Sędzia nie powinien być jednocześnie urzędnikiem

– Sędziowie to też ludzie – podkreśla doświadczony arbiter. Można sobie wyobrazić, że np. w instancji odwoławczej pomyśli: po co mam uchylać wyrok wydany przez sędziego „ustawionego” w Ministerstwie Sprawiedliwości?

Prawo o ustroju sądów powszechnych dopuszcza delegowanie sędziego przez ministra do pełnienia czynności administracyjnych w Ministerstwie Sprawiedliwości. Z informacji, jakie uzyskała „Rz”, wynika, że obecnie pracuje w MS 156 sędziów.

Zgodnie z kolei z rozporządzeniem wykonawczym minister pozwala nieraz takim sędziom wykonywać obowiązki orzecznicze. Takich osób jest ok. 100. W tych dniach pełnomocnik w jednej ze spraw cywilnych zakwestionował taką delegację jako niekonstytucyjną i zarzucił nieważność postępowania przed sądem I instancji, które prowadził sędzia z ministerstwa. Wystąpił do warszawskiego Sądu Apelacyjnego, gdzie jest teraz sprawa, aby zwrócił się z tą kwestią albo do Trybunału Konstytucyjnego, albo do Sądu Najwyższego (a na ten czas proces zawiesił).

Powód, którym są zakłady chemiczne, domaga się w tej sprawie ustalenia nieskuteczności ustanowienia zastawu na udziałach jego dwóch spółek córek. Ustanowiono go na rzecz jednego z banków. Chodzi o to, że bank ten był nawet w mediach nazywany bankiem rządzącej partii (wyrok zapadał na przełomie 2006 i 2007 r.).

Pełnomocnik powoda, adwokat Marcin Radwan-Röhrenschef, nie chce mówić o tych wątpliwościach (i nie stawia w tym kontekście zarzutów), woli mówić o zastrzeżeniach prawnych.

Interes zakładów chemicznych jest czytelny: stwierdzenie niekonstytucyjności delegacji skutkowałoby powtórzeniem procesu w I instancji, gdzie przegrały. Jest też oczywiste, że przegrywający sprawę jest najczęściej niezadowolony z sądu, ale delegowany z ministerstwa sędzia daje mu dodatkowe argumenty.

Adwokat Radwan nie kwestionuje, że sędzia może pracować w ministerstwie, wskazuje tylko, że ze względu na podległość służbową w administracji nie jest postrzegany jako niezawisły sędzia, ale jako urzędnik zależny od poleceń przełożonych. Sytuacja taka podważa w istocie autorytet władzy sądowniczej.

Także Krajowa Rada Sądownictwa zwróciła się do Trybunału Konstytucyjnego w zeszłym roku o zbadanie zgodności z konstytucją przepisów o delegowaniu sędziów do ministerstwa (sprawa czeka na rozpatrzenie). W uzasadnieniu KRS napisała, że fundamentalną zasadą ustroju sądów jest to, że sędzia powinien wykonywać władzę tylko w sądzie, i to w tym, w którym ma miejsce służbowe, nie może też łączyć urzędu sędziego z innymi.

– Funkcja sędziego kojarzy się jedynie z sądzeniem. Wymaga ona nie tylko niezawisłości formalnej, ale też wolnej głowy. Także od innych, np. urzędniczych, zajęć. Tym bardziej że ministerstwo to organ polityczny i mogą się rodzić podejrzenia o jego wpływ na pracę sędziego. Występujący przed sądem mają prawo nie mieć takich podejrzeń – uważa adwokat Jerzy Naumann, prezes Wyższego Sądu Dyscyplinarnego NRA.

Stanisław Dąbrowski, sędzia SN, przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa, nie martwi się o jakość (bezstronność) wyroków delegowanych sędziów. – Nikt w obecnych czasach nie naciska na sędziów, delegowanie to zresztą praktyka sięgająca korzeniami II RP – powiedział „Rz”.

Raczej więc jest to problem ustrojowy, sędzia przewiduje, że z tego powodu TK najprawdopodobniej stwierdzi niekonstytucyjność delegacji, ale utrzyma ważność dotychczasowych delegacji i wyroków delegowanych sędziów.