Alkoholizm, hazard, oszustwa. Jak żyją gwiazdy snookera?

Niedawny finał mistrzostw świata Judd Trump – John Higgins, zakończony zwycięstwem młodzieńca z Bristolu 18-9, chyba słusznie obwołano największym meczem o tytuł w kronikach turnieju. Przynajmniej w Crucible Theatre w Sheffield, goszczącym mecze mistrzostw od 1977 roku, nikt nie miał wątpliwości – bohaterowie grali wspaniale, pół miliona funtów, rekord rozgrywek, było właściwą nagrodą dla najlepszego.

Trump jest mistrzem oczekiwanym – wciąż młodym, grającym ofensywnie, z wyobraźnią i ogromnym talentem, docenianym przez najlepszych w fachu. Mógł wygrać już w 2011 roku, ale wtedy rutyna Higginsa w finale jeszcze przeważyła.

Dla wielu liczy się także to, że Judd to swój chłopak, syn Stevena – kierowcy ciężarówki, i Georginy – kucharki. Niekryjący młodzieżowych gustów, temperamentu, upodobania do szybkich samochodów, drogich zegarków i butów oraz zdobnych fryzur, choć ten aspekt wizerunku ostatnio jakby stracił znaczenie.

Trump świetnie pasuje do dzisiejszego sportu, w którym trzeba być mistrzem w swej dziedzinie i umieć dobrze sprzedać to mistrzostwo w mediach społecznościowych. I jako nowy czempion mieć odwagę pisać na Twitterze: „Jestem graczem snookera na pół etatu, a na cały etat międzynarodowym playboyem".

Snooker z takimi jak Judd zyskuje, choć już od dekady świetnie sam daje sobie radę i śmiało przekracza granice Wielkiej Brytanii oraz społeczne ramy, jakie dawno temu dała mu oficerska tradycja. Jest chętnie oglądany w telewizji, rodzi sportowych idoli, obiecuje coraz większe zyski grającym, sponsorom i działaczom. Ma legendy, których listę otwiera niepodrabialny „The Rocket", pięciokrotny mistrz świata Ronnie O'Sullivan.

Od żółtej do czarnej

Aby wyjaśnić fenomen snookera, trzeba się wgłębić w istotę tej gry. Zasady ukształtowane są wedle ściągniętej z krykieta maniery, że każdy brytyjski sport musi być odpowiednio złożony (ktoś to kiedyś nad Tamizą zdefiniował: zabawa ma być trudna do grania, trudna do oglądania i trudna do zrozumienia przez Amerykanów).

Każda pojedyncza rozgrywka, ramka czyli frejm, zaczyna się od obecności 22 bil na stole (15 czerwonych uformowanych w trójkąt oraz umieszczonych w stałych miejscach sześciu „kolorowych" – żółtej, zielonej, brązowej, różowej, niebieskiej i czarnej – plus ruchomej bili białej – rozgrywającej).

Bili czerwonej przypisano wartość 1 punktu, „kolory" dają po wbiciu od 2 do 7 punktów. Ogólnie rzecz ujmując, gra wymaga, by po uderzeniu kijem w białą bilę ta trafiła w inną i posłała ją do jednej z sześciu kieszeni stołu. Najpierw należy wbić dowolną bilę czerwoną, następnie dowolną w innym kolorze. Gdy „kolorowa" bila trafia do łuzy, wraca na swoje miejsce do chwili, aż wszystkie czerwone znikną ze stołu. Wtedy „kolory" muszą zostać wbite (już bezpowrotnie) w kolejności od najmniej cennej do tej najcenniejszej, czyli od żółtej do czarnej.

Inaczej mówiąc, do wykonania w jednym frejmie jest najwyżej 36 wbić: 15 bil czerwonych, 15 kolorowych po czerwonych i sześć kolorowych w ustalonej kolejności. Do zdobycia jest maksymalnie 147 punktów – ta liczba jest dla każdego snookerzysty symbolem doskonałości, choć teoria dopuszcza lepszy wynik (start po początkowym błędzie i karze dla rywala). Gracze uderzają naprzemienne, zmieniając się po każdym pudle lub faulu.

Wbijanie odbywa się na wielkim i gładkim stole (z grubsza 3,6x1,8 m, waga ponad tonę, bo do szlachetnego drewna, ram i obić dochodzą łupkowe lub marmurowe blaty) pokrytym suknem czesanym w jednym kierunku.

Reguły snookera w zasadzie eliminują technikę „uderz i módl się", gdyż mistrzostwo polega na umiejętnym planowaniu kierunków i siły uderzeń oraz dokładności wykonania zamierzeń.

Można oczywiście zobaczyć w tej grze piękno czystej geometrii i żelazne newtonowskie reguły grawitacji. Ponoć filozofowie w XVII wieku używali niekiedy bilarda jako metafory boskiego zarządzania wszechświatem. Snooker w praktyce nieco zaprzecza zasadom klasycznej fizyki i geometrii.

Stoły jak trawniki

Stoły są tak wielkie, że trudno liczyć na to, iż bila tocząca się cztery metry po przekątnej utrzyma perfekcyjną linię prostą. W tej sporej przestrzeni wpływ na toczenie mają najmniejsze niedoskonałości tkaniny, niedokładności odlewu żywicznych kul, temperatura i wilgotność otoczenia, nawet okruchy kredy spadłe z tipa – skórzanego grzybka na końcu kija. Bile zmieniają kierunek, tempo, także odbijają się od siebie wedle nie do końca przewidywalnych zasad.

Snookerzyści sami wprowadzają dodatkowe czynniki niepewności, nadając bili białej różnorodne rotacje, aby, korzystając z własności tarcia, kula robocza od razu skręcała lub znacząco zmieniała kierunek po odbiciu. Istotą gry jest tak naprawdę dążenie do uzyskania jak największej szansy trafienia bilą punktową w pożądane miejsce (w grze taktycznej nie zawsze jest to kieszeń) oraz stworzenie szansy wykonania kolejnego skutecznego zagrania poprzez dobre ustawienie bili białej.

Snooker jest więc grą dla kogoś, kto nie może lekceważyć teorii chaosu i nieprzewidywalnych kaskadowych odbić bil, chociaż dążenie do uporządkowania sytuacji na stole jest motorem napędowym każdej zwycięskiej partii.

Taki sport, wbrew pozorom, jest dziś pociągający dla wielu. Brytyjczycy mogą zaś z dumą twierdzić, że byli mu wierni od stuleci. O początkach gier stołowych z kijami i kulami (bilami) w roli narzędzi zabawy pisano już w XV wieku. Bawiła się tak angielska i francuska arystokracja, zwłaszcza wtedy, gdy w chłodne zimowe dni trudno było o podobną rozrywkę na trawie.

Pokryte zielonym suknem stoły miały zatem przypominać trawniki, a pierwsze reguły rywalizacji kazały zainteresowanym bawić się w coś, co przypominało miniaturową wersję krykieta: bile z kości słoniowej uderzano grubszą częścią drewnianego kija (pałki). Kieszenie, odkąd się pojawiły, przypominały najpierw stawy lub bunkry w golfie – należało ich unikać, kierując ruchem kul po stole.

Od XVIII wieku kieszenie stawały się raczej celem niż przeszkodą, odkryto także zalety uderzania bil węższą stroną kijów. Mniej więcej wtedy kształtowały się liczne odmiany tej rozrywki prowadzące do powstania współczesnych form gier bilardowych. Aby dodać im chwały, można twierdzić, że wśród tych, którzy toczyli z zapałem bile po zielonym suknie, byli Maria Stuart, William Szekspir (jest wzmianka o grze w „Antoniuszu i Kleopatrze"), Ludwik XIII i Ludwik XIV, Napoleon, Mozart oraz Abraham Lincoln. Królowa Wiktoria też miała stół bilardowy.

Można śmiało uznać, że snooker stał się jedną z najbardziej udanych wariacji, stworzoną, wedle powszechnych przekazów, przez oficerów brytyjskiej armii kolonialnej, stacjonujących w latach 70. XIX wieku w Indiach.

Sir Neville

Ojcem snookera jest pułkownik sir Neville Francis Fitzgerald Chamberlain, który jednak dopiero w 1938 roku, w sędziwym wieku, napisał na ten temat obszerny artykuł w „The Field", aby ostatecznie podać źródła, daty, fakty i okoliczności powstania gry. Ponoć poczuł się zaniepokojony, że pojawili się inni kandydaci do tego honoru, prawa wynalazcze zgłosiła nawet Royal Military Academy w Woolwich, ale być może sędziwego wojskowego zaniepokoił fakt, że sporo ludzi wciąż uważało, iż grę wymyślił niejaki „pułkownik Snooker" z królewskiej artylerii. Sir Neville w 1875 roku służył w Indiach w piechocie.

Tak czy inaczej, słowo „snooker" funkcjonowało wówczas wyłącznie w slangu brytyjskiego wojska. Oznaczało nowego, niewyszkolonego żołnierza, bezużytecznego kadeta. W jakiś, nie do końca oczywisty, sposób nazwano nim najpierw szczególną pozycję bil na stole – gdy bila docelowa zostaje zasłonięta przed bezpośrednim trafieniem. Potem snooker stał się nazwą samej gry.

Oficerowie i sam sir Neville przenieśli wkrótce swą rozrywkę z Indii do Wielkiej Brytanii, gra miała więc swój czas w eleganckich klubach dla dżentelmenów i była dość krótko modna wśród osób z klasy wyższej średniej. Krótko, bo zaliczyła spadek społeczny – pojawiła się w pubach klasy robotniczej oraz salkach, które służyły tylko do snookera.

W takich miejscach wokół stołów, oprócz dymu tytoniowego, gęstniała przez lata nieco mętna aura nielegalnych działań, zakładów, także bardziej groźnej przestępczości. Nikt się nie dziwił, że głośni angielscy gangsterzy celebryci lat 50., bliźniacy Ronald „Ronnie" i Reginald „Reggie" Kray (przypomnieni kilka lat temu w filmie „Legend"), też zaczęli zarządzać klubami snookera.

Zmiana statusu nie zaszkodziła jednak popularności gry. W końcu lat 20. XX wieku klasyczny bilard, główny rywal oficerskiego wynalazku, tracił na znaczeniu, a odmiany amerykańskiego bilarda nigdy nie zyskały zainteresowania Brytyjczyków.

6 funtów za finał

Kilku utalentowanych graczy dostrzegło szansę w profesjonalizacji swego zajęcia. Najbardziej zdolny w tej grupie okazał się Joe Davis, chłopak z Whitwell w Derbyshire, rocznik 1901, dziś nazywany dziadkiem snookera zawodowego. Davis zorganizował z kolegami (także z młodszym bratem Fredem, również snookerzystą) pierwsze mistrzostwa świata w 1927 roku, sam ufundował puchar dla zwycięzcy (innych chętnych zabrakło) i wygrał w Birmingham pierwszy finał, co dało mu dodatkowo 6 funtów i 10 szylingów premii.

To były czasy, gdy snookerowym zawodowcem zostawało się już wtedy, gdy podawało się herbatę w klubie bilardowym, więc Joe Davis wygrał tylko jeden turniej amatorski, gdy miał 13 lat (został mistrzem Chesterfield), od 16. roku życia grał za pieniądze.

O jego kolejnych 15 tytułach mistrza świata w zasadzie wiedziano tylko w branży, bo ze snookera lat 30. i 40. poważni publicyści raczej szydzili, pisząc, że „...publiczność angielska w wielu rzeczach może się zakochać, ale na miłość do snookera nigdy nie wpadnie", albo, że „to świetne zajęcie, ale w czasie przerwy na lunch".

Jednak Joe Davis był prekursorem wielu technicznych i taktycznych sposobów zdobywania punktów (snookerzyści mówią: budowania brejków), dziś uważanych za oczywiste. Fred Davis powiedział kiedyś o bracie: – Joe był znakomitym graczem, zanim ktokolwiek wiedział, jak grać.