Wierzyciel nie wie, co to jest litość

– Czy widzisz ten budynek? Tam kupiłem mieszkanie: 4,5 tysiąca euro za metr kwadratowy. Sporo na nim zarobię – mówił mi przed siedmioma laty Pablo, wskazując na 30-piętrowy wieżowiec na obrzeżach Barcelony zbudowany w stylistyce późnego Gierka.

Cena wydawała mi się wysoka, szczególnie w porównaniu z Polską. Ale znalazłem na to proste wytłumaczenie: „cud gospodarczy" najwyraźniej zwiększa dochody Hiszpanów w błyskawicznym tempie.

Wspomnienie z 2006 roku dziś wydaje się czymś zupełnie surrealistycznym. Ale dobrze tłumaczy, jak doszło do bańki na rynku nieruchomości, z której kraj nie będzie w stanie się wydobyć jeszcze przez wiele długich lat. Po prostu wielu Hiszpanów decydowało się na zakup domów i mieszkań po coraz bardziej abstrakcyjnych cenach w nadziei, że stawki mogą tylko rosnąć.

Dziś przebudzenie jest niezwykle bolesne. O ile w ciągu czterech lat poprzedzających kryzys (2003–2007) banki doprowadziły do eksmisji ze swoich mieszkań mniej niż 40 tys. rodzin, to w kolejnych czterech latach (2008–2012)  takich dramatycznych zdarzeń było już pięciokrotnie więcej. Co gorsza, fala egzekucji hipotecznych narasta: tylko w ubiegłym roku instytucje finansowe wszczęły procedurę odzyskania przeszło 160 tys. nieruchomości.

Po eksmisji dług zostaje

– Powód jest prosty: dramatyczny wzrost bezrobocia. Połowa młodych ludzi, z których wielu zaciągnęło kredyty, nie ma żadnej pracy. A pozostali muszą zadowolić się dochodami rzędu tysiąca euro miesięcznie. Za to nawet niskich rat kredytowych nie da się spłacić – mówi „Rz" Jorge Nunez z Centrum Europejskich Analiz Politycznych (CEPS) w Brukseli.

Przejęcie przez bank mieszkania zwykle nie rozwiązuje jednak dla dłużnika sprawy. Musi on nadal płacić różnicę między ceną nieruchomości, jaką zapłacił przed kryzysem, a tym, co z jego sprzedaży instytucja finansowa uzyska dziś. Tymczasem od 2007 roku ceny spadły aż o 34,9 proc.! Co gorsza, pikowanie nabiera tempa, skoro tylko w jednym 2012 roku stawki spadły o 13,3 proc. Dziś średnia cena metra kwadratowego mieszkania wynosi w Hiszpanii tylko 1206 euro. Wątpliwe więc, aby Pablo ze sprzedaży mieszkania w barcelońskim bloku uzyskał więcej niż niewielką część tego, co zainwestował.

Co czwarte mieszkanie jest puste

Aby ratować sytuację, rząd wiosną tego roku przeforsował w parlamencie ustawę, która zmusza banki do sprzedaży przejętej nieruchomości za przynajmniej 70 proc. jej pierwotnej wartości. W ten sposób potencjalna strata dla dłużnika ma być ograniczona do mniej niż 1/3 wartości zakupu. Gdyby zaś, co w dzisiejszych realiach mało prawdopodobne, banki zarobiły na sprzedaży, połowę zysku mają odliczyć od wartości długu pierwotnego właściciela nieruchomości.

– Niestety ustawa na razie niewiele pomogła, bo banki nie mogą znaleźć nabywców na prawie półtora miliona mieszkań – mówi „Rz" Enriqueta Aragones z Instytutu Analiz Ekonomicznych (CSIC)  w Barcelonie.

Aby się przekonać, że szanse na zwyżkę cen i wyjście z tarapatów dłużników są zerowe, wystarczy krótki spacer po Avili, średniej wielkości (56 tys. mieszkańców) mieście w regionie Kastylia-Leon. Tu dosłownie na każdym rogu wiszą tabliczki „se vende" – na sprzedaż. W mieście jest aż 8189 pustostanów. To prawie ¼ wszystkich mieszkań!

Jeszcze bardziej przygnębiające wrażenie robią tzw. ciudades fantasta, „miasta-widma" budowane od zera u szczytu nieruchomościowej gorączki. Jednym z nich jest Valdeluz, miejscowość położona pół godziny drogi ultranowoczesnym pociągiem Ave od Madrytu. Tu zaplanowano miasto na 30 tys. osób z własnymi szkołami, galeriami handlowymi, ośrodkami sportowymi.

Tyle że wśród niedokończonych budów, sklepów z powybijanymi szybami i opuszczonych hal widowiskowych przemyka się dziś zaledwie 1,5 tys. mieszkańców.

Ucieczka przed kredytem

Dziennik „El Pais" opisuje przypadek jednego z nich, Joaqina Ormazabela. Dobrze zarabiający urzędnik kupił w 2007 roku trzypokojowe mieszkanie za 240 tys. euro. Dziś rozwiedziony i bez pracy oddaje ostatnie zaskórniaki, byle nie zalegać z ratami za kredyt. Jego mieszkanie warte jest teraz maksymalnie 140 tys. euro. I jeśli je straci, nie tylko stanie się bezdomnym, ale i dłużnikiem.

Ani Avila, ani Valdeluz nie mają szczególnego pecha. Jak podał kilka tygodni temu Narodowy Instytut Statystyczny (INE), w Hiszpanii jest już 3,4 miliona mieszkań bez lokatorów. To prawie co szósta nieruchomość!

– Coraz więcej osób jest w tak dramatycznej sytuacji, że decyduje się na wyjazd z Hiszpanii, aby uniknąć spłaty kredytów. Za granicą ręka hiszpańskiego wymiaru sprawiedliwości w tej sprawie na razie nie sięga – mówi Enriqueta Aragones.

Zdecydowana większość osób, którym bank zabrał nieruchomość, znajduje nowe lokum: wraca do rodziców albo zadowala się dużo mniejszym mieszkaniem. Ale niektórych czeka znacznie gorszy los. W Hiszpanii szybko rośnie nie tylko imigracja, ale także liczba bezdomnych. Zdaniem INE osób spędzających noc w miejskich parkach czy ulicznych bramach jest już ponad 25 tysięcy.

Nie tylko Hiszpanie są winni

Kryzys powalił także deweloperów. Symbolem losu wielu z nich jest górujący nad kurortem Benidorm na Costa Blanca apartamentowiec „Intempo", który ze swoimi 180 metrami należy do najwyższych w Europie. Rozpoczęty na kilka miesięcy przed kryzysem w 2007 roku luksusowy kolos jest wciąż zamieszkany tylko w 1/3. Zapewne stałby zresztą zupełnie pusty, gdyby nie zainteresowali się nim bogaci Rosjanie i Arabowie z Zatoki Perskiej.

Hiszpania tylko po części jest winna powstaniu nieruchomościowej bańki. Po przystąpieniu do strefy euro w 1999 roku kraj zalały rekordowo tanie pożyczki, oferowane m.in. przez niemieckie i francuskie banki. Pokusa życia na kredyt okazała się dla milionów Hiszpanów nie do odparcia.