Tajemnica lekarska po śmierci pacjenta mocno ograniczona - wystąpienie RPO do Ministra Zdrowia

Chodzi o ustawę o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. poz. 1070 ), która weszła w życie 5 sierpnia 2016 r.. Zmieniła ona przepisy dotyczące obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej po śmierci pacjenta w sposób budzący poważne zaniepokojenie nie tylko Rzecznika Praw Obywatelskich, lecz również pacjentów i środowiska lekarskiego.

Jak przypomina Adam Bodnar w wystąpieniu do Konstantego Radziwiłła, obowiązek zachowania przez lekarza w tajemnicy informacji dotyczących pacjenta, a powziętych w związku z wykonywaniem zawodu, wywodzi się z zasad konstytucyjnych (prawo obywatela do ochrony życia prywatnego, prawo do komunikowania się oraz prawo człowieka do ochrony przed ujawnieniem informacji dotyczących jego osoby). Tajemnica lekarska daje gwarancję dla tych konstytucyjnych wartości na poziomie ustawowym. Tajemnicą objęte są nie tylko dane dotyczące stanu zdrowia, ale także wszelkie inne informacje, w tym też te przekazane przez osoby trzecie lub takie, o których lekarz dowiedział się samodzielnie. Tajemnica wiąże lekarza również w zakresie informacji, które przekazuje mu pacjent, nawet jeśli dotyczą osób trzecich.

Nie wszystko musi być jawne po śmierci

Udostępnienie informacji objętych tajemnicą lekarską osobom trzecim za życia pacjenta może nastąpić co do zasady na podstawie zgody pacjenta. W ocenie RPO konieczność ochrony prywatności pacjenta i budowania niezbędnego dla procesu leczenia zaufania do lekarza, przemawiają za tym, by tajemnica wiązała lekarza także po śmierci pacjenta.

- Decyzja pacjenta o tym, jakie informacje przekaże lekarzowi, może być bowiem zasadniczo różna w przypadku, gdyby był świadomy, że po śmierci mogą zostać one ujawnione, nawet osobom najbliższym - wyjaśnia swoje stanowisko Rzecznik.

Tymczasem po nowelizacji zmieniły się przesłanki zwolnienia lekarza z obowiązku tajemnicy. Lekarz jest związany tajemnicą lekarską po śmierci pacjenta, chyba że zgodę na jej ujawnienie wyrazi osoba bliska. Osoba ta może jednocześnie określić zakres ujawnienia informacji objętych tajemnicą lekarską. Nie ma zastosowania przepis, zgodnie z którym, co do zasady, ujawnienie tajemnicy może nastąpić jedynie w niezbędnym zakresie. Inny przepis wyłącza możliwość zwolnienia lekarza z obowiązku zachowania tajemnicy w przypadku, gdy jej ujawnieniu sprzeciwi się inna osoba bliska.

Zgodnie z uzasadnieniem, celem wprowadzonych zmian było umożliwienie osobom najbliższym wobec zmarłego pacjenta dochodzenia roszczeń lub odpowiedzialności względem osób, które mogły się przyczynić do jego śmierci. Dodatkowym argumentem był bliżej niesprecyzowany interes społeczny w postaci ujawnienia błędów w leczeniu. Wskazywano też, że umożliwienie zapoznania się z informacjami objętymi tajemnicą lekarską przez pacjenta zapobiegać będzie wszczynaniu niepotrzebnych postępowań karnych.

Każdy się dowie

RPO zwrócił uwagę, że w znowelizowanych ustawach krąg podmiotów upoważnionych do zwolnienia lekarza z obowiązku tajemnicy został ustanowiony stosunkowo szeroko. Wśród osób, którym przysługuje taka możliwość znajdują się : małżonek pacjenta, jego krewny lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciel ustawowy, osoba pozostającą z nim we wspólnym pożyciu lub osoba wskazana przez pacjenta. Co więcej, ustawodawca nie różnicuje pozycji wskazanych podmiotów w zakresie pierwszeństwa decydowania o zwolnieniu lekarza z obowiązku poufności.

- Tym samym, każda z uprawnionych osób może, działając niezależnie, zwolnić lekarza z obowiązku konfidencji. W konsekwencji – każda z tych osób będzie mogła uzyskać dostęp do informacji związanych z pacjentem, a powziętych w procesie leczenia przez wszystkich lekarzy, u których pacjent się kiedykolwiek leczył. Nie będzie miało wówczas znaczenia to, czy uzyskanie takiej informacji będzie konieczne np. w celu formułowania roszczeń odszkodowawczych - twierdzi Rzecznik.

Jego zdaniem zaproponowane rozwiązania są nieprzydatne dla realizacji założonego przez ustawodawce celu - poprawy sytuacji osób najbliższych względem zmarłego w postępowaniu cywilnym. Wątpliwości RPO budzi też fakt, że nowa regulacja rozstrzyga konflikt między wyrażoną za życia wolą pacjenta a wolą osób bliskich zawsze na korzyść tych drugich.

Również w ocenie Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych to pacjent, realizując swoje prawo do ochrony prywatności, powinien decydować o udostępnieniu informacji objętych tajemnicą. GIODO wskazał także, iż zdarzyć się może, że informacje objęte tajemnicą będą dotyczyć także innych niż zmarły osób, a ich ujawnienie może tym samym prowadzić do naruszenia ich praw.

Rzecznik zwrócił się do Ministra z prośbą o przedstawienie stanowiska w sprawie oraz o podjęcie działań legislacyjnych zmierzających do zmiany przedmiotowych przepisów, tak aby nieproporcjonalnie nie ograniczały praw pacjenta.

Zdrowie Dobra Osobiste