Memling, van Eyck, Brueghel - spotkanie mistrzów w Gdańsku

Tytuł wystawy "Van Eyck – Memling – Breughel" wskazuje jej największe rarytasy. Przed rokiem zbiory Muzeum Narodowego Brukenthala w Sibiu prezentowało Muzeum Jacquemart-André w Paryżu. Pokaz stał się wydarzeniem nad Sekwaną. Zobaczył go Wojciech Bonisławski, dyrektor Muzeum Narodowego w Gdańsku, i postanowił porównać rumuńską kolekcję z gdańską.

– Mamy podobny krąg zainteresowań – duże zbiory malarstwa niderlandzkiego, holenderskiego i flamandzkiego – tłumaczy dyr. Bonisławski. – Scenariusz prezentacji w Polsce opracowany został specjalnie dla nas. Skupiliśmy się wyłącznie na mistrzach północnej Europy, a pominęliśmy włoskich.

[srodtytul]Namiestnik kolekcjoner [/srodtytul]

Twórcą kolekcji był Samuel von Brukenthal, XVIII-wieczny namiestnik Siedmiogrodu, ulubieniec cesarzowej Marii Teresy. – Pochodził z niezbyt majętnej rodziny – opowiada Jacek Kriegseisen, zastępca dyrektora i kurator Oddziału Sztuki Dawnej. – Do wszystkiego doszedł sam. Stworzył jedną z największych kolekcji w monarchii habsburskiej. "Zainwestował" w swój wizerunek, żeby pokazać światu, na co go stać. Prace wybierał i kupował zwykle sam.

Interesowało go nie tylko malarstwo, ale także monety, medale, starodruki, grafiki, których zgromadził około stu tysięcy. Tkaniny, stroje teatralne, instrumenty muzyczne, scenografie z własnego teatru… Spora część jego zbiorów nadal czeka na odkrycie.

[srodtytul]Tajemnice Memlinga [/srodtytul]

Wystawę otwierają dzieła Hansa Memlinga, XV-wiecznego mistrza z Brugii. "Sąd Ostateczny" z gdańskiej kolekcji oraz dwa przywiezione z Sibiu portrety. – Przedstawiają modlących się mężczyznę i kobietę – mówi Jacek Kriegseisen. – Pochodzą ze skrzydła ołtarzowego tryptyku. Już w XVI wieku zastały przycięte i odłączone od środkowej tablicy. Zza ramienia mężczyzny widać twarz dziecka i pejzaż w stylu włoskim. Pobożna para to zapewne fundatorzy. Niewykluczone, że obraz został zamówiony z okazji ich ślubu, bo piesek za kobietą to typowy motyw obrazów o tematyce małżeńskiej.

"Sąd Ostateczny" – wizjonerskie dzieło Memlinga – trafił do Gdańska już w XV wieku. Chrystus zasiadający na tęczy patrzy na Michała Archanioła odważającego grzechy i cnoty. Według artysty ciężar dobrych uczynków jest większy i przechyla szalę wagi ku ziemi. Zbawieni wędrują do bram nieba, a potępieni spadają do płonącego ogniem piekła. Przed wystawą konserwatorzy poddali "Sąd Ostateczny" kompleksowym badaniom. Rewelacyjne odkrycia przyniosły zdjęcia w podczerwieni. – Pokazały, że artysta bardzo pracowicie cyzelował kompozycję i zmienił wiele szczegółów – opowiada Anna Gosławska-Fortuna, zastępca dyrektora i główny konserwator. – Zobaczyliśmy m.in., że panie idące do nieba początkowo miały wianuszki na głowie, które potem zostały zamalowane. Z horyzontu zniknęły dwie postacie widoczne na pierwotnym szkicu. Dużo jest też zmian układów rąk i głów. Zdjęcia w ultrafiolecie i rentgenowskie upewniły nas, że obraz jest w bardzo dobrej kondycji. Strona rumuńska wyraziła zgodę, by podobnym badaniom zostały poddane portrety z Sibiu.

[srodtytul]Niebezpieczeństwa i radości życia [/srodtytul]

Pieter II Breughel w "Pejzażu zimowym" podjął temat dobrze znany z twórczości swego ojca. Obraz tak bardzo podobał się współczesnym, że zamawiali wiele jego kopii. Jednak wbrew pozorom nie namalował sceny beztroskich zabaw na lodzie. W tym XVII-wiecznym, niemal fotorealistycznym, obrazie artysta ukrył głębsze przesłanie. Ostrzeżenie, że życie jest tak kruche jak lód, który łatwo może się załamać pod łyżwiarzami. Niebezpieczeństwo podkreślił, domalowując pułapkę na ptaki.

Portret Jana van Eycka zachwyca żywością koloru. Trudno uwierzyć, że powstał ponad pięć wieków temu. W polskich zbiorach nie ma jego obrazów. Nie wiadomo, kim jest sportretowany mężczyzna. Wystawne nakrycie głowy, chaperon, przypominające turban było popularne w początkach XV wieku. Świadczyło o przynależności do elit. Nosili je holenderscy i burgundzcy książęta. Mężczyzna trzyma w dłoni pierścień, dlatego niegdyś sądzono, że jest portretem złotnika, ale może być to również symbol zaślubin.