E-katastrofa, czyli 10 lat malwersacji

Skandal korupcyjny i wstrzymanie finansowania z UE – tak zamyka się okres 10 lat informatyzacji polskiej administracji. To realny cios. Urzędy realizują kilkaset projektów informatycznych wartych blisko 4 mld zł. Bez unijnych pieniędzy sobie nie poradzą. Część projektów, zamiast Unii, sfinansują polscy podatnicy.

Co gorsza chodzi o przedsięwzięcia najważniejsze, najdroższe i strategiczne z punktu widzenia państwa. Dotyczą np. biometrycznych dowodów (w ramach pl.ID), Centrum Powiadamiania Ratunkowego, policyjnych "e-usług", projektu Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia czy "e-podatków" w Ministerstwie Finansów.

Złe złego początki

Koncepcja informatyzacji kraju powstaje w 2002 r. Plan jest imponujący: zbudowany zostanie jeden, uporządkowany megasystem e-Government. W Polsce na różnych szczeblach administracji działa kilkaset systemów. Dublują się, mają niezgodne bazy danych, nikt tego nie koordynuje, urzędnicy i tak wszystko drukują.

E-rewolucja wymaga zmiany myślenia, stylu życia. Premier Leszek Miller tworzy więc Ministerstwo Nauki i Informatyzacji, ale zanim na dobre się ono rozkręci, likwiduje go jego następca Kazimierz Marcinkiewicz. Przenosi informatyzację do MSWiA i nadaje jej rangę departamentu. – To był błąd – przyznaje dziś Wacław Iszkowski, prezes Polskiej Izby Informatyki i Telekomunikacji. – Umieszczenie działu "informatyzacja" w MSWiA, a działu "łączność" w Ministerstwie Infrastruktury było powodem słabego nadzoru odpowiednich ministrów.

Z Ministerstwa Nauki i Informatyzacji wywodzą się późniejsi wizjonerzy, którzy w ciągu najbliższych lat będą wdrażać najważniejsze rządowe projekty informatyczne: Grzegorz Bliźniuk, cybernetyk, za rządów PiS wiceszef MSWiA ds. informatyzacji i jego następca namaszczony przez rząd Platformy – prawnik Witold Drożdż, m.in. koordynator prac nad "Prognozą informatyzacji kraju do roku 2013".

Za rządów Kaczyńskiego prawą ręką Bliźniuka zostaje znajomy Ludwika Dorna – informatyk Piotr Piętak. Bliźniuk tworzy plan informatyzacji państwa. Piętak przygotowuje wizję dowodów biometrycznych i PESEL 2.

Szeroki  strumień pieniędzy

Kiedy do władzy dochodzi PiS, z Unii napływa szeroki strumień unijnych pieniędzy na informatyzację administracji. To tzw. priorytet 7 (e-government) programu operacyjnego "Innowacyjna gospodarka" na lata 2007 – 2013. – Środki na "siódemkę" programowano za czasów PiS i "pod PiS" – wspomina urzędnik jednego z ministerstw. – Oni mieli pomysł na koordynację, to znaczy realizację całości przez specjalny Urząd ds. Informatyzacji z Piotrem Piętakiem na czele. A systemy miały budować "krajowe firmy", bo nikt nie krył, że środki unijne mają służyć tylko i wyłącznie rozruszaniu gospodarki. Jak odszedł PiS, uwarunkowania się zmieniły i zmienił się pomysł. Informatyzację miały teraz robić urzędy same i w ten sposób wspierać gospodarkę.

Tyle że niewiele z tego wyszło. – Nie ma ram dla infrastruktury informacyjnej państwa – przyznaje urzędnik od 10 lat zajmujący się e-administracją.

– PiS ich nie zrobił, PO też i w rezultacie budowane są silosy informacyjne. Zamiast usiąść w latach 2006 – 2007 nad stanem informatyzacji, szukaliśmy na co wydać kasę. A pomysły, że trzeba zbudować centrum kompetencji elektronicznej administracji wyśmiano – utyskuje urzędnik.

Informatyczne przetargi w ręce Andrzeja M.

Piętak i Bliźniuk zostają zdymisjonowani zaraz po objęciu rządów przez Donalda Tuska. Witolda Drożdża ściąga do MSWiA Grzegorz Schetyna – wicepremier i minister spraw wewnętrznych. Drożdż przez blisko trzy lata będzie odpowiadał za największe rządowe projekty informatyczne. Schetyna za podpowiedzią Drożdża tworzy w resorcie specjalną komórkę – Centrum Projektów Informatycznych.

CPI ma do wydania oszałamiającą sumę 2 mld zł, o którą biją się firmy z branży. Z policji ściąga informatyka, dyrektora ds. informatyzacji w Komendzie Głównej Policji Andrzeja M. – Dziś wielu dziwi się, że Andrzej M., będąc dyrektorem CPI brał łapówki od koncernów informatycznych. – Endrju, bo tak go wszyscy nazywaliśmy, w branży był teflonowy dla służb, bo przez lata zbudował sobie "rozproszone poparcie" skutecznie go chroniące. Ani CBA, ani ABW nie znają się na systemach informatycznych – wspomina urzędnik resortu.

Kluczowe dla "skuteczności" Andrzeja M. były układy, jakie zawarł z gabinetem politycznym Schetyny. – Po zmianie warty szybko się odnalazł i autopromował jako ktoś, kto może pociągnąć największe projekty kraju, zwłaszcza te robione za unijne pieniądze. Endrju bardzo chętnie podkreślał, zwłaszcza ludziom z firm informatycznych, swoje kontakty w kierownictwie PO – rzucane mimochodem informacje typu "wczoraj piłem whisky z Tomkiem Arabskim" itd., choć podejrzewaliśmy, że to bajki – mówi nasz rozmówca.

Kiedy szefem MSWiA zostaje Jerzy Miller, Andrzejowi M. zaczął się jednak palić grunt pod nogami. Został zdymisjonowany w lipcu 2010 r. po kontroli Millera. Półtora roku później został zatrzymany przez CBA. Prokuratura zarzuca mu dziś branie łapówek sięgających 4 mln zł. Poza gotówką otrzymywał też od firm informatycznych drogi sprzęt – iPady, telewizory, komputery warte kilkanaście tysięcy złotych.

Cele mało ambitne

Rozpoczęte projekty w resortowym CPI ciągnie Piotr Kołodziejczyk, którego w listopadzie do nowego resortu administracji i cyfryzacji ściąga Michał Boni. Po pół roku podaje się jednak do dymisji. Powód? Kłopoty z projektem pl.ID.

Ale sprowadzanie informatycznej klapy do korupcji i nieudolności grupy polityków byłoby zbytnim uproszczeniem. Sygnały, że e-administracja jest przeżarta patologią, były wcześniej. Cztery lata temu w Polskim Komitecie Normalizacyjnym NIK znalazła np. dowody na to, że zamówienia szły do konkretnego wykonawcy – firmy Biatel. – Nie osiągnięto zamierzonych celów, bo były one czasem zbyt ambitne i mało realne – podsumowuje informatyczną klapę Wacław Iszkiewicz. Podkreśla, że cele Informatyzacji administracji powinny być określane przyrostowo – w małych przedziałach czasowych, gdyż w skali makro nigdy nie wystarczy ani czasu, ani środków na ich realizację. W międzyczasie zmieni się też technologia i możliwości ich realizacji.

Z tą opinią zgadza się ministerialny urzędnik od informatyzacji. – Budowane systemy okazywały się przestarzałe już w trakcie projektowania: najlepszy i najsmutniejszy przykład to ePUAP i Profil Zaufany, który po prostu okazał się mało użyteczny, bo ominięto problem podpisu i uwiarygodniania na własną rękę.

Wizjonerzy milczą

Piotr Piętak w blogu winą za informatyczną klapę obciąża rząd Donalda Tuska, który – jak twierdzi – zawalił sprawę dowodów biometrycznych. "Dowody miały być prawdziwą rewolucją rządów PO, a stały się kompromitacją i dowodem na jego nieudolność i brak kompetencji" – pisze Piętak, zarzucając PO, że "w sposób absurdalny – ale zgodny z interesami firm prywatnych – zmieniła metodologie projektu (rezygnując z umieszczenia w urzędach czytników do odczytywania danych z dowodu) – co wprowadziło kompletny chaos, za którego konsekwencje Polska płaci dzisiaj wstrzymaniem dotacji".

Witold Drożdż z MSWiA odszedł do energetyki. Jest prezesem PGE Energia Jądrowa. Nie odpowiedział na pytania "Rz" przesłane na jego prośbę e-mailem. Grzegorz Bliźniuk od półtora roku jest zatrudniony w Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia – placówce wzorowanej na CPI MSWiA, podległej Ministerstwu Zdrowia. Zajmuje się projektami informatycznymi, ale zdaje się, że trafił z deszczu pod rynnę. CSIOZ, który w ubiegłym roku ogłosił największy przetarg w służbie zdrowia wart ponad 370 mln zł, ma kłopoty. Kilka miesięcy temu NIK zarzuciła CSIOZ m.in. złą współpracę z NFZ i łamanie prawa zamówień publicznych, m.in. nieprawne zlecanie z wolnej ręki, w efekcie Komisja Europejska, na wniosek Polski, wstrzymała finansowanie projektu. Dodatkowo Urząd Zamówień Publicznych oskarżył grupę wybranych wykonawców o zmowę przetargową, sprawą zajmuje się także prokuratura. Jeśli zarzuty się potwierdzą, przetargowi grozi unieważnienie, co oznacza, że projekt nie zakończy się w ciągu półtora roku i przepadną pieniądze z UE. On również nie chce rozmawiać z "Rz" o informatyzacyjnej porażce.

– To dziś prawdziwa zgryzota Michała Boniego – przyznaje jeden z jego współpracowników.

Resort Boniego spodziewa się także pozwów o odszkodowanie od firm, które przygotowywały się do mającego ruszyć w połowie kwietnia przetargu na blankiety do dowodów. Projekt pl.ID odstawiono na półkę jako zbyt kosztowny i w sumie Polakom niepotrzebny, a także fatalnie przygotowany. Problem w tym, że pl.ID kosztował kilkadziesiąt milionów złotych – koncern IBM rozbudował pod niego system rejestrów państwowych, a także DAT Computer dostarczył system informatyczny wraz z urządzeniami do zarządzania projektami. Zarobili doradcy m.in. Comarch i PwC. Wydano pieniądze na konferencje dla rzeszy urzędników, szkolenia oraz sprzęt. Na potrzeby pl.ID zakupiono m.in. 5 tys. skanerów, 9 tys. drukarek laserowych i ledowych monochromatycznych. Wszystko leży niewykorzystane.

Kto to posprząta

W Ministerstwie Administracji i Cyfryzacji, które działa dopiero od pół roku, trwa sprzątanie stajni Augiasza. Do końca roku ma powstać nowy plan informatyzacji kraju. – Mam wrażenie, że oni wykonują ruchy "miotające się", a sama sytuacja ich przerosła – ocenia z boku urzędnik MSW, przyglądający się grupie Boniego.

Gdyby nie afera łapówkarska w CPI, Platforma z pewnością kontynuowałaby wiele projektów informatycznych, z których dziś tak ochoczo rezygnuje. Wielu ma o to do nich największy, choć niejedyny żal. – PO nie miała dość odwagi i determinacji, żeby cały ten pomysł wywalić do kosza już w 2007 r., bo dostrzegli szanse dla gospodarki, a może dla siebie – zastanawia się jeden z ekspertów branży informatycznej i urzędnik resortu. – Winne jest także PiS, które to wszystko "zaprogramowało".