Zatrudnianie niepełnosprawnych w urzędzie: kandydaci w urzędzie dyskryminowani za brak inwalidztwa

26 listopada br. weszła w życie ustawa z 19 sierpnia 2011 o zmianie ustawy o służbie cywilnej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (DzU nr 201, poz. 1183).

Dotyczy ona zatrudniania osób niepełnosprawnych. Wprowadza zmiany do  ustawy z 21 listopada 2008 o służbie cywilnej, ustawy z 21 listopada 2008 o pracownikach samorządowych oraz do ustawy z 16 września 1982 o pracownikach urzędów państwowych.

Zmiany dotyczą dotychczasowego systemu zatrudniania. Biorąc pod uwagę, że wchodzi tu cała służba cywilna, szeroko rozumiane urzędy i jednostki samorządu terytorialnego oraz urzędy państwowe, nowe regulacje obowiązują

de facto większość administracji w Polsce. Wytyczną, których placówek dokładnie, jest osiągany przez nie wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych podawany zgodnie z przepisami o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Gdy jest niższy niż 6 proc., trzeba pamiętać o uwzględnieniu pierwszeństwa osób z inwalidztwem.

Dyskryminacyjne założenia

Faworyzowanie ze względu na orzeczoną niepełnosprawność nie ma miejsca na pierwszych etapach rekrutacji. Ma natomiast już na etapie najważniejszym – gdy dojdzie do zakwalifikowania do ostatecznego wyboru pięciu kandydatów spełniających wymagania lub dwóch – przy ofertach na wyższe stanowisko. Gdy jeden z  nich udokumentuje niepełnosprawność, pozostali mogą iść do domu. Urząd musi przyjąć do pracy osobę z inwalidztwem.

Dobre intencje, pomysł – nie

Tak jak dotychczas w toku naboru komisja będzie wyłaniała pięciu najlepszych kandydatów uszeregowanych według poziomu spełniania przez nich wymagań określonych w ogłoszeniu o naborze. Ale teraz niekoniecznie już wyłoni z nich najlepszego, bo często o wyborze przesądzi niepełnosprawność jednej z osób.

Nowa ustawa daje więc pierwszeństwo w zatrudnieniu osobom niepełnosprawnym, tym samym dyskryminując osoby pełnosprawne. Nie mają one bowiem żadnych szans na zatrudnienie w starciu z kandydatem niepełnosprawnym.

Naczelna zasada zatrudniania zarówno w służbie cywilnej, jak i w jednostkach samorządowych to otwarty i konkurencyjny nabór. O ile po zmianach nabór jest jeszcze bardziej otwarty – otwiera się bowiem na osoby niepełnosprawne, o tyle zasada konkurencyjności w żadnej mierze już tu nie zachodzi.

Jaki charakter ma konkurencyjność, w przypadku gdy zespół naborowy wyłania pięciu najlepszych kandydatów, gdy kolejnym etapem rekrutacji nie jest wybór najlepszego z nich, ale niepełnosprawnego? A w  praktyce może to być ta osoba, która w ostatecznej kwalifikacji jest na  końcu listy, bo w toku postępowania uzyskała np. najmniej punktów.

Jakie szanse na zatrudnienie ma więc osoba pełnosprawna w trakcie takiego postępowania? Czy w ogóle powinna być zainteresowana przystępowaniem do naboru, jeżeli z góry może być skazana na porażkę.

Na bakier z ustawą zasadniczą

Konstytucja RP w art. 32 stwierdza, że wszyscy obywatele są wobec prawa równi i muszą być równo traktowani przez władze publiczne. W art. 60 ustawa mówi ponadto, że obywatele polscy mają prawo dostępu do służby publicznej na równych zasadach. W literaturze zasada ta oznacza wprost, że jest to prawo do równego traktowania.

Reguły tej muszą przestrzegać również władze. Wynika z niej jednoczesny zakaz stosowania dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym. Jej stosowania nie mogą usprawiedliwiać żadne przepisy ani przyczyny.

Zatem osoby niepełnosprawne, zgodnie z konstytucją, zarówno przed omawianą zmianą, jak i po powinny mieć zapewniony swobodny dostęp do rynku pracy. Teraz ograniczono go natomiast w stosunku do osób pełnosprawnych.

Wskaźniki najważniejsze

Zupełnie odmienną sprawą jest kwestia dotychczasowego zatrudniania osób niepełnosprawnych w urzędach. Wskaźnik zatrudnienia w ministerstwach w 2010 r. (jak wynika z uzasadnienia do projektu) wahał się od 0,16 do 3,50 proc. Można sobie w tym miejscu jedynie postawić pytanie, czy jest to kwestia przepisów prawa czy „czynnika ludzkiego”…

Czy nie chodzi również o to, by urząd dostał więcej/mniej pieniędzy na wynagrodzenia swoich pracowników, jeżeli zatrudni mało niepełnosprawnych? Jak wynika z ustawy, corocznie ma o tym decydować Rada Ministrów przy planowaniu budżetu, uwzględniając m.in. stan zatrudnionych osób niepełnosprawnych.

Inne kwestie też niejasne

Są też inne sprawy, na które warto zwrócić przy okazji uwagę. W nowelizacji zrezygnowano z dotychczasowej zasady szeregowania kandydatów wyłonionych w toku naboru według poziomu spełniania przez nich wymagań określonych w ogłoszeniu o naborze.

Jak mówi art. 33 ustawy o służbie cywilnej, jeżeli w ciągu trzech miesięcy od przeprowadzenia naboru i wybrania kandydata zaistnieje potrzeba ponownego obsadzenia stanowiska, dyrektor generalny urzędu może zrezygnować z przeprowadzania ponownego naboru i zatrudnić inną osobę spośród wyłonionych wcześniej pięciu kandydatów.

Posługiwanie się pojęciem „inna osoba”, bez bliższego określenia i doprecyzowania, budzi sporo wątpliwości. Czy chodzi tutaj o inną kolejną po wyłonionej osobie, czy dowolną spośród pozostałych czterech kandydatów? W dotychczasowych przepisach funkcjonowało określenie „kolejną osobę”, co pozwalało przypuszczać, że powinna być to następna po najlepszej osoba.

Następna niezwykle ciekawa kwestia: dlaczego na stanowisku dyrektora departamentu w ministerstwie może zostać zatrudniona z zachowaniem zasady pierwszeństwa osoba niepełnosprawna, a na stanowisku dyrektora departamentu w  urzędzie gminy osobie niepełnosprawnej takie pierwszeństwo nie przysługuje?

Wymagania na obu tych stanowiskach są zbliżone – w samorządzie wykształcenie wyższe i minimum pięcioletni staż pracy, w służbie cywilnej wykształcenie wyższe i co najmniej trzy lata stażu pracy. Ustawodawca wprowadził niezrozumiałe rozróżnienie, wyłączając stanowiska kierownicze urzędnicze w jednostkach samorządowych (urzędy gmin, starostwa powiatowe, urzędy marszałkowskie, samorządowe jednostki organizacyjne).

Wskaźniki zatrudnienia w urzędach marszałkowskich wahają się od 0,26 do 4,25 proc., a zatem również nie przekraczają wskaźnika, który jest przyczyną zamieszania, tj.

6 proc.

Rozumiejąc szczytny cel przyświecający nowelizacji i w pełni go aprobując, należy rozważyć, czy wprowadzone zmiany na pewno przyczynią się do polepszenia sytuacji zawodowej osób niepełnosprawnych.