioskodawcę w tym terminie o powodach opóźnienia oraz o terminie, w jakim udostępni informację, nie dłuższym jednak niż dwa miesiące od dnia złożenia wniosku.

Może się też okazać, że aby zrealizować wniosek podmiot zobowiązany do udostępnienia informacji zmuszony jest ponieść dodatkowe koszty (związane ze wskazanym we wniosku sposobem udostępnienia lub koniecznością przekształcenia informacji w formę wskazaną we wniosku). W takiej sytuacji podmiot ten może pobrać od wnioskodawcy opłatę w wysokości odpowiadającej tym kosztom. Taka sytuacja będzie miała też wpływ na termin rozpatrzenia wniosku. Jego autor będzie bowiem najpierw w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku, powiadomiony o wysokości opłaty. Udostępnienie informacji zgodnie z wnioskiem nastąpi po upływie 14 dni od dnia powiadomienia wnioskodawcy, chyba że ten dokona w tym terminie zmiany wniosku w zakresie sposobu lub formy udostępnienia informacji albo wycofa wniosek.

podstawa prawna: art. 13–15 ustawy z 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (DzU z 2015 r., poz. 2058)

Czy można sprawdzić wykształcenie urzędnika

- Stowarzyszenie zwróciło się do urzędu wojewódzkiego o podanie informacji o ukończonych kierunkach studiów (lub ewentualnie wskazanie braku wykształcenia wyższego) kierownictwa urzędu m.in (wojewody, wicewojewodów, dyrektora generalnego) oraz kierowników komórek organizacyjnych urzędu każdego szczebla (departamenty, kancelarie, wydziały, biura, zespoły itp.) w układzie: nazwa komórki organizacyjnej, stanowisko, kierunek studiów. Czy tego typu dane są informacja publiczną?

Tak.

Jak podkreślił WSA w Warszawie wyroku z 2 lipca 2014 r. (II SAB/Wa 249/14) informacją publiczną jest informacja o organach władzy publicznej i osobach sprawujących w nich funkcję i ich kompetencjach. Z powyższego wynika, że dane odnoszące się do osób pełniących w organach władzy publicznej określone funkcje publiczne, mieszczą się w pojęciu informacji publicznej. Niewątpliwie organy administracji rządowej w województwie (w tym wojewoda, którego obsługę administracyjną, organizacyjną i techniczną zapewnia urząd) należy zaliczyć do organów władzy publicznej. Pozytywnie należy również odpowiedzieć na pytanie czy osobami pełniącymi określone funkcje publiczne są dyrektorzy wydziałów urzędu wojewódzkiego. Co do osób kierujących wydziałem lub komórką równorzędną w urzędzie wojewódzkim, czyli osób zajmujących wyższe stanowisko w Służbie Cywilnej ich obowiązuje cenzus wykształcenia – posiadania tytułu zawodowego magistra lub tytułu równorzędnego. Dane o posiadanym wykształceniu są, więc niewątpliwie związane z zajmowanym stanowiskiem oraz przypisanymi do niego kompetencjami decyzyjnymi. Z tego względu informacje te odnoszą się wprost do sfery działalności organu, co rzutuje na ocenę, że posiadają charakter publiczny.