To sedno najnowszego orzeczenia Sądu Najwyższego, który wyjaśnia jeden z najważniejszych warunków odrzucania spadków w imieniu osób niepełnoletnich.

Zadłużony majątek

To kolejna sprawa na tle zadłużonych spadków tak mało wartych, że spadkobiercy ich nie chcą nawet z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, czyli z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe do wartości czynnej odziedziczonego spadku.

Ta ochrona jest od kilku lat zasadą, ale wielu nie chce mieć nic wspólnego z takim dziedziczeniem. Drogą do tego jest odrzucenie spadku, ale w imieniu niepełnoletnich muszą to uczynić za nich rodzice (opiekunowie), i to za zgodą sądu. Zgodnie bowiem z art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zwykły zarząd ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.

Czytaj więcej

W sądzie i w urzędzie
Odziedziczyła dług po dziadku, choć matka odrzuciła spadek w jej imieniu

Kwestia ta wynikła w sprawie z wniosku spółki z o.o. o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym P., dłużniku spółki – takie stwierdzenie pozwoli spółce egzekwować dług zmarłego z odziedziczonego po nim spadku, który to wniosek niższe instancje uwzględniły. Spadkobierczyni wniosła jednak skargę kasacyjną, wskazując, że w jej ocenie nie ma podstaw do przyjęcia, jak to uczynił sąd okręgowy, że złożenie w jej imieniu przez rodziców oświadczenia o odrzuceniu spadku przez ich małoletnią córkę (a wnuczkę zmarłego) może nastąpić najwcześniej po uzyskaniu zezwolenia sądu. Rodzice złożyli bowiem oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu córki jednocześnie ze złożonym przez nich wnioskiem do sądu o udzielenie im zezwolenia na dokonanie tej czynności za córkę.

Najpierw sąd, potem rodzice

Sąd Najwyższy w osobie sędzi Beaty Janiszewskiej oddalił skargę na przedsądzie, argumentując, że wskazywany przez skarżących problem dopuszczalności dokonania za małoletniego czynności, o której mowa w art. 101 § 3 k.r.o., jeszcze przed uzyskaniem stosownego zezwolenia, został rozstrzygnięty już w poprzednim stanie prawnym (uchwała SN z 24 czerwca 1961 r., I CO 16/61), że czynność prawna dotycząca majątku małoletniego dokonana przez przedstawiciela ustawowego (rodzica) bez uprzedniego zezwolenia władzy opiekuńczej jest nieważna i nie może być naprawiona. Pogląd ten pozostał aktualny w obecnym stanie prawnym, a najnowsze orzecznictwo wprost wskazuje, że złożenie przez rodziców w imieniu małoletniego dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku jest czynnością przekraczającą zwykły zarząd majątkiem dziecka, a zatem dokonanie jej bez uprzedniej zgody sądu opiekuńczego pociąga za sobą nieważność tego rodzaju oświadczenia (post. SN z 22 maja 2019 r., sygn. I NSNc 3/1.

Dodajmy, że w uchwale z 22 maja 2018 r. SN w składzie siedmiu sędziów (III CZP 102/17) przesądził, co też było niejasne, że termin z art. 1015 § 1 k.c. nie może się skończyć przed prawomocnym zakończeniem postępowania o wyrażenie zgody na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego. A po prawomocnym zakończeniu tego postępowania oświadczenie powinno być złożone niezwłocznie, chyba że termin ten jeszcze nie upłynął.

Problemów jest jednak więcej: w niedawnym wyroku Sąd Najwyższy orzekł (IV CSK 398/18), że odrzucenie spadku po terminie jest możliwe, gdy spadkobiercy znali tylko część długów. Trudno bowiem od nich wymagać – jak powiedział sędzia Roman Trzaskowski – aby czynili to profilaktycznie.

Sygnatura akt: I CSK 219/22

Wymogi proceduralne
Sześć miesięcy lub rok

Terminy na przyjęcie lub odrzucenie spadku:

- Sześć miesięcy jest na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, licząc od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o powołaniu do spadku.
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem.

- Rok ma osoba, która pod wpływem błędu lub groźby złożyła oświadczenie lub w ogóle go nie złożyła, na uchylenie się przed sądem od skutków prawnych niezachowania terminu.

Na podstawie kodeksu cywilnego, art. 1015, 1019 i 88