Znów ogólniki o Katyniu

Korespondencja z Moskwy

Proszony przez polskich dziennikarzy o jednoznaczną deklarację – konkretnie, co i kiedy zrobią władze rosyjskie dla rehabilitacji ofiar Katynia – szef moskiewskiego MSZ Siergiej Ławrow odpowiedział ogólną formułką, której Rosjanie użyli już wielokrotnie.

– Jeśli chodzi o rehabilitację, to z politycznego punktu widzenia uważamy ją za dokonaną. Były już odpowiednie oświadczenia władz Rosji w tej sprawie i dokumenty uchwalone przez Dumę. Teraz mowa jest o rehabilitacji prawnej. Baza prawna Federacji Rosyjskiej utrudnia podjęcie decyzji. Szukamy jednak dróg jej sformułowania. I decyzje takie zostaną podjęte – mówił minister spraw zagranicznych Rosji na konferencji prasowej, w której udział wziął także Radosław Sikorski.

Bez konkretów

Ławrow powtórzył to, co on sam i inni przedstawiciele Moskwy mówili już wielokrotnie. O poszukiwaniu prawnej formuły rehabilitacji wymordowanych zaczął mówić w kwietniu 2010 r. prezydent Dmitrij Miedwiediew. Od tego momentu co jakiś czas pojawiały się podobne wypowiedzi. Nigdy nie wychodziły jednak poza deklaracje.

Na przykład w październiku tego roku w wywiadzie radiowym minister Ławrow mówił, że Kreml chce dokonać rehabilitacji zamordowanych Polaków. Mówił też o poszukiwaniu dróg umożliwiających zgodne z prawem dokonanie tego aktu. Przypomniał również uchwałę Dumy z 2010 roku, potwierdzającą radzieckie sprawstwo zbrodni i niewinność jej ofiar.

Również w październiku Michaił Mitiukow, szef Komisji ds. Rehabilitacji Ofiar Represji Politycznych przy prezydencie Rosji, powiedział, że eksperci przygotowali już propozycje rozwiązania problemu prawnej rehabilitacji ofiar Katynia. W listopadzie w podobnym tonie dla Interfaksu wypowiadało się „źródło znające sytuację".

Rehabilitację zamordowanych zalecali już w 1992 roku rosyjscy eksperci, dotąd jednak władze się od tego uchylają. Rząd wolałby uznać za wystarczającą formułę „rehabilitacji politycznej", która zdaniem władz już się dokonała. Pod tym pojęciem rozumie przyznanie – zarówno przez parlament, jak i przez Miedwiediewa i Putina – że zbrodni dokonało NKWD na rozkaz Stalina, i że ofiary nie popełniły żadnego przestępstwa.

Moskwa twierdzi natomiast, że rehabilitacja nie „polityczna", tylko formalnoprawna nie jest przy obecnym stanie prawa rosyjskiego możliwa. Według urzędowej interpretacji dla rehabilitacji konieczne jest bowiem istnienie wyroku sądowego, na mocy którego konkretna osoba została niesłusznie skazana. Ponieważ zaś dotyczące wymordowanych w 1940 r. Polaków indywidualne dokumenty zostały rzekomo zniszczone pod koniec lat 50., rehabilitacja – według władz – nie mogła nastąpić.

– Carska rodzina także została zamordowana bez wyroku, a mimo to w 2008 r. jej członków rehabilitowano – przypomniał w rozmowie z „Rz" Aleksander Gurianow z upamiętniającego ofiary komunizmu stowarzyszenia Memoriał.

Obawa przed pozwami

Ostatnio władze rosyjskie sugerowały jednak kilkakrotnie, że chcą zadośćuczynić żądaniom strony polskiej – chodzi tu zwłaszcza o pozew Rodzin Katyńskich do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Według przecieków mogłoby chodzić o specjalny dekret prezydenta albo o ustawę wprowadzającą do prawa rosyjskiego możliwość dokonywania zbiorowej rehabilitacji prawnej ofiar zbrodni stalinowskich.

Rosja obawia się bowiem, że indywidualne orzeczenia o rehabilitacji mogą stać się podstawą dla występowania o odszkodowanie. Przyznanie zaś odszkodowań Polakom pociągnęłoby lawinę roszczeń ze strony spadkobierców innych ofiar.