Od samego początku powiaty zaczęły się organizować, aby zwiększyć swoje możliwości działania na rzecz rozwoju wspólnot lokalnych. Utworzony w ten sposób Związek Powiatów Polskich jest obecny w procesie legislacyjnym, zgłaszając wiele propozycji, uwag i wniosków dotyczących dróg, edukacji, usytuowania sądów i prokuratur oraz wielu innych problemów, a przede wszystkim działając niestrudzenie na rzecz poprawy w dziedzinie ochrony zdrowia. Związek wspiera też inicjatywy związane z dalszą decentralizacją i wzmocnieniem samorządów.

Główne działania Związku Powiatów Polskich koncentrują się na sprawach najważniejszych dla społeczności lokalnych – ochrony zdrowia, w tym szczególnie ratowania szpitali; edukacji; infrastruktury ze szczególnym uwzględnieniem stanu dróg i sposobów jego poprawy. Przede wszystkim jednak Związek prowadzi konsekwentne działania dotyczące uzdrowienia systemu finansowego samorządów powiatowych.

W roku 2009 ZPP podejmował wiele interwencji, m.in. w sprawach: dostosowania obszaru funkcjonowania administracji, szczególnie skarbowej, administracji ubezpieczeń społecznych oraz sądów i prokuratury do podziału terytorialnego kraju; ubezpieczenia bezrobotnych; podziału rezerwy subwencji oświatowej, szerokopasmowych sieci telekomunikacyjnych; zagwarantowania wyższych dochodów samorządów powiatowych czy wykorzystywania środków unijnych.

Dzięki działaniom Związku Powiatów Polskich udało się uzyskać większe finansowanie szkolnictwa zawodowego poprzez zwiększenie stosownej wagi algorytmu podziału subwencji oświatowej do 0,19, co oznacza lepsze warunki kształcenia specjalistów w różnych zawodach. ZPP bardzo aktywnie działa też na rzecz zwiększenia środków na budowę i remonty lokalnych dróg gminnych i powiatowych.

Związek prowadzi także działalność konferencyjno-szkoleniową dla poszczególnych grup zawodowych funkcjonujących w ramach samorządu powiatowego. Organizuje także konkursy, których celem jest wyłonienie i upowszechnienie dobrych praktyk podejmowanych przez samorządy na rzecz poprawy obsługi jakości mieszkańców.