Kwestię odpowiedzialności dyscyplinarnej urzędnika mianowanego w gminie normują przepisy dwóch ustaw: o pracownikach samorządowych oraz o pracownikach urzędów państwowych. Źródeł obowiązków pracowniczych należy natomiast szukać przede wszystkim w pragmatyce samorządowej oraz kodeksie pracy. Warto zwrócić uwagę, iż pracownik mianowany może zostać ukarany za czyny popełnione poza miejscem pracy, gdyż ustawa o pracownikach samorządowych nakłada na niego obowiązek godnego zachowywania się także poza urzędem.
Do rozpatrywania spraw dyscyplinarnych powołane są komisje składające się w pierwszej instancji z pracowników mianowanych, a w drugiej z radnych gminy. Komisje wybiera rada gminy na okres swojej kadencji. Członkowie komisji dyscyplinarnych są niezawiśli w orzekaniu.
Tryb postępowania określa rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie powoływania komisji dyscyplinarnych orzekających za naruszenie obowiązków przez mianowanych pracowników samorządowych i postępowania przed tymi komisjami.
Stroną oskarżającą jest powołany przez wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) rzecznik dyscyplinarny, do którego należy przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego, mającego zbadać zasadność wszczęcia postępowania dyscyplinarnego oraz to, czy dany pracownik dopuścił się naruszenia obowiązków. Obwiniony w toku postępowania wyjaśniającego ma prawo: składać wyjaśnienia (może także odmówić ich złożenia), przeglądać akta swojej sprawy, zapoznać się z zebranymi dowodami oraz zgłaszać własne wnioski dowodowe.
Postępowanie przed komisją dyscyplinarną inicjowane jest na wniosek rzecznika dyscyplinarnego. W trakcie jawnej rozprawy komisja bada i ocenia przedstawione przez strony dowody, może także dopuścić dowód z własnej inicjatywy.
