Alberto Giacometti w Leopold Museum

Leopold Museum prezentuje rzeźby, obrazy i rysunki jednego z największych artystów XX wieku na tle współczesnych mu twórców, od surrealistów do Picassa, Bacona i Pollocka. Na wiedeńskiej wystawie powstałej we współpracy z Alberto Giacometti Foundation i Kunsthaus w Zurychu zgromadzono prawie 90 prac tego artysty ze wszystkich okresów twórczości.

Giacometti zyskał międzynarodową sławę przede wszystkim jako rzeźbiarz. Jego dzieła biją rekordy na aukcjach. Praca z brązu z 1961 roku, przedstawiająca samotnego, idącego człowieka, została sprzedana w 2010 roku na londyńskiej aukcji Sotheby's za 104 mln dolarów. To najwyższa aukcyjna cena za współczesną rzeźbę.

W listopadzie 2014 roku wielkie emocje wzbudziła nowojorska aukcja Sotheby's, na której rzeźbę  bogini na rydwanie („Chariot") z lat 50. kupiono za 101 mln dol. A jeszcze w latach 70. jej cena wynosiła jedynie 375 tys. dolarów. Warianty obu tych prac znajdziemy też w Leopold Museum.

Idący mężczyźni

Wiedeńską wystawę otwiera sala z ponad dwumetrowymi smukłymi figurami patrzącymi na nas z góry. Krążąc wśród nich, czujemy własne wyobcowanie. Te postacie to metaforyczne znaki ludzkiej egzystencji i naszych zmagań z poczuciem pustki, bezsensu w duchu filozofii Sartre'a. Figury mężczyzn i kobiet o wydłużonych sylwetkach i kończynach wydają się kruche, zagrożone ogromem otaczającej przestrzeni, a zarazem heroicznie stawiają jej opór.

Artysta pracował nad nimi na przełomie lat 50. i 60., gdy otrzymał zamówienie dla Chase Manhattan Plaza w Nowym Jorku. Choć postacie sprowadził do pionowej umownej linii, to ułatwia nam rozpoznanie ich płci, określając je słowami: „kobieta jest u mnie zawsze przedstawiona w bezruchu, a mężczyzna zawsze idzie".

Ten typ rzeźby był kwintesencją i ukoronowaniem jego poszukiwań. Dojście do niego poprzedzał głęboki twórczy kryzys w końcu lat 30., gdy poszukując nowej formy figury ludzkiej, Giacometti tworzył coraz mniejsze postacie i wiele z nich zniszczył.

W latach wojny spędzonych w Genewie pracował jednak nadal nad minimalistycznymi rzeźbami, choć wciąż w małej skali. Gdy wrócił do Paryża, żartował, że bez trudu mógł je przewieźć w pudełkach od zapałek. Jednak to lata 40. i doświadczenia wojny wyznaczyły przełom w jego sztuce i doprowadziły do wypracowania ikonicznych figur, dzięki którym zyskał sławę.

Organizatorzy wystawy nie pomijają żadnego etapu twórczego. Starannie rekonstruują całą drogę artysty od młodości, gdy jako pionier awangardy włączał się w coraz to nowe nurty sztuki: kubizm, abstrakcjonizm, surrealizm. Alberto Giacometti (1901–1966) był z urodzenia Szwajcarem, ale znaczną część życia spędził w Paryżu. Przyjechał tu jako dwudziestolatek, by studiować rzeźbę u Antoine'a Bourdelle'a. poznał Maxa Ernsta, Joana Miró, Jeana-Paula Sartre'a, André Bretona.

Na początku lat 30. okrzyknięto go gwiazdą grupy surrealistów. Ale wkrótce popadł z nimi w konflikt, bo nieoczekiwanie powrócił do realnej obserwacji człowieka, co André Breton uznał za zdradę („Głowa! Wszyscy wiedzą, co to jest głowa!"– pisał ze zgorszeniem). Niepokorny Giacometti nie zrezygnował jednak z własnych poszukiwań.

Malowanie na szaro

Chociaż myślimy o nim głównie jako o rzeźbiarzu, malarstwo zajmuje w jego sztuce także ważną rolę. Podobnie jak w rzeźbach, tak i tu jego uwaga skupia się na człowieku. To była jego obsesja i fascynacja. Mimo że dążył do uniwersalnego ujęcia tematu, potrzebował kontaktu z realnymi ludźmi. I miał ulubionych modeli, m.in. młodszego brata Diego (także rzeźbiarza), matkę oraz żonę Annette.

W dojrzałym okresie tworzył monochromatyczne, szare obrazy. To był dla niego prawdziwy kolor życia. Jego obrazy przypominają graffiti na murze. „Czyż szary nie jest kolorem? – tłumaczył. – Kiedy wszystko widzę szare, a w tej szarości dostrzegam wszystkie kolory i chcę to przedstawić, to dlaczego miałbym użyć innego koloru".