Potęgą jest i basta

Pod „B" Google daje prymat bramkarzowi Borucowi i aktorowi Barcisiowi. Na hasło „Artur" przeglądarka wypluwa najpierw satyryka Andrusa, aktora Żmijewskiego, muzyka Rojka. No i oczywiście boksera – Szpilkę.

Tymczasem prawdziwa waga ciężka kryje się w cieniu. – Bez przesady, choć faktycznie znów musiałem przejść na dietę – śmieje się Artur Balazs, zachęcając do kosmicznych w smaku śledzi w pieprzu, jednej z wielu specjałów pani domu, samemu godząc się z sałatką kartoflaną.

Farmer w kraciastej koszuli. Jowialny gawędziarz. Mistrz duszonej sarniny i nalewki z wiśni. Ale też minister trzech rządów. Mistrz zakulisowych gier i akuszer politycznych aliansów. Nieodrodny syn Okrągłego Stołu. Kolega prezydentów i premierów. W końcu ten, który z polityki odszedł, ale tak, jakby z niej wcale nie odchodził. – Owszem, jest wielu ważnych ludzi, którzy wciąż liczą się z moim zdaniem – mówi skromnie Balazs. – Ale zwykle demonizuje się moją osobę i moje możliwości. Dziś jestem tylko rolnikiem, który od czasu do czasu, kierując się dobrem państwa, służy polityczną radą i pomocą.

Demonizować nie ma co, ale ciekawa jest definicja lidera według Balazsa. – Takiego wizerunku organizatora, przewodnika, nie da się uzyskać w wyniku jakiejś przemyślanej gry – tłumaczy polityk. – Nieistotne jest, że ktoś uważa się za kogoś ważnego, istotne jest, żeby inni uważali, że jest ważny. A na to trzeba sobie zapracować.

Ktoś, kto by szukał w zachodniopomorskim Łuskowie wypasionej willi z basenem, rozczarowałby się, choć o Balazsu mówi się czasem: „król wyspy" albo „Don Arturo", bo ponoć wykupił cały Wolin. – To bajki – wzrusza ramionami Balazs. –  Mam ok. 270 ha ziemi, ani piędzi nie dzierżawię. Mój sąsiad ma więcej gruntów.

Przed domem Balazsów, osłoniętym od głównej szosy szpalerem świerków, stoi kilka aut – terenowe mitsubishi, jakiś opel. Dom swojski, choć bardzo zadbany, pełen obrazów i starych mebli.  Na placu przed domem ruch. Przyczepy z pszenżytem wyjeżdżają do suszarni, jedna za drugą. – Powoli kończymy żniwa, ale zapowiadają słabe pogody, więc trzeba się zwijać – wyjaśnia Artur Balazs. – Jak zboże mokre, to i trudniej zebrać i trzeba potem dosuszać – dodaje.

Na urodzaj nie narzeka. Uprawia głównie rzepak i zboża, a te udały się w tym roku jak rzadko. Inaczej z rządem, który dobija rolników, pozwalając na zmowę cen w tegorocznym skupie. – Ceny rzepaku i zbóż spadły o 40 proc., żyta nawet ponad 50 proc. w stosunku do ub. roku – wskazuje Balazs. – W sytuacji gdy w tym samym czasie nie tanieją koszty gospodarowania, cierpią najmniejsze gospodarstwa, bo nie ma szans nawet na tzw. reprodukcję prostą – tłumaczy.

Balazs alarmował w TVP Info, na rządzie Donalda Tuska nie zostawiając suchej nitki. Uwagi, że niski poziom cen to efekt nadpodaży, skwitował wprost: – To jest tłumaczenie osób, które albo kompletnie się nie znają na rolnictwie, albo chcą opinię publiczną wprowadzić w błąd. Myślę, że konsekwencje tego typu działań i dzisiejszej sytuacji spowodują, iż rolnicy będą mieli poczucie, że Platforma jest partią, która szkodzi rolnictwu.

W PO się zagotowało, bo o dramatycznym poziomie cen skupu poważnie w mediach zaczęło się mówić dopiero po wystąpieniu Balazsa, co tylko wzmocniło wrażenie, że z tym politykiem, nawet jeśli nie ma go na Wiejskiej, wciąż trzeba się liczyć. Tym bardziej że Balazs swoje wystąpienie podsumował jednoznacznie:

– Gotów jestem założyć się o bardzo wiele, że poparcie na wsi dla Platformy będzie teraz zaledwie rzędu kilku procent, a nie, jak poprzednio, dwadzieścia kilka procent. Uczciwie trzeba powiedzieć, że dobry czas dla rolników to był czas rządów PiS i na pewno rolnicy dobrze ten czas wspominają – przekonywał.

– To był jawny atak polityczny na rzecz partii Kaczyńskiego – mówi jeden z ważnych działaczy PO z zachodniopomorskiego. – My to wiemy nie od dziś, że Balazs chce wrócić do gry przy głównym politycznym stole.

Polityka i sól ziemi

Książki na półkach w gabinecie Balazsa nie zaskakują: „Armia Krajowa w dokumentach", „Przerwana dekada", „Witos o demokracji", Biblia, 6-tomowy „Okrągły Stół w dokumentach i materiałach". Historia, polityka, ziemia – trzy żywioły wciąż obecne w życiu Balazsa. Niezwykle ze sobą posplatane.

Dziadek Artura Balazsa, Sándor – po naszemu Aleksander – był rotmistrzem węgierskich huzarów, który za czasów Austro-Węgier stacjonował w Galicji. – Tam poznał moją babkę, ziemiankę z Martynowiczów, która pochodziła spod Lwowa – opowiada Balazs. – A ojciec urodził się w Koszycach, dziś słowackich, wówczas węgierskich.

Po I wojnie światowej huzar wybrał Polskę – wraz z synem, ojcem Artura Balazsa, uzyskali polskie obywatelstwo w 1924 r. Osiedli w dużej wsi pod Lwowem, w powiecie jaworowskim, którą babka polityka dostała w wianie. Tu Sándor zasłynął nie tylko jako wielkiej pasji rolnik, ale też wytrawny myśliwy. – Mam nawet zdjęcie z jednego z polowań, na którym jest m.in. gen. Tadeusz „Bór" Komorowski, późniejszy dowódca AK, wówczas komendant szkoły podoficerskiej w Jaworowie – podkreśla z dumą Balazs.

Ojciec Artura Balazsa, Adam, i jego brat byli oficerami w AK. – W 1945 wujka złapali i zamknęli w cytadeli rzeszowskiej – opowiada Balazs. – Ojcu udało się uciec, dotarł do Szczecina, bo stąd chciał się przedostać do Anglii. Ostatecznie został, tu poznał żonę, rodowitą warszawiankę, która przyjechała tu po Powstaniu Warszawskim.

Adam Balazs, jak na tradycję rodzinną przystało, jeszcze przed wojną skończył studia rolnicze. Jednak tak szybko jak pracę znajdował, tak ją tracił.  – Ojciec zaczynał pracę, często na stanowiskach kierowniczych, dyrektorskich, a potem przychodziła za nim jakaś teczka przypominająca o jego AK-owskiej przeszłości. Po przesłuchaniach z reguły wyrzucali go z posady.

Stąd ciągłe przeprowadzki z pegeeru do pegeeru. Artur Balazs urodził się w Ełku, jego siostra w Warszawie, bo ojciec akurat dostał etat pod Jabłonną. W Lądku-Zdroju ojciec polityka znalazł pracę w urzędzie jako szef wydziału rolnictwa. Ale i tu długo nim nie pobył. – Tam była taka długa promenada i pamiętam to do dziś, że jako chłopiec pomagałem mu tę promenadę malować, bo z czegoś trzeba było żyć – wspomina.

Artur Balazs poszedł najpierw do technikum rolniczego, potem na studia w Szczecinie. Zootechniczne, ale zaoczne, bo rodzina, obowiązki – żonę poznał jeszcze w szkole średniej, na świat przyszły dzieci. Jako dwudziestotrzylatek został szefem służby rolnej w gminie Wolin. Balazs się uśmiecha, że chyba od dziecka miał w sobie „gen sprawnego organizatora". – A to byłem gospodarzem klasy, a to jakąś drużynę piłkarską tworzyłem. Coś takiego faktycznie we mnie było, że w sposób naturalny wokół mnie zawsze coś się działo – opowiada.

Aktywność w PRL miała jednak swoją cenę. Balazs wstąpił do PZPR. – Trochę z przymusu, trochę z naiwności – mówi Balazs. I podkreśla, że choć wiedział, jak system gnębił ojca, jakoś uwierzył, że peerelowska władza nie może tak do końca kłamać. – No i to jednak były późne lata siedemdziesiąte, kiedy wydawało się, że najgorsze minęło – tłumaczy. I dodaje: – Jak się ma dwadzieścia parę lat, to się ma nadzieję, że warto coś robić konkretnego w rzeczywistości, jaka jest, tym bardziej że nie zanosiło się na to, że system upadnie.

O PZPR-owski epizod w barwnym życiorysie polityka rok temu bez ogródek zahaczył w wywiadzie dla „Rz" Robert Mazurek, zarzucając Balazsowi konformizm. – Można to i tak oceniać, bo ja rzeczywiście nie miałem ideowego stosunku do partii. Raczej praktyczny, ale w tym sensie, że jest to jakaś droga, która pozwala Polskę zmieniać. Poza tym ja się tej przynależności się nie wypieram jak wielu innych ludzi. Życie pokazało zresztą, że i w PZPR było wielu porządnych ludzi, takich jak choćby Modzelewski. I że ta moja naiwność wynikała z czystych intencji.

Balazs mówi, że najczęściej za PZPR atakują go ci, „którzy wtedy nic nie robili albo podpisywali wszystko, co trzeba, żeby mieć spokój". I dodaje, że i tak największy atak za PZPR przypuścili na niego dawni esbecy, gdy startował w swoich pierwszych wyborach do Sejmu z OKP, z komitetu Wałęsy. – Wydrukowali nawet ulotkę na kredowym papierze, żeby na Balazsa nie głosować, bo Balazs to farbowany lis.

Wcześniej jednak spełnił marzenie ojca. – Sam nie miał takiej możliwości, ale zawsze bardzo chciał, żeby syn został prawdziwym rolnikiem – mówi polityk. – Rolnikiem na swoim.

W Jaworowie pod Lwowem Balazsowie mieli ponad 1200 ha, w tym jeziora i lasy. Artur Balazs zaczął od 14 ha słabej ziemi, z parą krów, kilkoma świniami, stadkiem kur i znakiem zapytania na przyszłość. Odkupił gospodarstwo od rolnika z Łuskowa, który przenosił się do miasta. – Żona nie była zachwycona, gdy zobaczyła walące się gospodarstwo kryte strzechą – wspomina. – Sam też nie byłem wolny od obaw, a jednak zaryzykowałem to swoje nowe miejsce na ziemi. A to by się jednak trochę kłóciło z tym zarzucanym mi konformizmem, prawda? – Balazs błyska okiem, bo jednak ten przytyk Mazurka go trochę zabolał.

Balazs najpierw wybudował chlewnię, potem dokupił ziemi, część wydzierżawił. PRL żegnał jako gospodarz na ok. 40 ha.

Kwadratura stołu

Kiedy przyszła „Solidarność", wiedziałem, że to miejsce dla mnie. Zaangażowałem się bez reszty – mówi późniejszy minister ds. warunków życia na wsi w rządzie Tadeusza Mazowieckiego, minister ds. kontaktów politycznych w rządzie Jana Olszewskiego i minister rolnictwa w rządzie Jerzego Buzka.

Balazs wspomina, że jako nieopierzony działacz na „solidarnościowych" zjazdach rolniczych poznał Gwiazdę, Janowskiego, Kułaja. Pamięta, jak u boku prof. Stelmachowskiego zdobywał negocjacyjne ostrogi. Jak poznał Wałęsę na sławnym strajku rolniczym w Rzeszowie, na który jechał jeszcze z legitymacją partyjną, a po którym go z partii wyrzucono. – To był bardzo ważny strajk. – Szło m.in. o samorządność wiejską, umowy kontraktacyjne, naukę religii w szkołach – opowiada.

Strajk zakończył się tzw. porozumieniami rzeszowsko-ustrzyckimi, których jednym z sygnatariuszy był Balazs. – Dla nas to była rolnicza konstytucja, władzy stało kością w gardle – mówi Balazs.

Kilka miesięcy później wybuchł kolejny strajk w Siedlcach, bo władza nie realizowała ustrzyckich porozumień. Strajk się ciągnął, bo władza grała na czas. Balazs, który był wówczas już głównym negocjatorem rolników z rządem, nie dojechał do domu po jednym z grudniowych posiedzeń dwustronnych. – W nocy z 12 na 13 grudnia wyjęli nas z pociągu, w Stargardzie Szczecińskim – opowiada.

W stanie wojennym był internowany dwukrotnie, łącznie przesiedział w odosobnieniu ponad rok. Najdłużej ze wszystkich działaczy rolniczych.

Szybko stał się jedną z kluczowych postaci w „Solidarności" rolniczej.  Do dziś uważa Okrągły Stół, w którym aktywnie uczestniczył po stronie opozycyjnej, za przełomowy. – Nie było lepszej drogi dla Polski – podkreśla, choć wie, że dziś to pogląd dla wielu kontrowersyjny.

Czterokrotny poseł (X, I, III, IV kadencji) i senator (III) wie także, że liczba partii, przez które się przewinął, nie we wszystkich wzbudza zaufanie. Był twórcą PSL Solidarność (po zmianie Stronnictwo Ludowo-Chrześcijańskie), wraz z Aleksandrem Hallem tworzył Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe, potem włączył się z nim do AWS. – Poglądów nigdy nie zmieniłem – mówi Balazs. – Do dziś obrywam też za AWS i reformy Buzka, cóż, były bolesne, ale konieczne – tłumaczy. I dodaje, że z byłym premierem przyjaźni się do dziś. – Odwiedzamy się, znamy się rodzinnie, nie tylko politycznie.

Na „ty" Balazs jest z wieloma znanymi politykami, może z większością. Na przykład z Aleksandrem Kwaśniewskim, o którym do dziś mówi ciepło: – Można wiele powiedzieć o Kwaśniewskim, ale to jednak był format męża stanu. Nie przyjaźnimy się może, ale szanujemy. W ogóle często ludzie mi zarzucają, że mam dobre kontakty ze wszystkimi, czy z lewa, czy prawa. A ja zawsze tłumaczę, że nie zrażam się czyimiś poglądami. Dopuszczam, że ktoś może mieć inne, co nie wyklucza kompromisu w strategicznych sprawach z punktu widzenia interesów państwa. W polityce trzeba przede wszystkim szukać tego, co wspólne – mówi.

W 2006 r., gdy w polskiej polityce wrzało jak nigdy, na gruzach wyglądanego przez mainstream PO–PiS, „Newsweek"  pochylił się nad metodą polityczną Balazsa, ujawniając m.in., jak kleił koalicję Kaczyńskiego z Lepperem – przy wyborach prezydenckich, gdy z Donaldem Tuskiem wygrał śp. Lech Kaczyński, i później, gdy  koalicja PiS–Samoobrona–LPR zatrzęsła się w posadach. Tygodnik wskazał też, że ceną za tę pomoc miały być stanowiska w resorcie rolnictwa, agencjach rolnych i KRUS dla ludzi związanych z Balazsem, m.in. Dariusza Rhode czy Marka Zagórskiego.  „Na nowo wykuwa się potęga człowieka, który od kilkunastu lat utrzymuje się na powierzchni życia politycznego i który prawie z każdą władzą był na »ty«. I prawie każda władza – co ważniejsze – miała z tego korzyści, a potem nie zapominała o wdzięczności" – konkludowało pismo, nazywając Balazsa „łącznikiem z Wolina".

Komentarze były dosadne. Niechętni Balazsowi szydzili, że nie wiadomo, czy politykę uprawia dla ziemi czy ziemię – dla polityki. Ktoś stwierdził, że nie ma poglądów, tylko interesy. Tymczasem Balazs, który swoje pośrednictwo wolał nazywać „misją dobrych usług", spokojnie kwituje: – O kupczeniu stanowiskami nie było mowy, ale nie można mi zarzucać tego, że wspieram związanych ze sobą ludzi, do tego fachowców. Lojalność to jedna ze złotych zasad w polityce. Ale tu jest inny problem zasadniczy: w polityce, w kwestiach strategicznych, nie można kierować się sprawami drugorzędnymi, a zarówno zwycięstwo Lecha Kaczyńskiego, jak i koalicja PiS z Samoobroną były Polsce potrzebne. A ja cieszyłem się zaufaniem zarówno Kaczyńskiego, jak i Leppera, mogłem pomóc i pomogłem.