Kto ma swobodny dostęp do gabinetu premiera Donalda Tuska? Opowiada bywały polityk PO: – Tych ludzi dzielimy na trzy kategorie: są tacy, którzy wchodzą tam bez pukania; tacy, którzy muszą zapukać i usłyszeć: proszę; i tacy, którzy czekaj, aż sekretarka poprosi.

Nazwiska? Do pierwszej grupy należał dawny wicepremier i szef MSWiA Grzegorz Schetyna. Dziś, po jego zniknięciu z Kancelarii, należą do niej rzecznik rządu Paweł Graś i specjalista od marketingu Igor Ostachowicz. Do drugiej? Szef Kancelarii Premiera Tomasz Arabski. Do trzeciej? Choćby były premier Jan Krzysztof Bielecki, szef Rady Gospodarczej przy premierze. Powtórzmy, mowa o postaciach, które mogą przyjść do szefa szefów praktycznie w każdej chwili.

Czy jesteśmy na tropie współautorów strategii politycznej, a może i osobistej szefa rządu? Na pewno. Ale jaki mają naprawdę wpływ na decyzje? Czy to podczas ich konwersacji z premierem wykuwają się pomysły, a jeśli tak, to które? A może ci ludzie są jedynie fasadą? Ale jeżeli tak, to co (kogo?) zakrywają?

[srodtytul]Pogawędki przy winku[/srodtytul]

Autor niniejszego tekstu przeprowadzał z Donaldem Tuskiem wywiad, kiedy był on jeszcze liderem opozycyjnej Platformy Obywatelskiej szykującej się do przejęcia władzy po PiS. Tusk ze swadą mówił o polityce zagranicznej. Za przykład dawał Niemcy, gdzie jest ona produktem namysłu dziesiątków osób otaczających kanclerza, a w szerszym sensie analiz instytutów i think tanków.

Zgadzając się z nim, byłem ciekaw, co ta refleksja oznacza dla przyszłego stylu rządzenia samego Tuska. Czy spróbuje wcielać w życie te niemieckie wzorce? Bo w tamtym czasie jedynym gronem, które systematycznie zbierało się wokół przyszłego premiera, był tak zwany dwór – złożony z Grzegorza Schetyny, ale także Mirosława Drzewieckiego, Pawła Grasia czy Sławomira Nowaka. Popijający z liderem czerwone wino i oglądający mecze piłki nożnej w atmosferze męskiego zbratania.

– Czy to z nimi będzie układał strategię? – pomyślałem. Ironicznie, choć nie bez nadziei, że coś się zmieni.

Po trzech latach rządów Tuska prawidłowości już widać. Nie skupił wokół siebie ekspertów, na posiedzeniu zarządu PO, gdy rozważano myśl o przeznaczeniu budżetowych pieniędzy na partyjne think tanki, wyrażał się o nich lekceważąco. Nie traktuje też jako partnerów większości swoich ministrów. Nie lubi się ich pozbywać, ale nie garnie się, żeby z nimi często rozmawiać.

Owszem, zwłaszcza u początków rządów potrafił sięgać po rady ludzi zaskakujących. Na potrzeby dyskusji o polityce energetycznej do Kancelarii Premiera zaproszono nawet Piotra Naimskiego, rzecznika poprzedniej ekipy. Ale gdy szukać stałych źródeł wiedzy i opinii premiera, okazał się bardzo konserwatywny w poszerzaniu kręgu doradców. A ostatnimi czasy także coraz bardziej samotny.

Kiedy był szefem partii opozycyjnej, chętnie słuchał każdego, kto przewinął się przez jego gabinet. Rzadko kiedy byli to eksperci czy intelektualiści. Przeważnie zawodowi politycy, czasem prywatni znajomi. Był, co ciekawe, bardziej antyintelektualny niż Jarosław Kaczyński, który też nie potrafił otworzyć się bardziej systematycznie na kręgi eksperckie, ale cenił sobie profesorski tytuł. Tuska rozmowy z tego typu ludźmi nudziły i napawały odrazą.

[srodtytul]Początek ery Schetyny[/srodtytul]

Przed dojściem do władzy w roku 2007 systematycznych konsultacji szukał w dwóch ośrodkach. U słabnącego, ale wciąż słuchanego Jana Rokity, z którym lubił się zamykać w gabinecie. Ale który drażnił go coraz bardziej mentorskim tonem i chęcią wcielania w życie ambitnego programu. I w odprężającej atmosferze „dworu”, którego przynajmniej jeden przedstawiciel – dawny polityk KLD Grzegorz Schetyna – aspirował z coraz lepszym skutkiem do roli głównego doradcy.

– Niczego nie postanawiał samotnie, rozmawiał dziesiątki razy z dziesiątkami osób – relacjonuje jeden z członków ówczesnego „dworu” Tuska proces podejmowamia z 2007 roku decyzji o wcześniejszych wyborach. Ze wspomnień wynika, że wielu polityków PO, w tej liczbie – co zaskakujące – Jan Rokita, namawiało go, by postawił na wymianę rząduw tym parlamencie, a więc na koalicję z Samoobroną i LPR. Pokazywano mu nawet badania, z których wynikało, że wyborcy to zaakceptują.

Poszedł pod prąd. Ale byli i ważni doradcy, którzy myśleli jak on. W szczególności Grzegorz Schetyna, który był od początku zwolennikiem ryzykanckiego, uwieńczonego sukcesem postawienia na przedterminowe wybory. To właśnie wtedy Schetyna uzyskuje definitywnie pozycję tego jedynego, pierwszego współpracownika..

Schetyna był po wymuszonym odejściu Rokity tym, który nie tylko wchodził kiedy chciał do gabinetu, ale jako jedyny pozwalał sobie na żarty: na przykład ze stylu, w jakim premier gra w piłkę. Łącząc kluczowe funkcje rządowe z kontrolą nad partyjnym aparatem, odgrywał rolę oczu i uszu Tuska, dyscyplinując ministrów i działaczy PO. Tyleż brutalny co pracowity, zapatrzony w Tuska, był sobą, kiedy na posiedzeniu Rady Ministrów ochrzaniał szefa resortu infrastruktury, że za wolno buduje autostrady, i wtedy, gdy jechał do województwa dolnośląskiego usuwać tamtejszego marszałka. Premier odwracał wtedy wzrok.

Ale był przede wszystkim doradcą i powiernikiem. Wydaje się, że on i Tusk myśleli wtedy podobnie. To numer drugi podtrzymywał numer pierwszy w strategii drobnych kroczków, które miały prowadzić do realizacji „projektu” (tak dawni liberałowie nazywali ogół przedsięwzięć związanych ze swoimi rządami). Arkadiusz Rybicki opowiadał mi dwa lata temu, że nie tylko w wywiadach, ale i w prywatnych rozmowach z posłami PO Schetyna porównywał platformerską strategię rządzenia do meczu, w którym liczyć się miała ostatnia minuta. W efekcie powstał wieloletni plan przewidujący odważniejszą liberalną politykę dopiero po kolejnych wyborach – prezydenckich, które miał wygrać Tusk. W tym scenariuszu Schetyna był namaszczany na następcę lidera jako premier.

[srodtytul]Koniec przyjaźni[/srodtytul]

Czy się różnili? Na naradach wicepremier zajmował czasem twardszą postawę, nalegając, aby Tusk mocniej nacisnął peeselowskich koalicjantów albo energiczniej forsował ten czy inny sztandarowy projekt. Inni współpracownicy odbierali to jednak, zwłaszcza na początku, jako element taktyki, podziału ról między nimi.

Schetyna nalegał na częściową rekonstrukcję otoczenia premiera – na przykład na odsunięcie takich stale towarzyszących Tuskowi ludzi, jak Sławomir Nowak czy Tomasz Arabski, których uznawał za zbyt słabych, aby podołali wyzwaniom, zwłaszcza zmiennym nastrojom nerwowego Tuska. Ale nie proponował niczego poza wymianą jednych polityków PO na innych. Decyzje miały być nadal podejmowane w dworskiej biesiadnej atmosferze. Jednak parę razy tracił wpływ na szefa – zwłaszcza wtedy, gdy ten odrzucał politykę hołubienia kolegów. Decyzje o wyrzuceniu z rządu Zbigniewa Ćwiąkalskiego czy o ukaraniu senatora Tomasza Misiaka za konflikt interesów były podejmowane przez Tuska jednoosobowo – także wbrew Schetynie.

Ta gotowość Tuska do poświęcenia towarzyszy stała także u podstaw czystki z października zeszłego roku – kiedy premier usunął z Kancelarii Premiera grono swoich współpracowników ze Schetyną na czele. Z pewnością mógł mieć do niego żal, choćby o zatajanie kontaktów z szemranymi biznesmenami z branży hazardowej. Ale na to nałożyła się narastająca nieufność, podejrzenia, że Schetyna buduje coraz konsekwentniej swoją osobistą pozycję. Miał to robić, sącząc do mediów tezę, że jest architektem ważnych przedsięwzięć rządu – od czuwania nad autostradami po pilnowanie przygotowań do Euro 2012. Była to zresztą w części teza prawdziwa, ale Tusk upatrywał w tym, przesadnie, gry na zmarginalizowanie jego samego.

Co ciekawe, jako szef Klubu Parlamentarnego PO, a potem marszałek Sejmu Schetyna próbuje budować sobie reputację rzecznika polityki bardziej ambitnej niż rządowe dojutrkowanie. To pod jego patronatem podjęto prace nad projektem ustawy przewidującej finansowanie partyjnych think tanków. I to związani z nim politycy (Rafał Grupiński, Jarosław Gowin) forsują na forum wspólnej parlamentarno-rządowej komisji ideę, aby reformować szybciej i konsekwentniej. Na ile wynika to z realnych przeświadczeń Schetyny, a na ile z szukania dla siebie miejsce na mapie politycznej – trudno powiedzieć. Poseł Gowin wierzy w mit twardziela-reformatora. Ci, co poznali Schetynę od innej strony, powątpiewają. Wszystko to dzieje się już w izolacji od Tuska, a czasem w kontrze wobec człowieka, który był niewątpliwie, przez chwilę, przyjacielem Schetyny.

[srodtytul]Boni – strateg pozorny[/srodtytul]

Czy w erze Schetyny był on jedynym strategiem tej ekipy? Za architekta przedsięwzięć społeczno-ekonomicznych uchodził Michał Boni. Dopuszczony do rządu, patronował ambitnej, choć mocno ogólnikowej „Strategii 2030”., ale też uzasadniał linię „drobnych kroczków”. Z zewnątrz upatrywano w nim demiurga i reformatora..

Ale dogłębniejsza analiza każe powątpiewać w realne możliwości Boniego. – Donald traktuje go jak Wikipedię. Sprawdza u niego informacje, ale rzadko słucha. Boni nie jest człowiekiem, który może ot tak sobie wejść do jego gabinetu – tłumaczy znający realia ważny pracownik Kancelarii Premiera.

I opowiada anegdotę. Jednym z najsłynniejszych rzuconych ad hoc pomysłów Tuska był ten z konkretną datą przyjęcia przez Polskę europejskiej waluty. Premier ogłosił go, ku zgrozie ministra finansów, jesienią 2008 roku, na sympozjum w Krynicy. Leciał tam samolotem z Bonim. I to sympatycznemu, pracowitemu ministrowi przypisano ten pomysł.

Ale prawda jest taka, że podrzucił go Tuskowi Krzysztof Kilian, lecący z nim kolejny przyjaciel z KLD, dawny minister łączności w rządzie Suchockiej. Boni nigdy by się na coś takiego nie odważył, opowiada nasz informator.

A kto by się odważył? Może Jan Krzysztof Bielecki, który nastał na dobre po upadku Schetyny. Występował jako okazjonalny doradca Tuska i wcześniej, pełniąc zarazem prestiżową funkcję prezesa Pekao SA. Miał tę zaletę, że niczego od premiera nie chciał. Bywało, że towarzyszył mu w tych spotkaniach zatrudniony w biznesie (wiceprezes Polkomtelu) Kilian. I to oni mieli przekonać Tuska, że Schetyna stanowi zagrożenie. I że należy się go pozbyć.

[srodtytul]Mentor Bielecki[/srodtytul]

O ile Kilian zachował status osoby prywatnej, o tyle Bielecki po utracie prezesury banku przesuwa się ku polityce. Funkcja szefa Rady Gospodarczej ma być szczeblem do bardziej błyskotliwej kariery. Kiedy Tusk marzył jeszcze o tym, aby zostać prezydentem, chciał zrobić Bieleckiego szefem swojej Kancelarii. Wierzył w moc jego ekonomicznej wiedzy i międzynarodowych kontaktów. Nie bardzo wiadomo, w jakiej roli mógłby obsadzić ekspremiera dziś.

Ale słucha go uważnie. Bielecki przyszedł w odpowiednim momencie – kiedy premier zgnębiony aferą hazardową poszukiwał kogoś z autorytetem, kto przypominałby mu dawne czasy. Kiedyś przesunięty z polityki do biznesu Bielecki zwierzał się przyjaciołom, że robiący błyskotliwą karierę Tusk odrobinę lekceważy starszego kolegę jeszcze z lat 80., kiedy budowali środowisko liberałów. Ale te kwasy zniknęły, pozostał sentyment. – Schetyna to kolega, ktoś, z kim Donald kradł jabłka i chodził na dziewczynki. A Bielecki to mentor. Autorytet – tłumaczył dobrze znający ich obu Paweł Piskorski.

Były premier wypełnił jeszcze jedną lukę. Słabo znający się na gospodarce, lepiej na sprawach społecznych Boni nie aspirował do roli ekonomicznego stratega. Pozycji takiej nie miał też minister finansów Jan Vincent-Rostowski. Zawsze traktowany jako księgowy, podpadł na dokładkę premierowi nietrafnymi prognozami budżetowymi w 2008 roku. Dziś wzmocnił swoją pozycję politycznymi wystąpieniami, ale to Bielecki uchodzi za głównego doradcę od gospodarki, co stało się nagle bardziej pożądane w czasie kryzysu. Zresztą nie tylko, bo i od spraw zagranicznych. Szef MSZ Radosław Sikorski jest ceniony, ale trzymany na dystans.

Bielecki przyniósł do Kancelarii liberalnego premiera swój bagaż – człowieka o poglądach nieortodoksyjnych dla własnego środowiska. Za rządów Suchockiej liberałowie oburzali się na prozwiązkowy pakt o przedsiębiorstwie, a Bielecki jako minister z ramienia KLD pracował nad nim razem z Kuroniem. Miał sceptyczny stosunek do podatku liniowego. Długi pobyt w Anglii jeszcze wzmocnił jego centrowe skłonności. Nic dziwnego, że lansuje np. obronę dużych państwowych organizmów gospodarczych, budząc furię takich liberałów, jak Leszek Balcerowicz, a pochwały socjaldemokraty Jacka Żakowskiego i obrończyni narodowego interesu Jadwigi Staniszkis. Kiedy promowal przejęcie prywatnego banku WBK przez państwowy PKO BP, Tusk słuchał go, bo uważał, że przez Bieleckiego przemawia zdrowy rozsądek.

Czy uważa tak również, kiedy Bielecki radzi mu, aby nie podejmował radykalniejszych kroków przed kolejnymi wyborami? Zapewne. Ale może ta rola byłego premiera jest trochę i czarną legendą przypisywaną mu przez zwolenników Schetyny. Ostatnio Bielecki ogłosił, że jego Rada Gospodarcza stanie się głównym ośrodkiem reform deregulujących stosunki gospodarcze, z czym nie poradziła sobie komisja Palikota. On sam, mało efektowny, kiepski mówca, pozostaje wciąż enigmą. Choć ma w tej dziedzinie poważnych konkurentów. Na czele z Igorem Ostachowiczem, przedstawianym czasem jako osoba numer dwa w polskim państwie.