Początki strefy euro

„Już za jakiś czas Europa będzie miała wspólną walutę, a Wielka Brytania zachowa własną" – w ten sposób brytyjski „The Economist" komentował w 1860 roku modne ówcześnie pomysły unii walutowych. Rządy starego kontynentu jeszcze przez wiele lat uważały idee te za oderwane od rzeczywistości.

Bez decyzji

Pomysły stworzenia paneuropejskiej waluty powróciły po drugiej wojnie światowej, w pierwszych latach integracji zachodniej części naszego kontynentu.

Ówczesne rządy nie zdecydowały się na takie rozwiązanie. Nie chciały one pozbawiać się kontroli nad polityką monetarną i były bardzo przywiązane do atrybutu suwerenności, jakim jest narodowa waluta. Zachodnioeuropejskie waluty i tak były wtedy sztywno powiązane z dolarem w ramach systemu z Bretton Woods.

W 1962 r. opublikowane zostało memorandum Marjolina, pierwszy dokument krajów EWG, który wzywał do wprowadzenia wspólnej dla nich waluty. Dokument ten wzywał też do zacieśnienia współpracy twórców polityki monetarnej poprzez ustanowienie Komitetu Gubernatorów Banków Centralnych. Postulat ten zrealizowano dwa lata później.

Impulsem do przyspieszenia prac nad integracją monetarną był kryzys systemu z Bretton Woods. Po 1966 r. zalew europejskich rynków dolarami destabilizował kursy miejscowych walut. Było to dużym zagrożeniem dla funkcjonowania wspólnej polityki rolnej oraz unii celnej. Reakcją na te zjawiska był raport przygotowany w 1969 r. przez Raymonda Barre, ówczesnego przewodniczącego Komisji Wspólnot Europejskich. Wskazywał on na konieczność dalszej harmonizacji polityki monetarnej krajów EWG oraz dążenia do wprowadzenia sztywnych kursów wymiany zachodnioeuropejskich walut. W grudniu 1969 r., na szczycie w Hadze, przywódcy państw Wspólnoty zadeklarowali swoje poparcie dla utworzenia unii gospodarczej i walutowej.

W październiku 1970 r. szczegółowy plan zacieśnienia współpracy monetarnej przedstawiony został w raporcie opracowanym przez specjalną grupę, na której czele stał premier Luksemburga Pierre Werner. Raport Wernera wskazywał, że unia gospodarcza i walutowa mogłaby powstawać w kilku etapach do 1980 r., pod warunkiem że rządy krajów EWG wykażą dostateczną wolę polityczną.

Realizacja tego planu została odłożona w „bliżej nieokreśloną przyszłość" po załamaniu systemu z Bretton Woods w 1971 r. oraz kryzysie naftowym z 1973 r. Jako tymczasowe rozwiązanie kraje Wspólny przyjęły w 1972 r. tzw. system węża w tunelu. Przewidywał on, że maksymalne dopuszczalne wahania kursów europejskich walut biorących udział w tym mechanizmie nie będą większe niż 2,25 proc. wobec siebie nawzajem i nie większe niż 4,5 proc. wobec dolara. System ten nie był stabilny. Część krajów Wspólnoty czasowo go opuściła, poza tym zapewniał on stabilność głównie najsilniejszym walutom – np. marce RFN.

W 1973 r. utworzono Europejski Fundusz Współpracy Walutowej. Miał on być zalążkiem przyszłego Europejskiego Banku Centralnego. Jego głównymi zadaniami były: decydowanie o interwencjach dewizowych w walutach państw EWG oraz o równoważeniu sald banków centralnych tych państw.

Droga do euro

W 1978 r., podczas szczytu w Bremie, Rada Europejska powołała Europejski System Walutowy. Zaczął on funkcjonować w 1979 r. Jego najważniejszymi elementami były: ecu – Europejska Jednostka Walutowa oraz Mechanizm Kursów Wymiany Walut (ERM). Ecu było sztuczną walutą, której wartość stanowiła średnią ważoną wartości walut wszystkich państw EWG. Jednostka ta była głównie środkiem płatniczym w rozliczeniach pomiędzy krajami Wspólnoty oraz ich bankami centralnymi.

Stabilne funkcjonowanie Europejskiego Systemu Walutowego skłoniło zachodnioeuropejskich polityków i ekonomistów do „odkurzenia" rozważań na temat wspólnej waluty. W 1989 r. Jacques Delors, ówczesny przewodniczący Komisji Wspólnot Europejskich, opublikował raport wskazujący drogę do unii gospodarczej i walutowej. Miała ona zostać osiągnięta w trzech etapach. W pierwszym (przewidywanym na lata 1990-93) powinny zostać zniesione ograniczenia w przepływie kapitału wewnątrz Wspólnoty. W drugim (od 1994 r.) miał powstać Europejski Instytut Walutowy (instytucja zastępująca EFWW, zalążek EBC), a kraje Wspólnoty wzmocniłyby koordynacje polityki monetarnej. Trzeci etap (1996-99) przewidywał zastąpienie ecu wspólną europejską walutą.

Unia Gospodarcza i Walutowa została utworzona na mocy traktatu z Maastricht podpisanego 7 II 1992 r. W traktacie tym przyjęto również kryteria konwergencji, czyli warunki, które musi spełnić dane państwo, by przyjąć wspólną walutę. Według nich średnia inflacja w kraju, który chce przystąpić do unii gospodarczej i walutowej, nie może być wyższa niż o 1,5 pkt. proc. w stosunku do średniego poziomu inflacji, w trzech krajach o najniższej inflacji w Unii Europejskiej. Średnia nominalna stopa procentowa nie może być wyższa niż o 2 pkt proc. w trzech państwach UE o najniższej inflacji. Dług publiczny nie może być większy niż 60 proc. PKB, a deficyt budżetowy nie może przewyższyć 3 proc. PKB. Ponadto kurs waluty państwa ubiegającego się o członkostwo powinien być stabilny przez dwa lata poprzedzające akcesję, czyli kraj ten powinien uczestniczyć w systemie ERM (od 1999 r. w zastępującym go ERM2). Bank centralny tego państwa powinien zaś być niezależny.