Nakłuty balon Wyspiańskiego. Spektakl Teatru im. Słowackiego

Agata Duda-Gracz wyreżyserowała bodaj swój najlepszy spektakl. Przełamała styl oparty na powadze i wysokiej temperaturze emocji. Nie zrezygnowała z nich, ale pokazując Wyspiańskiego, który wyzwala z mitów i stereotypów, użyła do obrazowania historycznych i współczesnych postaci kabaretowej groteski, parodii. A nawet karykatur – autor „Wesela” tworzył je przecież w Jamie Michalika, siedzibie kabaretu Zielony Balonik.

Fuck Modrzejewskiej

Nakłuty polski i krakowski balon, chciałoby się powiedzieć, oglądając spektakl, bowiem Duda-Gracz pokazuje Polskę jak jej ojciec – niewyidealizowaną. W formie, którą uznać można za rozwinięcie wizji Wyspiańskiego – teatru ogromnego z „Wyzwolenia”, napisanego przecież z myślą o krakowskiej scenie, której chciał być dyrektorem. Ale też w stylu duchowego wnuka pisarza, czyli Jerzego Grzegorzewskiego, m.in. dyrektora Teatru Narodowego, słynącego z teatralno-plastycznych kolaży.

Czytaj więcej

Teatr

Samorząd PiS zakazał Głuchowskiemu grać w „Dziadach”

Odwoływany od ponad 600 dni Krzysztof Głuchowski, dyrektor Teatru im. Słowackiego w Krakowie, zag...

Ten autorstwa Agaty Dudy-Gracz inspirowany jest biografią autora „Wyzwolenia” i fragmentami jego dzieł. Na pustej scenie materializują się myśli czwartego wieszcza, ale też fascynujące go rzeźby i obrazy. Osnute śpiewem Mai Kleszcze, towarzyszącej głównemu bohaterowi w roli muzy, ale też śmierci z obrazu Malczewskiego do muzyki Wojtka Krzaka – w postaci Wernyhory z lirą korbową.

Reżyserka i autorka scenariusza eksponuje to, co było istotą realizowanego przez Wyspiańskiego projektu w Teatrze Miejskim (dziś im. Słowackiego). Rozpoczętego pierwszym wystawieniem „Dziadów” Mickiewicza, za co otrzymał od krakowian laur z magicznymi liczbami „44”. Potem zaś w „Wyzwoleniu” przechwycił mickiewiczowskiego Konrada, by rozbijać w puch martyrologizowanie i mitologizowanie biografii prywatnych oraz narodowych – w oderwaniu od rzeczywistości, która często skrzeczała.

I skrzeczy. Oglądamy teatr póz szlacheckich, mieszczańskich i patriotycznych, którego symbolem staje się Ludwik Solski, genialnie parodiowany przez Tomasza Wysockiego. Także w historycznej roli Starego Wiarusa z „Warszawianki”, uosabiającego nasze katastrofy i klęski. Narodowy teatr, na scenie i w życiu, a i grana do dziś patriotyczna tragedia, polega również na tym, że kreujący się na bohaterów i ofiary świetnie ze swojego dramatu żyją, czyniąc z niego treść życia publicznego, zatruwając je, niszcząc. Tak jak Solski, nieustannie pokazujący palcami na siebie w geście: „wszystkie oczy na mnie”. Zawracając głowę Holendrom z obrazu „Lekcja anatomii doktora Tulpa” Rembrandta, według zasady „słoń a sprawa polska”.

Czytaj więcej

Archiwum

Szaleństwo i zawziętość Polaków

Anna Augustynowicz, laureatka prestiżowej Nagrody Swinarskiego, rozpoczęła „Zemstą” nowy sezon Te...

Dwuznaczność polskiego tragizmu na pokaz demaskują też aktorki Wyspiańskiego – klnąca po amerykańsku Helena Modrzejewska i Wanda Siemaszkowa. Druga uderza w megalomanię i grafomaństwo pisarza. Pyta widzów, czy jest na sali choć jedna osoba, która zrozumiałaby, o co chodzi w „Wyzwoleniu”. Pocą się wszak nad tym od 100 lat nauczycielki polskiego, co w bezpardonowy sposób komentuje Bloger. Swojego losu naznaczonego biografią ojca nie może też pojąć potomstwo Wyspiańskiego, owi dziecięcy celebryci z reprodukcji pasteli zdobiących całą Polskę, naznaczeni ojcowskimi „skandalami”, zmagający się z chorobami, nałogami i brakiem pieniędzy.

Spektakl Dudy-Gracz, tak jak „Wesele”, jest szyderczą plotką, która pokazuje prawdę o Wyspiańskim, jego świecie, o nim samym – konfrontując to, co wzniosłe, idealistyczne, z tym, co przyziemne i fizjologiczne. Jak w życiu. Od początku widzimy Wyspiańskiego (Krzysztof Wrona) umierającego na syfilis, z ranami na twarzy, w ostatniej chwili życia, gdy odtwarza jego obrazy.

Dramat Teosi

W koszuli nocnej, na łóżku, konfrontowany jest z rzeźbami z ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim. Pod komendą księdza Eustachego rzeźby ożywają, by zaklinać rzeczywistość i śpiewać kościelny hymn o bożym mieście Krakowie, wolnym od syfilisu. Można umrzeć ze śmiechu. I zasmucić się na wspomnienie, że powracający z nowymi pomysłami z Paryża artysta nie mógł zrealizować wielu śmiałych projektów, blokowany przez krakowską kurię. Bo jak podkreśla Krystian Lupa (druga świetna rola Tomasza Wysockiego), Wyspiański jeszcze przed Gombrowiczem chciał wyzwolić Polaków, jeśli Polska stawała się więzieniem.

Dramatycznego wątku Teosi, chłopskiej żony Wyspiańskiego, Duda-Gracz nie musiała dopasowywać do współczesnych trendów o chłopskich babkach i prababkach Polek i Polaków. Przypomniała prawdziwą historię kobiety ze wsi, która przez elitę Krakowa była traktowana jak prostytutka, a dla Wyspiańskiego była żoną i matką jego dzieci. Wstrząsający monolog Agnieszki Przepiórskiej na wyciemnionej scenie (gra również Wandę Siemaszkową) mówiony chłopskim językiem, na szczękościsku – kontrastuje z korowodem kłamstw ciotki Stanisława, Stankiewiczowej.