O jaki czyn chodzi?
Komentowany przepis nie posługuje się pojęciem „postępowanie karne”, lecz ogólniejszym określeniem „droga karna”. Może to sugerować, że zawieszenie postępowania cywilnego nie jest ograniczone tylko do przypadków, gdy czyn jest badany w postępowaniu karnym, ani do przestępstw skarbowych, ale może mieć zastosowanie w wykroczeniach (P. Grzegorczyk [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Postępowanie rozpoznawcze, wyd. V, red. T. Ereciński, Warszawa 2016, art. 177).
Czyn może być oderwany od meritum sprawy cywilnej i ujawnić się w toku postępowania cywilnego, np. podejrzenie fałszu dokumentu stanowiącego dowód w sprawie, złożenie fałszywych zeznań przez świadka. Powództwo może się też opierać na stanie faktycznym wyczerpującym jednocześnie znamiona przestępstwa – np. kradzież mienia pracodawcy. Czyn może być popełniony przez jedną ze stron postępowania cywilnego lub przez osobę trzecią. Ważne tylko, aby miał wpływ na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej.
Są dwa powody, dla których sąd cywilny powinien zawiesić postępowanie. Po pierwsze, by ustalić, czy zachodzi prawdopodobieństwo wydania wyroku skazującego, który będzie wiążący w postępowaniu cywilnym. Zasadą jest bowiem prejudycjalność wyroku karnego w postępowaniu cywilnym, czyli przyznanie mocy wiążącej ustaleniom wyroku karnego, zgodnie z art. 11 kodeksu postępowania cywilnego. Oznacza to, że sąd cywilny nie powinien podejmować decyzji, która mogłaby być w sprzeczności z decyzją sądu karnego. Zasada ta ma nie dopuścić do sprzecznych orzeczeń i zapewnić spójność w systemie prawnym.
Po drugie, powodem zawieszenia postępowania cywilnego może być potrzeba zebrania dodatkowych dowodów lub oczekiwanie na zakończenie postępowania karnego w celu ustalenia winy lub niewinności osoby podejrzanej lub oskarżonej. Jest to istotne zwłaszcza gdy te same okoliczności faktyczne mają znaczenie zarówno w postępowaniu cywilnym, jak i karnym. Podejmując decyzję o zawieszeniu postępowania, sąd powinien uwzględniać interesy stron, spodziewany czas trwania obu postępowań, prawdopodobieństwo wydania wyroku skazującego w procesie karnym, a także specyfikę sprawy cywilnej, zwłaszcza jej znaczenie dla strony i potrzebę szybkiego rozstrzygnięcia.
Jak do zagadnienia podchodzą sądy?
W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych dominuje stanowisko, że zawieszenie postępowania w oczekiwaniu na wyrok karny powinno być stosowane wyjątkowo, gdy sąd cywilny nie znajduje wystarczających podstaw, by opierając się na materiale dowodowym, uwzględnić żądanie strony skarżącej. Nie może też wykluczyć, że postępowanie karne zakończy się wyrokiem skazującym, wiążącym dla sądu cywilnego.
To oznacza – posiłkując się przykładem zwolnionego pracownika – że gdy sąd pracy sam przeprowadził postępowanie dowodowe, które pozwala stwierdzić ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, to nie ma podstaw do zawieszenia postępowania. Gdy pracodawca udowodni, że zwolnienie było uzasadnione, nie trzeba czekać na wynik postępowania karnego, gdyż ewentualne uniewinnienie pracownika lub umorzenie nie ma wpływu na rozstrzygnięcie sprawy cywilnej. Nawet gdy uchybienie obowiązkom jest zarazem wykroczeniem lub przestępstwem, odpowiedzialność karna nie jest warunkiem odpowiedzialności pracowniczo-prawnej (wyrok SN z 15 grudnia 2021 r., I NSNc 199/21, LEX nr 3274849).
