Alfabet epoki Żelaznej Damy

Tekst z tygodnika Uważam Rze

Antykomunizm

Margaret Thatcher była obok Ronalda Reagana najbardziej furiacko atakowanym politykiem Zachodu w propagandzie ZSRR. To sowiecka prasa ukuła termin „Żelazna Dama" mający mieć zresztą szydercze znaczenie. Do legendy przeszła jej mowa z 19 stycznia 1976 r. wygłoszona w ratuszu Kensington, w której trafnie zdefiniowała cele Moskwy. „Rosjanie dążą do osiągnięcia światowej dominacji i szybko zdobywają kolejne środki do tego, aby stać się najpotężniejszym narodem, jakiego świat nie widział. Ludzie z sowieckiego politbiura nie muszą się martwić o takie rzeczy jak brak społecznego zaufania. Oni stawiają na hasło »armaty zamiast masła«, podczas gdy my stawiamy wszystko przed armatami".

Komunizmem pogardzała nie dlatego, że należała do klas posiadających. Trafnie oceniała, że populistyczne obietnice najsilniej mszczą się na najsłabszych. Na początku lat 80., gdy wielu polityków Zachodu lękało się pogróżek Moskwy, to ją nazwano słusznie „jedynym prawdziwym mężczyzną wśród europejskich premierów".

Be British, be proud – bądź dumny, że jesteś Brytyjczykiem

Epoka rządów Margaret Thatcher, czyli lata 1979–1990, to okres wyrwania się z poczucia schyłku siły Wielkiej Brytanii, jaki dominował w latach 80. Nowa premier zaczęła podkreślać, że Wielka Brytania to coś wyjątkowego. To symbol pewności, wysokiej jakości i zdecydowanego stylu działania w razie ataków agresorów. Ten nowy optymizm wpłynął nawet na kręgi niechętne torysom, czyli świat popkultury i mody. Okres lat 80. to powrót do ożywienia z lat 60. Niektórzy nawet mówili na wzór epoki Beatlesów o „Swinging Eighties" – gdy ogromny boom ekonomiczny ożywił nie tylko londyńskie City, ale i wznowił zainteresowanie świata tym, co Londyn ma mu do powiedzenia. Sporą rolę we wskrzeszeniu brytyjskiego patriotyzmu odegrał dziennik „The Sun" Ruperta Murdocha. Resztę uczyniła wybitna osobowość pani premier.

Callaghan James – lewicowy premier Wielkiej Brytanii z lat 1976–1979

To on ulegając namowom na lewicowe eksperymenty i akceptując rosnącą siłę związków zawodowych, doprowadził pod koniec 1978 r. Wielką Brytanię na skraj katastrofy. Henry Kissinger mówił wtedy: „Wielka Brytania to upadły kraj, zmuszony do pożyczania, żebrania i kradzieży, dopóki nie rozpocznie wydobycia ropy spod Morza Północnego". Słynna „Zima niezadowolenia" z przełomu lat 1978 i 1979 była festiwalem strajków kolejnych grup zawodowych. W ich rezultacie ulice brytyjskich miast zaczęły zasypywać góry śmieci, a strajkujący sanitariusze odmawiali pomocy ofiarom wypadków. Wtedy to Brytyjczycy zobaczyli na własne oczy, do czego prowadzić może wszechwładza związków zawodowych. Do legendy przeszedł medialny kiks Jamesa Callaghana, który wyjechał na odpoczynek na tropikalną Guadelupę i w międzyczasie nie zauważył zmiany nastrojów. Gdy wrócił do Londynu, dziennikarze zapytali go na lotnisku o kryzys. Oburzył wszystkich odpowiedzią: „Kryzys? Jaki kryzys?". Wiosną 1979 r. Margaret Thatcher na czele Partii Konserwatywnej szła do wyborów z hasłem: „Labour is not working" i wygrała wybory. 4 maja 1979 r. została pierwszą kobietą premierem Wielkiej Brytanii. Pełniła tę funkcję 11 lat – najdłużej spośród premierów brytyjskich w XX w.

Córka sklepikarza

Jak sama Margaret Thatcher wyznała po latach, to w skromnym sklepiku ojca w Grantham w hrabstwie Lincoln, tuż przy hałaśliwej linii kolejowej, nauczyła się kilku prostych prawd, których trzymała się jako premier Wielkiej Brytanii. Że nie wolno wydawać więcej, niż jest się w stanie zarobić. Że każdy dług warto jak najszybciej oddać. Że zawsze trzeba myśleć o tym, że koniunktura może zmienić się na gorsze, i trzeba być na to przygotowanym. I wreszcie, że najpierw trzeba wymagać wiele od siebie, a dopiero potem oczekiwać czegoś od innych. Kiedy stawiała pierwsze kroki w polityce w latach 50. i 60., wiele z tych zasad wykpiwano jako śmieszne, wiktoriańskie przesądy. Ale gdy została premierem, dumnie się do tych cnót przyznała. – Tak, będę sławić wiktoriańskie wartości, bo to one uczyniły nasz kraj wielkim – mówiła.

Docklands

Symbol nowobogackiego boomu biznesowych i finansowych elit lat 80.

Ta dawna dzielnica portowych doków w okolicach London Bridge została zamieniona na miejsce luksusowych apartamentów, wokół których cumowały sportowe łodzie i przed którymi parkowały drogie wozy sportowe Porsche giełdowych krezusów. Adres w Docklandzie oznaczał przynależność do kasty ludzi, którzy bardzo sprawnie wykorzystali epokę błogosławieństwa dla agresywnego kapitalizmu epoki Thatcher.

Elżbieta I

Pierwszą kobietę premier często przyrównywano do tej XVI-wiecznej monarchini, która pokonała wielką armadę hiszpańską i która stworzyła flotyllę korsarzy tak śmiałych jak choćby Francis Drake. W metaforycznym sensie porównanie z Elżbietą było aluzją do odbudowy dumy imperium po upokarzającym okresie jego rozpadu w latach powojennych.

Falklandy

Zajęcie w marcu 1982 r. tej brytyjskiej kolonii przez Argentynę było pierwszą militarną agresją wobec ziem Korony po II wojnie światowej. Choć na tych mało urodzajnych wyspach mieszkało tylko 1050 Brytyjczyków, to Margaret Thatcher potraktowała agresję zupełnie serio. Wysłana na odsiecz Royal Navy po trzech miesiącach odbiła wyspy. Zatopienie argentyńskiego krążownika „General Belgrano" 2 maja 1982 r. przez brytyjską łódź podwodną było symbolicznym triumfem Albionu. 20 czerwca 1982 r. Brytyjczycy zajęli Sandwich Południowy, ostatni skrawek kolonii okupowanej przez Argentyńczyków. Londyn szalał z dumy i radości. Margaret Thatcher pokazała, że Wielka Brytania wciąż jest realną siłą militarną.

Fox Samantha

Najsłynniejszy brytyjski seks symbol lat 80. Nie była wybitną piosenkarką, ale jej atuty fizyczne były trudne do zakwestionowania. Jej teledysk „Nothing Gonna Stop Me Now" to swoisty hymn pewności siebie młodych yuppie, jacy wtedy zdobywali fortuny w londyńskim City.

Górnicy

Konflikt rządu Thatcher z tą grupą zawodową był najbardziej dramatycznym sporem lat 80. Konserwatyści postanowili wcielić w życie plany zamknięcia nierentownych kopalni, ale – co oczywiste – zetknęli się z oporem górników. Początkowo pani Thatcher unikała frontalnego starcia, gromadząc po cichu zapasy węgla na wypadek długotrwałych strajków. Potem gdy wybuchł konflikt, przybrał on formę wojny o wszystko z obu stron. Policja toczyła z górnikami wojny na pięści, pałki i koktajle Mołotowa. Lider górników neomarksista Arthur Scargill stał się trybunem ludowym, który rzucił wprost wyzwanie autorytetowi Żelaznej Lady. Około 1984 r. starcia policji z górnikami stały się tak brutalne, że górnicy zaczęli tracić sympatię wielu Brytyjczyków. Górnicy przegrali, a Wielka Brytania pozbyła się gałęzi przemysłu, która czekała na swoje unowocześnienie od lat 50.

Greenham Common Peace Camp

Symbol protestów organizacji pacyfistycznych przeciw rozmieszczaniu od końca 1982 r. amerykańskich rakiet Cruise w bazach na terenie Wielkiej Brytanii. Największą sławę zdobył kobiecy obóz protestacyjny przy bazie RAF w Greenham Common, gdzie 12 grudnia 1983 r. utworzono ludzki łańcuch długości ok. 10 km. Margaret Thatcher przetrwała protest pacyfistów, słusznie odrzucając hasła jednostronnego rozbrojenia i wskazując, że równowaga zbrojeń i tak była wcześniej wahnięta na korzyść sowiecką.

Hongkong

To za rządów Margaret Thatcher Londyn uzgodnił przekazanie byłej kolonii Chinom po 1 lipca 1997 r. Pokojowe oddanie „perły w Koronie imperium" było możliwe wskutek reform rynkowych Teng Siao-pinga zapoczątkowanych w latach 90. Chińczycy słowa dotrzymali i Hongkong nadal ekonomicznie stanowi centrum finansowe Dalekiego Wschodu. Gorzej jest z demokracją, której wprowadzenie jest bardzo limitowane.

Królowa, czyli Elżbieta II

Tej daty nie znajdziecie w żadnym z manifestów feminizmu. Ale w 1979 r. Wielka Brytania stała się pierwszym ważnym krajem Zachodu, w którym do najwyższych stanowisk doszły dwie kobiety. Nic dziwnego, że lewica i feministki tego faktu nie przypominają – obie panie były i są konserwatystkami, „więc się nie liczy".

Obie się także szanowały, ale – jak twierdzą wtajemniczeni – specjalnie się nie lubiły. Miały jednak tyle klasy i rozsądku, aby stosunkom na linii królowa – pani premier nie można było nic zarzucić. Co więcej, Margaret Thatcher zachowywała wiele taktu i wyczucia, które pomogły dworowi królewskiemu ograniczyć wyciek plotek na temat rozpadu małżeństwa księcia Karola z księżną Dianą.

Labour Party

Główny przeciwnik Margaret Thatcher i sojusznik ruchów związkowych z lat 80. W tych latach, jeśli na kolejnych zjazdach ktoś pytał o receptę na sukcesy konserwatystów, padała nieodmiennie odpowiedź. Skoro tak, to trzeba jeszcze bardziej wrócić do ideałów socjalizmu. Dzięki temu nastawieniu konserwatyści najpierw pod wodzą Margaret Thatcher, a od 1990 r. pod kierownictwem Johna Majora mogli rządzić aż do 1997 r. Trzeba było 18 lat od przegranej Jamesa Callaghana w 1979 r., aby w Partii Pracy pojawił się Tony Blair, pierwszy labourzysta, który zaczął do Brytyjczyków przemawiać normalnym językiem.

Marc Thatcher

Czyli syn i wieczna zgryzota pani premier. Najpierw stał się bohaterem mediów brukowych jako młodzieniec ciągle wchodzący w kolizję z policją na tle zbyt szybkiej jazdy. Potem zabłysnął jako playboy i amator sportów motorowych. Ale to jeszcze nie było najgorsze. Już w latach 90. korzystając ze swojego nazwiska i znajomości wśród torysów, zaczął ocierać się o świat handlarzy bronią. Kłopotliwy temat w rozmowie z każdym konserwatystą.

My job Is to stop British going red

„Moim zadaniem jest zablokowanie przemalowania Wielkiej Brytanii na czerwono" – to fraza ze słynnego przemówienia pani Thatcher na konwencji Partii Konserwatywnej z 14 października 1977 r. Gdy 35 lat temu padły te słowa, wielu torysów uznało je za zbyt konserwatywne i mogące zrazić centrowych wyborców. A jednak to Thatcher lepiej niż partyjni cmokierzy wyczuła zaniepokojenie wielu zwykłych Brytyjczyków neomarksistowskimi zapędami Labour Party.

New romantic

Jedyny nurt współczesnej muzyki pop, w którym zdarzały się odniesienia do konserwatyzmu. Czy wpływ na to miała epoka rządów Thatcher? A może było to zmęczenie latami 70. z ich glam-rockiem i psychodelią? Trudno było nie zauważyć, że np. takie tytuły przebojów grupy Spandau-Ballet jak „Gold" czy „True" nawiązywały do idealizmu zupełnie nieprzypominającego progresive rock z poprzedniej dekady. W teledysku „Too Shy" grupy Kajagoogoo znajdujemy nawiązanie do triumfalnego powrotu wojsk brytyjskich z Falklandów. Nad salą z żołnierzami proszącymi dziewczyny do tańca wiszą brytyjskie flagi i hasło: „Welcome Home Boys". Z kolei do elegancji młodych yuppie z londyńskiego City nawiązywały szykowne marynarki i stroje członków grup Duran Duran czy ABC. Gdzieś w tle na obrzeżach new romantic pobrzmiewała obawa przed wojną nuklearną jak w teledysku „Please, Please Tell Me Now" grupy Duran Duran. A jeszcze innym wątkiem był dziwaczny piracki historyzm w stylu płaszcza i szpady, jaki reprezentował Adam Ant. A wszystko to rozkwitło pod rządami bardzo zasadniczej pani Margaret.

Nie ma czegoś takiego jak społeczeństwo

Ta wypowiedź doprowadziła do białej gorączki sporą część lewicowo-liberalnej brytyjskiej inteligencji. Zdanie przytaczano do znudzenia jako przykład kompletnego oderwania pani premier od realiów. A jednak Thatcher chciała w ten sposób powiedzieć, że lewica powołując się na rzekomo dobro abstrakcyjnego społeczeństwa, lekceważy interesy rodzin i jednostek. Szefowa konserwatystów wierzyła, że wolni obywatele zawsze będą lepiej korzystać z możliwości wolnego rynku niż wszechpotężne i przekonane o swojej wszechwiedzy państwo. Szczególnie to państwo, które uwielbia się przebierać w strój obrońcy „społeczeństwa".

Oxford

Pani Thatcher studiowała tu w latach 40. Gdy w lutym tego roku chciano nazwać jej imieniem nowy budynek uniwersytecki, okazało się, że furia uczelnianej lewicy jest tak silna, iż żadnych ukłonów wobec Żelaznej Lady nie będzie. Wcześniej, w 1985 r., uniwersytet Oksfordzki odmówił jej przyznania tytułu doktora honoris causa – mimo że inni byli premierzy absolwenci Oxfordu byli obdarzeni takim honorem. Jedynie Somerville College, w którym Thatcher studiowała na Wydziale Chemicznym, we własnym zakresie, z pominięciem procedury uniwersyteckiej, nazwał jej imieniem salę konferencyjną.