Hulajnoga elektryczna w ujęciu cywilnoprawnym

Odmiennie należy ocenić negatywne skutki poruszania się hulajnogą wprawianą w ruch wyłącznie siłą mięśni (por. w odniesieniu do rowerów np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 7 czerwca 2016 r., sygn. akt I ACa 282/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 27 marca 2015 r., sygn. akt I ACa 1442/14, Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych, http://orzeczenia.ms.gov.pl/, wyrok SN z 28 grudnia 1981 r., sygn. akt IV CR 465/81, OSNC 1982, nr 5 – 6, poz. 88). Przy czym na plan dalszy schodzą w tym momencie dywagacje teoretyczne wskazujące na to, że przecież każdy nieduży silnikowy pojazd (w tym także np. samochód osobowy, zwłaszcza gdy jest niesprawny) można wprawić w ruch przy pomocy siły mięśni.

Czytaj także:

Elektryczne hulajnogi jak rowery - nowe przepisy

Jaką drogą podążą elektryczne hulajnogi?

Ustawodawca w art. 436 k.c. ujął, że odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny (§ 1; na temat odpowiedzialności podmiotu prowadzącego na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody, w tym wraz z próbą charakterystyki pojęcia sił przyrody, zob. w poprzednim artykule). W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych. Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z grzeczności (§ 2). Co więcej, nie można wyłączyć ani ograniczyć z góry odpowiedzialności określonej w dwóch artykułach poprzedzających (art. 437 kodeksu cywilnego). W art. 435 § 1 k.c. ustawodawca, definiując pojęcie sił przyrody, wyraźnie wskazał m.in. na elektryczność. Wydaje się to oczywiste, ale dla porządku należy wskazać, że występujące w art. 436 § 1 zdaniu pierwszym słowo „mechanicznego" należy odczytać jako dotyczącego mechaniki, wyposażonego w mechanizm, wykonywanego za pomocą maszyny lub mechanizmu (Słownik Języka Polskiego PWN, wersja internetowa: https://sjp.pwn.pl/szukaj/mechaniczny.html), a środek komunikacji, jako coś, co umożliwia lub ułatwia przenoszenie się z miejsca na miejsce za pomocą pojazdów (Słownik Języka Polskiego PWN, wersja internetowa: https://sjp.pwn.pl/szukaj/środek.html, https://sjp.pwn.pl/szukaj/komunikacja.html, https://sjp.pwn.pl/szukaj/lokomocja.html), pojazdem jest z kolei urządzenie do transportu lądowego (Słownik Języka Polskiego PWN, wersja internetowa: https://sjp.pwn.pl/szukaj/pojazd.html).

Jak wskazano w orzecznictwie, odejście w art. 436 k.c. od powszechnej na gruncie prawa cywilnego zasady winy jako podstawy odpowiedzialności na rzecz odpowiedzialności z tytułu ryzyka, a więc „za skutek", oznacza, że ustawodawca – mając na względzie szczególne niebezpieczeństwo wynikające dla otoczenia z ruchu mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody – zaostrzył przesłanki odpowiedzialności sprawcy szkody; sądy swymi wadliwymi orzeczeniami nie mogą ostrości tej odpowiedzialności osłabiać (wyrok SN z 7 maja 1996 r., sygn. akt III CRN 60/95, LEX nr 1087226). W stanie faktycznym sprawy, w której SN przedstawił w 1996 r. powyższe spostrzeżenie, aktualne do dzisiaj, pozwany prowadził motocykl; najbardziej powszechne jest przypisywanie tej odpowiedzialności posiadaczom samochodów osobowych ze względu na częstotliwość ich użytkowania, ale nie można zapominać, że nie są to jedyne mechaniczne środki komunikacji poruszane za pomocą sił przyrody i jaki jest cel tej surowszej odpowiedzialności.

Definiując mechaniczny środek komunikacji poruszany za pomocą sił przyrody, wskazywano po prostu na pojazdy mechaniczne (zob. np. wyroki SN z 5 stycznia 1966 r., sygn. akt II CR 201/65, LEX nr 4604, z 20 listopada 1968 r., sygn. akt II CR 412/68, LEX nr 6418, z 18 marca 1997 r., sygn. akt I CKU 25/97, LEX nr 30379), pojazdy mechaniczne będące samochodami osobowymi (wyrok SN z 7 kwietnia 2005 r., sygn. akt II CK 572/04, www.sn.pl), samochody w ogóle (wyroki SN z 3 lutego 1965 r., sygn. akt I CR 350/64, LEX nr 5730, z 4 października 1965 r., sygn. akt II CR 296/65, OSNC 1966, nr 6, poz. 97, z 7 października 1977 r., sygn. akt I CR 366/77, OSNC 1978, nr 7, poz. 118, z 5 lutego 2002 r., sygn. akt V CKN 644/00, OSNC 2002, nr 12, poz. 156, z 26 lutego 2015 r., sygn. akt III CSK 187/14, OSNC Zbiór Dodatkowy C/2016, poz. 41).

Za mechaniczny środek komunikacji poruszany za pomocą sił przyrody uznano także ciągnik przeznaczony do prac w gospodarstwie rolnym bez prawa poruszania się na drogach publicznych (uchwała SN z 7 marca 1968 r., sygn. akt III CZP 1/68, OSNPG 1968, nr 11, poz. 61, wyroki SN z 17 grudnia 1984 r., sygn. akt IV CR 509/84, OSNC 1985, nr 9, poz. 138 – ciągnik z przyczepą, z 13 czerwca 2002 r., sygn. akt V CKN 1051/00, LEX nr 1170647), samochód ciężarowy i motocykl (uchwała SN z 27 czerwca 1969 r., sygn. akt III CZP 32/69, OSNC 1970, nr 2, poz. 24, wyroki SN z 19 maja 1970 r., sygn. akt II CR 157/70, LEX nr 1633067 i 4703, z dnia 9 grudnia 1970 r., sygn. akt II CR 483/70, LEX nr 495427 – motocykl z przyczepą, z 17 grudnia 1984 r., sygn. akt IV CR 509/84, OSNC 1985, nr 9, poz. 138, postanowienie SN z 30 stycznia 2018 r., sygn. akt III CZP 94/17, www.sn.pl), autobus (wyrok SN z 17 października 1969 r., sygn. akt II PR 410/69, LEX nr 6591), pociąg i mały samochód (wyrok SN z 17 grudnia 1984 r., sygn. akt IV CR 509/84, OSNC 1985, nr 9, poz. 138), pojazd silnikowy i pojazd członowy wraz z naczepą stanowiącą element pojazdu członowego (wyrok SN z 10 marca 2004 r., sygn. akt IV CK 116/03, LEX nr 132540), pojazd mechaniczny z zahaczonym na pojeździe kontenerem będący środkiem transportu (wyrok SN z 21 maja 2009 r., sygn. akt V CSK 444/08, www.sn.pl), statek powietrzny (wyrok SN z dnia 4 września 2009 r., sygn. akt III CSK 14/09, www.sn.pl), pojazd specjalny przeznaczony do wykonywania specjalnej funkcji, która powoduje konieczność dostosowania nadwozia lub posiadania specjalnego wyposażenia (wyrok SN z 19 grudnia 2013 r., sygn. akt II CSK 157/13, www.sn.pl).

Godne uwagi jest to, iż ukształtowanie odpowiedzialności na podstawie art. 436 k.c. jest następstwem stwierdzenia, że źródło niebezpieczeństwa tkwi w samym pojeździe, tj. w związku z tym, że jest on wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody, a nie w zmontowanych z nim razem innych urządzeniach. Zagrożenie stwarza ruch pojazdu silnikowego, a nie urządzenia złączonego z tym pojazdem (wyrok SN z 19 grudnia 2013 r., sygn. akt II CSK 157/13, www.sn.pl). Istotne jest zatem posiadanie pojazdu mającego silnik, m.in. elektryczny (na pojazd z silnikiem wskazano też w postanowieniu SN z 30 stycznia 2018 r., sygn. akt III CZP 94/17, www.sn.pl). Nie ma natomiast znaczenia to, czy ruch pojazdu pozostaje w związku z jego funkcją komunikacyjną lub transportową (wyroki SN z dnia 26 lutego 2015 r., sygn. akt III CSK 187/14, OSNC Zbiór Dodatkowy C/2016, poz. 41 i z 19 grudnia 2013 r., sygn. akt II CSK 157/13, www.sn.pl).

Na zakończenie można dodać, że omawiane przepisy tego kodeksu wskazują na jego ponadczasowość, przy założeniu dokonywania wykładni prawa, która uwzględnia aktualne zjawiska społeczne, gospodarcze, techniczne itp. Status hulajnogi elektrycznej w ujęciu karnoprawnym w świetle orzecznictwa zostanie omówiony w innym artykule.

Orzecznictwo Sądów i Trybunałów

Pozostało 90% artykułu