Mammografia to specjalistyczne badanie obrazowe piersi, które wykorzystuje promieniowanie rentgenowskie w niskiej dawce do wykrywania zmian patologicznych, głównie nowotworowych. Obecnie jest jedynym badaniem przesiewowym o potwierdzonej skuteczności, które umożliwia wczesne wykrycie raka piersi. W Polsce z bezpłatnej mammografii raz na dwa lata mogą skorzystać kobiety w wieku od 45 do 74 lat. Pacjentki, które po upływie pięciu lat od leczenia chirurgicznego nadal pozostają w trakcie uzupełniającej hormonoterapii (HT) oraz kobiety, które zakończyły leczenie raka piersi i pięcioletni okres monitorowania, mogą wykonywać darmowe badanie profilaktyczne raz w roku .

Badania kliniczne dowodzą, że w grupie kobiet w wieku 50–69 lat, które regularnie wykonują mammografię, umieralność na nowotwór piersi spada o 25-30 proc. Mimo to niemal dwie trzecie Polek uprawnionych do udziału w programie profilaktyki raka piersi, nie zgłasza się na bezpłatną mammografię.

Bez listownych zaproszeń

W 2024 r. badanie ankietowe na temat profilaktyki raka piersi przeprowadziła Fundacja OnkoCafe – Razem Lepiej. Ankieta wykazała, że 4 na 5 kobiet słyszało o możliwości wykonania mammografii na NFZ, a im respondentka starsza, tym większa wiedza na ten temat. Mimo to niemal co czwarta kobieta w wieku od 45 do 74 lat nigdy nie wykonała mammografii (22,5 proc.). 44,1 proc. ankietowanych w tej grupie, wskazało, że nie skorzystały jak dotąd z badania, ponieważ nie miały takiej potrzeby.

„Badanie pokazuje, że choć świadomość profilaktyki raka piersi jest wysoka, istnieje potrzeba dalszego usprawnienia komunikacji oraz organizacji badań, aby zwiększyć zgłaszalność i efektywność działań profilaktycznych” – komentuje na łamach raportu „Profilaktyka raka piersi” Anna Kupiecka z Fundacji OnkoCafe – Razem Lepiej.

Jednak w jaki sposób przejść od świadomości profilaktyki raka piersi do udziału kobiet w badaniach? Z ankiety wynika, że prawie połowa respondentek (48,9 proc.) uznała, że najskuteczniejszym i najbardziej przekonującym sposobem zachęcania do badań profilaktycznych jest zaproszenie od lekarza rodzinnego lub z placówki POZ. 34,8 proc. wskazało na mammobus, a 31,2 proc. na listowne zaproszenie na badanie. 33,2 proc. ankietowanych uznało za skuteczne zaproszenia wysyłane SMS-em, a 29,3 proc. te przekazywane telefonicznie.

W tym kontekście autorzy raportu wskazują, że choć kampanie edukacyjne i informacyjne mają swoje znaczenie, to forma komunikacji bezpośredniej – zaproszenie do lekarza, listowne, telefoniczne lub właśnie SMS – jest najbardziej skuteczna i przekonująca.

„Warto wzmocnić komunikację zapraszającą, na przykład poprzez SMS, które okazały się skuteczne. Tymczasem SMS z zaproszeniem na badanie mammograficzne otrzymała tylko co czwarta uczestniczka badania w wieku od 45 do 74 lat (28,6 proc.). Jednocześnie aż 72,7 proc. kobiet, które otrzymały zaproszenie na mammografię drogą SMS, zdecydowało się na badanie” – wskazuje Anna Kupiecka.

„Niestety, w Polsce od 2017 roku nie prowadzi się wysyłki zaproszeń w ramach ogólnopolskich onkologicznych programów badań przesiewowych, w tym w ramach programu w kierunku wczesnego wykrywania raka piersi, co powinno stanowić przedmiot pilnych zmian” – mówi w raporcie dr hab. prof. NIO Paweł Koczkodaj z Zakładu Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów Narodowego Instytutu Onkologii w Warszawie.

Obecnie możliwość wysyłania imiennych zaproszeń, w tym również za pośrednictwem SMS-ów, mają placówki realizujące program badań przesiewowych. Działania te jednak nie są objęte jednolitymi standardami i nie uwzględniają kobiet, które nie pozostają pod opieką konkretnej poradni – tłumaczą autorzy raportu.

Badania profilaktyczne są dla osób zdrowych

Wśród problemów i barier związanych z planowaniem oraz przeprowadzaniem badań obrazowych piersi ankietowane kobiety najczęściej wskazywały na długi czas oczekiwania. Dotyczyło to zarówno terminu samego badania, jak i oczekiwania na konsultację lekarską czy uzyskanie skierowania w ramach NFZ.

Wiele respondentek zwróciło też uwagę na ograniczoną dostępność – zarówno placówek wykonujących badania, jak i lekarzy czy miejsc na listach oczekujących. Wskazywano również na brak wolnych terminów, długie kolejki oraz dużą odległość do najbliższej placówki.

Jednocześnie 9 na 10 ankietowanych, które wykonały mammografię na NFZ, wskazało, że skorzystanie z bezpłatnego badania nie sprawiło im problemów. „To dobra informacja, ale przy aktualnym poziomie zgłaszalności. Istotne jest, aby przy wzroście zgłaszalności zadbać o odpowiednią przepustowość placówek, by badania nadal mogły być przeprowadzane sprawnie i bez zbędnych opóźnień” – wskazuje w ramach raportu Anna Kupiecka. I zwraca uwagę, że badania profilaktyczne są przeznaczone dla kobiet zdrowych, bez podejrzanych objawów. Wykonuje się je po to, by sprawdzić stan zdrowia i w razie wystąpienia nowotworu wykryć go jak najwcześniejszym etapie rozwoju.

Źródłem danych jest Raport „Profilaktyka raka piersi”, którego partnerami są Roche Polska i Novartis (FA-11451118 06/2026 Novartis Poland). Raport dostępny jest po kliknięciu w link: https://www.calameo.com/read/005063475dc19dd997d20

Materiał partnera Novartis Poland