Czy zmienić system emerytur i rent wyjątkowych

Takie świadczenia przyznają premier oraz prezes ZUS. W I półroczu 2010 r. przeciętne świadczenie od premiera wynosiło 1351,05 zł. Średnia wysokość rent i emerytur przyznanych przez prezesa ZUS w drodze wyjątku to 1004,88 zł.

[srodtytul]Krytyczne sytuacje[/srodtytul]

[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=0296AD803452075442D1E809B9837586?id=324468]Ustawa o emeryturach i rentach z FUS[/link] przewiduje, że premier przyznaje świadczenia specjalne w „szczególnie uzasadnionych przypadkach”.

– Premier sam je ocenia. Osoba występująca o świadczenie w drodze wyjątku do prezesa ZUS musi natomiast udowodnić, że wskutek szczególnych okoliczności nie może go uzyskać w zwykłym trybie – mówi radca prawny Krzysztof Batorski z kancelarii w Lublinie. – Obecna sytuacja nie jest korzystna dla obywatela, który znalazł się w krytycznej sytuacji.

[b]Sytuacji Barbary S., matki dwójki głęboko upośledzonych dzieci, ani premier, ani sądy administracyjne nie uznały za „szczególnie uzasadniony przypadek”.[/b] Opieka nad niepełnosprawnym dzieckiem nie uprawnia do przyznania świadczenia wyjątkowego – stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny. – Inaczej nie byłoby to świadczenie wyjątkowe, ale o charakterze powszechnym, przyznawane każdemu w takiej sytuacji – powiedziała sędzia Małgorzata Borowiec, uzasadniając wyrok oddalający skargę kasacyjną Barbary S.

Anna Ł. znalazła się wraz z trójką dzieci w krytycznym położeniu po samobójczej śmierci męża. Prezes ZUS ocenił, że pracował on i płacił składki ubezpieczeniowe zbyt krótko, odmówił więc przyznania rent rodzinnych w drodze wyjątku. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie oraz NSA podzieliły tę ocenę. Anna Ł. może liczyć tylko na pomoc społeczną.

[wyimek]Decyzja w sprawie renty wyjątkowej uzależniona jest od stażu ubezpieczeniowego[/wyimek]

Nie wystarczy bowiem nie mieć środków do życia i być, jak np. małoletnie dzieci, całkowicie niezdolnym do pracy. Najczęściej chodzi o brak stażu ubezpieczeniowego wymaganego do uzyskania normalnej emerytury czy renty. W jednej ze spraw przed WSA w Warszawie wnioskująca o rentę rodzinną w drodze wyjątku dla małoletniego syna udokumentowała ponad 20 lat pracy ojca, zmarłego w wieku 50 lat. W latach 1996 – 2006 był on zarejestrowany w urzędzie pracy jako bezrobotny, ale duże bezrobocie w rejonie zamieszkania i powoływanie się na bycie osobą bezrobotną nie może być uznane za szczególne okoliczności uniemożliwiające uzyskanie wymaganego stażu ubezpieczeniowego – stwierdził prezes ZUS, odmawiając renty.

Ze spraw sądowych wynika, że braku takiego stażu nie usprawiedliwia sytuacja rodzinna (np. opieka nad niepełnosprawnym członkiem rodziny), pobyt w więzieniu, bezrobocie, praca za granicą czy praca dorywcza.

[srodtytul]Jaki system lepszy [/srodtytul]

– Staż ubezpieczeniowy powinien być oceniany nie tylko ze względu na wiek, ale także sytuację rodzinną oraz sytuację na rynku pracy – mówi Lesław Nawacki, dyrektor zespołu prawnego w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich. W opinii dyrektora Nawackiego świadczenia wyjątkowe przyznawane przez prezesa ZUS mają charakter zaopatrzenia społecznego. Ich wysokość jest jednakowa dla wszystkich, niezależna od wysokości wkładu ubezpieczeniowego.

– Pieniądze pochodzą z budżetu państwa, a kryteria – z pomocy społecznej. Tymczasem decyzje są uzależnione od stażu ubezpieczeniowego. Trzeba odejść od tego hybrydowego charakteru świadczenia – uważa dyrektor Nawacki. – Lepszy byłby system wsparcia oderwany od ubezpieczeń społecznych, przeniesiony do pomocy społecznej z jej kryteriami i poddany merytorycznej kontroli sądów powszechnych.

Wydawałoby to się rzeczywiście racjonalne, zwłaszcza w obliczu istnienia funduszy emerytalnych, coraz powszechniejszego zatrudniania pracowników na okresowych umowach, bezrobocia i pracy w szarej strefie. Jolanta Fedak, minister pracy i polityki społecznej, zaproponowała w takich sytuacjach tzw. emeryturę obywatelską, przed której przyznaniem byłaby oceniana sytuacja materialna.

[srodtytul]Trudne rozwiązanie [/srodtytul]

Inni specjaliści twierdzą, że samo zmodyfikowanie systemu czy przełożenie go do ustawy o pomocy społecznej nie rozwiąże sprawy. Prof. Inetta Jędrasik-Jankowska z Uniwersytetu Warszawskiego uważa, że skoro takie specjalne renty i emerytury płaci budżet, nie ma znaczenia, czy przyznaje je prezes ZUS czy wójt. Najważniejsze jest ustalenie, w jakiej sytuacji życiowej powinno się je przyznawać, kto ma je finansować i kto płacić. Można więc przyjąć, że będzie ono nadal uplasowane w zaopatrzeniu społecznym jako świadczenie dla osób ubezpieczonych, a nie z łaski państwa, i płatne przez ZUS, pod warunkiem urealnienia obecnych kryteriów i ich prawidłowej interpretacji.

[b]Ochronę w wyjątkowych sytuacjach życiowych mogłyby też zapewniać towarzystwa ubezpieczeniowe.[/b] Ich pozycja w Polsce odbiega od tej, jaką mają w innych państwach, ale ich rola musi rosnąć.

[ramka][b]Opinia