Winę sprawcy trzeba udowodnić

Zasady i zakres odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych określa [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=176480]ustawa z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (DzU z 2005 r. nr 14, poz. 114 ze zm.)[/link]

Zgodnie z art. 4 ustawy odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych podlegają przede wszystkim osoby wchodzące w skład organu wykonującego budżet lub plan finansowy jednostki sektora finansów publicznych, kierownicy takich jednostek, a także ich pracownicy, ale tylko ci, którym powierzono określone obowiązki w zakresie gospodarki finansowej lub czynności przewidziane w przepisach o zamówieniach publicznych.

Odpowiedzialności tej podlegają ponadto osoby pełniące funkcję organów jednostek niezaliczanych do sektora finansów publicznych, które otrzymują środki publiczne, lub zarządzające mieniem publicznym. O tym, jakie działania (zaniechania) stanowią naruszenie dyscypliny finansów publicznych, można się dowiedzieć z lektury art. 5 – 18 omawianej ustawy.

[srodtytul]Umyślnie lub nie[/srodtytul]

Odpowiedzialność ponosi osoba, która popełniła czyn naruszający dyscyplinę finansów publicznych określony przez ustawę. Z kolei art. 19 ust. 2 wymaga, aby takiej osobie można było przypisać winę. Komisja orzekająca musi zatem ustalić, że czyn został popełniony w sposób zawiniony. Pamiętać przy tym należy, że odpowiedzialność taka może być ponoszona zarówno za umyślne, jak i nieumyślne naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

W przypadku umyślnego naruszenia sprawca chce lub godzi się na popełnienie czynu stanowiącego naruszenie dyscypliny finansów publicznych, a w przypadku nieumyślnego naruszenia popełnienie czynu może być dokonane, jeżeli sprawca, nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia je na skutek niezachowania ostrożności, mimo że popełnienie czynu przewidywał lub mógł przewidzieć.

Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w orzecznictwie, m.in. w orzeczeniu Głównej Komisji Orzekającej (dalej – GKO) z 5 czerwca 2008 r., w którym czytamy, że [b]do przypisania odpowiedzialności konieczne jest nie tylko formalne naruszenie obowiązującego prawa, ale również udowodnienie sprawcy winy. [/b]

A także wskazanie, czy czyn został popełniony w sposób umyślny czy nieumyślny. Sprowadza się to do wskazania określonej świadomości prawnej i faktycznej w czasie popełnienia czynu oraz określonego stosunku sprawcy do popełnianego czynu (DF/GKO/4900/25/23/08/1085).

[srodtytul]Usprawiedliwiony błąd[/srodtytul]

Warto w tym miejscu wspomnieć o treści art. 23 ust. 1 omawianej ustawy. Zgodnie z jego treścią nieświadomość tego, że działanie (zaniechanie) stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych, nie wyłącza odpowiedzialności, chyba że nieświadomość taka była usprawiedliwiona. Z przepisu tego wynika, że w pewnych sytuacjach odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych może wyłączać np. błąd sprawcy.

Nie może to jednak być każdy błąd, ale jedynie usprawiedliwiony. Wyjaśnia to szerzej orzeczenie GKO z 23 lutego 2009 r., w którym czytamy, że [b]błąd może usprawiedliwiać niejasna redakcja przepisu uniemożliwiająca jego zrozumienie i stosowanie. [/b]

[b]Takim usprawiedliwieniem mogą być również częste i liczne zmiany prawa [/b]czy zastosowanie przez ustawodawcę tak krótkiego vacatio legis, że zapoznanie się z brzmieniem nowych regulacji jest w praktyce niemożliwe. Usprawiedliwieniem błędu może być ponadto przynależność naruszonego przepisu do gałęzi prawa o specjalistycznym charakterze (BDF1/4900/112/101/08/1554).

Omawiany przepis stanowi ponadto, że naruszenia dyscypliny finansów publicznych nie popełnia osoba, która z powodu choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie mogła w czasie czynu rozeznać jego znaczenia lub pokierować swym postępowaniem (art. 23 ust. 2). Przepisu tego nie stosuje się jednak do sytuacji, gdy zakłócenie czynności psychicznych zostało spowodowane wprawieniem się w stan nietrzeźwości lub odurzenia w wyniku własnego działania.

[srodtytul]Znikoma szkodliwość[/srodtytul]

Z kolei, jak stanowi art. 27 ust. 1 ustawy, do naruszenia dyscypliny finansów publicznych nie dochodzi również w sytuacji, w której działanie lub zaniechanie zostało podjęte wyłącznie w celu ograniczenia skutków zdarzenia losowego. Czym jest takie zdarzenie, wyjaśnia ustęp 2 omawianego artykułu.

Zgodnie z jego treścią jest to zdarzenie wywołane przez czynniki zewnętrzne, którego nie można przewidzieć z pewnością, w szczególności zagrażające bezpośrednio życiu, zdrowiu ludzi lub grożące powstaniem szkody niewspółmiernie większej niż spowodowana działaniem lub zaniechaniem naruszającym dyscyplinę finansów publicznych.

Bezpośredniość zagrożenia życia lub zdrowia ludzi oznacza, że [b]niebezpieczeństwo już jest w danym momencie działania lub zaniechania aktualne, a nie dopiero prawdopodobne bądź przewidywalne (orzeczenie Regionalnej Komisji Orzekającej z 29 sierpnia 2008 r., RIO-IV-R-05/08-K-26/08).[/b]

Odpowiedzialności uniknie również ten, kto popełni czyn o znikomym stopniu szkodliwości dla finansów publicznych (art. 28 ust. 1). Przy ocenie stopnia szkodliwości uwzględnia się skutki naruszenia.

[srodtytul]Odstąpienie od kary[/srodtytul]

W przypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie można, biorąc pod uwagę rodzaj i okoliczności naruszenia lub właściwości i warunki osobiste sprawcy, wymierzyć karę łagodniejszego rodzaju, a nawet od ukarania odstąpić (art. 36 ust. 1).

Powstaje zatem pytanie, czy przesłankę uzasadniającą odstąpienie od ukarania może stanowić fakt, że sprawca nie był dotychczas za naruszenie dyscypliny finansów publicznych karany. Negatywnej odpowiedzi na tak postawione pytanie udziela orzeczenie GKO ze stycznia 2007 r. (DF/GKO-4900-1/1/RN-1/07/145).

[ramka][b]Uwaga [/b]