TSUE oddalił skargi Polski i Węgier na "pieniądze za praworządność"

- Mechanizm warunkowości został przyjęty na właściwej podstawie prawnej, zachowuje spójność z procedurą ustanowioną w art. 7 TUE i nie przekracza granic kompetencji przyznanych Unii, a także szanuje zasadę pewności prawa - stwierdził TSUE. Orzekł też, że Polska ma zapłacić koszty postępowania przed Trybunałem - własne oraz koszty poniesione przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej.

Polska się zgodziła, a potem skarżyła

Wyrok, choć spodziewany, jest ciosem dla rządów Polski i Węgier, które podważają przyjęte 6 grudnia 2020 r. rozporządzenie 2020/2092, potocznie nazywane „pieniądze za praworządność". Zostało ono przyjęte po tym, gdy Rada Europejska, w której zasiadają premierzy lub prezydenci państw UE (także polski premier Mateusz Morawiecki), porozumieli się w sprawie wieloletniego budżetu, funduszu odbudowy oraz mechanizmu warunkowości. Zgodnie z tym porozumieniem Komisja Europejska, po ustaleniu, że doszło do naruszenia, może zaproponować rozpoczęcie procedury warunkowości wobec rządu UE, a następnie obniżyć lub zawiesić płatności na rzecz tego państwa członkowskiego z budżetu UE.  Rozporządzenie w sprawie mechanizmu warunkowości w budżecie UE weszło w życie 1 stycznia 2021 roku.

Rządy Polski i Węgier w marcu 2021 r. wystąpiły do TSUE o orzeczenie nieważności rozporządzenia. Domagały się, by wypłata unijnych pieniędzy była uzależniona jedynie od obiektywnych i konkretnych warunków, jednoznacznie wynikających z przepisów prawa. Zarzuciły procedurze warunkowości, że tego rodzaju rozwiązania nie mają podstawy prawnej w Traktatach, ingerują w kompetencje państw członkowskich i naruszają prawo Unii Europejskiej.

Na początku grudnia ub.r. rzecznik generalny Trybunału UE Manuel Campos Sánchez-Bordona przedstawił swoją opinię na temat tych skarg. Jednoznaczną -  mechanizm warunkowości został przyjęty na właściwej podstawie prawnej, a zarzuty Polski i Węgier należy oddalić.  Wskazał m.in., że rozporządzenie to wymaga bezpośredniego związku między naruszeniem zasad państwa prawnego a wykonywaniem budżetu, dlatego nie ma zastosowania do każdego naruszenia praworządności. A procedura z art. 7 TUE wymaga istnienia poważnego i stałego naruszenia którejś z wartości UE, nie tylko państwa prawnego.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Trybunał Konstytucyjny odracza rozprawę ws. "pieniędzy za praworządność"

W środę Trybunał Konstytucyjny rozpoczął badać wniosek o stwierdzenie niezgodności mechanizmu warunkowości z polską konstytucją. - Trybunał Konstytucyjny postanowił odroczyć rozprawę, termin zostanie wyznaczony z urzędu – ogłosiła prezes TK Julia Przyłębska. Wcześniej swoje wnioski przedstawiły strony postępowania.

Fundament wzajemnego zaufania

W postępowaniu przed TSUE żadne unijne państwo nie poparło stanowiska Polski i Węgier. W środę TSUE podzielił stanowisko rzecznika generalnego. Potwierdził także, że rozporządzenie o warunkowości może być stosowane tylko w ściśle określonej procedurze i pod określonymi warunkami.

- Przewidzianą w rozporządzeniu procedurę można zainicjować tylko wtedy, gdy istnieją uzasadnione powody, by uznać nie tylko, że w danym państwie członkowskim doszło do naruszeń zasad państwa prawnego, ale przede wszystkim, że naruszenia te wpływają lub stwarzają poważne ryzyko wpływu – w sposób wystarczająco bezpośredni – na należyte zarządzanie finansami w ramach budżetu Unii lub na ochronę jej interesów finansowych. Ponadto środki, jakie można przyjąć na podstawie owego rozporządzenia, odnoszą się wyłącznie do wykonywania budżetu Unii i wszystkie one mogą prowadzić do ograniczenia finansowania z tego budżetu stosownie do znaczenia, jakie dla wspomnianego budżetu mają taki wpływ lub takie poważne ryzyko wpływu. W rezultacie celem zaskarżonego rozporządzenia jest ochrona budżetu Unii przed wystarczająco bezpośrednim wpływem na niego naruszeń zasad państwa prawnego w państwie członkowskim, a nie samo w sobie nakładanie kar za takie naruszenia - zauważył TSUE.

Trybunał wskazał, że pojęcie „poważnego ryzyka” zostało doprecyzowane w przepisach finansowych Unii, a ewentualne sankcje muszą być proporcjonalne do stwierdzonego naruszenia. Podkreślił, że środki ochrony, jakie będzie można przyjąć, powinny być ściśle proporcjonalne do znaczenia stwierdzonego naruszenia dla budżetu Unii.

- Poszanowanie przez państwa członkowskie wspólnych wartości, na których opiera się Unia, które zostały określone i są przez te państwa podzielane, a zarazem definiują samą tożsamość Unii jako wspólnego tym państwom porządku prawnego, a wśród nich wartości państwa prawnego i solidarności, stanowi podwaliny wzajemnego zaufania między tymi państwami. Wobec tego, że to poszanowanie stanowi warunek korzystania ze wszystkich praw wynikających ze stosowania traktatów do danego państwa członkowskiego, Unia powinna być w stanie, w granicach swoich uprawnień, bronić tych wartości - przypomniał unijny Trybunał.

TSUE uściślił, że poszanowanie unijnych wartości nie może zostać sprowadzone do obowiązku, którego państwo kandydujące jest zobowiązane dopełnić tylko w celu przystąpienia do Unii, a od którego mogłoby się uchylić po przystąpieniu.

Decyzja należy do Ursuli von der Leyen

Skutkiem wyroku TSUE może być  wstrzymanie wypłaty dla Polski środków z tzw. Funduszu Odbudowy (ok. 270 mld zł) oraz wszystkich pieniędzy należnych w ramach wieloletniego unijnego budżetu na lata 2021-2027 (ok. 440 mld zł).

- Nie ma już wymówek, by Komisja Europejska mogła się chować za dalszym opóźnieniem stosowania nowego prawa. Dzisiejszym werdyktem karencja dla Orbána i Kaczyńskiego wreszcie się skończyła. Komisja Europejska musi teraz wypełnić swój obowiązek prawny i zainicjować mechanizm rządów prawa — powiedział Moritz Koerner, eurodeputowany niemieckiej FDP.

PE przez wiele miesięcy, nieskutecznie, naciskał na Komisję, żeby ta rozpoczęła procedurę nie czekając na wyrok TSUE. Z prawnego punktu widzenia miał rację, ale von der Leyen złożyła Polsce i Węgrom obietnicę polityczną, że na ten wyrok zaczeka. Eurodeputowani w sprawie samego mechanizmu praworządności nie mają kompetencji decyzyjnych, ale mogą naciskać na Komisję w innych sprawach. Jeden pomysł już się pojawił.

- Parlament powinien zbadać możliwość odroczenia udzielenia absolutorium z budżetu Komisji, o ile Komisja nie uruchomi mechanizmu praworządności — powiedziała Terry Reintke, eurodeputowana Zielonych.

Wyrok otwiera drogę do rozpoczęcia formalnej procedury przeciw Polsce i Węgrom. Już w listopadzie KE wysłała do obu krajów listy z zestawem szczegółowych pytań dotyczących  niezależności wymiaru sprawiedliwości.

Z wątpliwości podnoszonych przez Brukselę w dokumencie przekazanym Polsce wynika, że chodzi nie tylko o fundamentalne kwestie niezależności sędziów, czy wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie wyższości prawa krajowego nad unijnym. To jest bardzo ważne, bo Komisja pyta, jak w tym kontekście Polska może zagwarantować niezależne dochodzenia i bezstronne wyroki w sprawach dotyczących unijnych pieniędzy. Ale drąży dalej. Pyta dlaczego w okresie 2016-20 tylko 33 procent wniosków OLAF (unijnego biura antykorupcyjnego), znalazło swój finał w sądzie? OLAF bada prawidłowość wydawania unijnych pieniędzy, ale nie nie może występować bezpośrednio do krajowych sądów. Musi złożyć wniosek w prokuratorze i ta decyduje co dalej. W latach 2012-18 nadała ona bieg 79 proc. sprawom zgłoszonych przez OLAF, a w latach 2016-20 tylko 33 proc. To o tyle ważna, że Polska jako jeden z niewielu krajów UE nie zgłosiła akcesu do Europejskiej Prokuratury - nowej instytucji, która ma prawo badać sprawy związane z unijnymi pieniędzmi i ma prawo kierować wnioski do sądów. Bruksela musi mieć więc zaufanie do polskich prokuratorów i sędziów.

Rozpoczęcie procedury przeciw Polsce i Węgrom to teraz wyłączna decyzja Ursuli von der Leyen. Od momentu wysłania pierwszego formalnego pisma w tej sprawie do ewentualnego zawieszenia funduszy przez unijną Radę minie przynajmniej pół roku.