Iustitia: władza sądownicza słabnie, minister rośnie w siłę

Stanowisko Stowarzyszenia Sędziów Polskich Iustitia na temat sytuacji polskiego wymiaru sprawiedliwości zostało przedstawione w publikacji MEDEL - Europejskiej Unii Sędziów i Prokuratorów.

Zdaniem Stowarzyszenia osłabienie pozycji władzy sądowniczej to skutek zmienionego prawa o ustroju sądów powszechnych, które przyznaje ministrowi sprawiedliwości szerokie kompetencje oddziaływujące bezpośrednio na funkcjonowanie sądów.

- Szczególnie widoczne jest to w usytuowaniu nowo powołanych dyrektorów sądów podległych bezpośrednio ministrowi sprawiedliwości, a nie prezesowi sądu, w którym dyrektor ten jest zatrudniony – zaznacza Iustitia.

Ustawa przewiduje także nowe instrumenty kontroli sędziów, takie jak oceny pracy sędziego, której kryteria wskazane są jedynie w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości a nie w ustawie.

Zagrożona równowaga w trójpodziale władz

Iustitia odnotowuje w swoim stanowisku, że w 2012 r. minister sprawiedliwości, wbrew zdecydowanemu sprzeciwowi sędziów, Krajowej Rady Sądownictwa, adwokatury, społeczności lokalnych i polityków wszystkich partii oprócz rządzącej, zdecydował o likwidacji 79 z 300 sądów rejonowych w Polsce, usprawiedliwiając to koniecznością wzrostu ich efektywności, także poprzez większą elastyczność w przesuwaniu sędziów.

Decyzja ta została zaskarżona przez Krajową Radę Sądownictwa do Trybunału Konstytucyjnego, jednak ten potwierdził prawo ministra do tworzenia mapy sadów.

- W opinii wielu konstytucjonalistów decyzja ta stanowić może zagrożenie dla równowagi sił w trójpodziale władz, ponieważ wzmacnia pozycję władzy wykonawczej w stosunku do władzy sądowniczej - czytamy w stanowisku Iustitii.

Wynagrodzenia wzrosły, ale na krótko

Stowarzyszenie zwraca uwagę polska konstytucja gwarantuje sędziom stosowne warunki pracy i godne wynagrodzenie adekwatne do wielkości powierzonych im zadań. Ta gwarancja miała została zrealizowana w 2009 r., choć dopiero w wyniku powszechnych protestów sędziów i prokuratorów, gdy utworzony został nowy system wynagradzania sędziów. Od tego czasu wynagrodzenie sędziów i prokuratorów stało się niezależne od arbitralnej decyzji władzy wykonawczej i powiązane zostało z przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniem.

Ustawa przewiduje mnożniki, które określają wynagrodzenie sędziów w zależności od zajmowanego stanowiska w instancji, przy uwzględnieniu stażu pracy.

- Dzięki temu rozwiązaniu wynagrodzenia sędziów znacząco wzrosły w 2009 r. i zauważalny był także ich wzrost w 2010 i 2011 r. - zauważa Iustitia.

Przypomina jednak, że w 2011 r. Parlament przyjął ustawę, która "zamrażała" wynagrodzenia na 2012 r. łamiąc zasadę, że wynagrodzenia sędziów uzależnione są od przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, co tłumaczono globalnym kryzysem. Skutkowało to obliczaniem wynagrodzenia według poziomu z roku 2011.

Ustawa „zamrażająca" zaskarżona została przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego do Trybunału Konstytucyjnego lecz orzekł on, że zamrożenie wynagrodzenia usprawiedliwione było trudną sytuacją finansową państwa. Trybunał Konstytucyjny wskazał także, że bardzo krótkie vacatio legis (tylko dwudniowe) zastosowane w tej zmianie, nie łamie konstytucji, albowiem sędziowie dużo wcześniej z mediów mogli dowiedzieć się, że taki mechanizm zostanie zastosowany.

Szkolenia wyłącznie pod okiem ministra

Prawo przewiduje praktycznie niczym nie ograniczone kompetencje ministra sprawiedliwości nad Krajową Szkołą Sądownictwa i Prokuratury odpowiedzialną za aplikacje i szkolenia ustawiczne. Szkoła podlega ministrowi co stanowi ustawa oraz statut Szkoły. minister sprawiedliwości ma prawo powoływać dyrektora KSSP i członków rady programowej. Minister sprawiedliwości zatwierdza statut szkoły, który zawiera m.in. program szkoleń.

- Połączenie tych wszystkich kompetencji powoduje , że zarówno szkoła jak i system szkoleń w pełni zależne są od ministerstwa sprawiedliwości - zaznacza Iustitia.

Niejasne kryteria awansów

Zdaniem Stowarzyszenia kryteria stanowiące podstawę awansu sędziów powinny być obiektywne i oparte na przepisach prawa lub ustanowione przez niekwestionowane autorytety. Powinny być oparte na ocenie merytorycznej, z uwzględnieniem kwalifikacji, umiejętności i zdolności podejmowania decyzji w rozstrzyganiu spraw.Tak tymczasem nie jest.

- Prawo o ustroju sadów powszechnych nie ustanawia kryteriów pozwalających oceniać sędziów kandydujących na wolne stanowiska sędziowskie w wyższej instancji. Awanse sędziów oparte są często o niejasne kryteria i „popularność" kandydatów - piszą autorzy stanowiska.

Dlaczego sądy są nierychliwe

Sędziowie z Iustitii zauważają, że ważnym problemem polskiego sądownictwa jest długość toczących się postępowań sądowych we wszystkich dziedzinach prawa oraz trudność w wyegzekwowaniu orzeczeń sądowych.