Podatek dochodowy po nowemu

W podatku dochodowym od osób fizycznych od lat większość wpływów budżetowych pochodzi z zaliczek pobieranych przez płatników, którymi są przede wszystkim zakłady pracy. Można wręcz sformułować tezę, że podatek ten zachował przez większość swojej historii istotną rolę w strukturze dochodów budżetowych właśnie dzięki opodatkowaniu pracy za pomocą poboru dokonywanego rękami pracodawców, na których nałożono ten niewdzięczny obowiązek. W ostatnich latach jednak wpływy z tego podatku maleją, co m.in. oznacza, że przede wszystkim słabnie ściągalność od płatników. Rzecz jasna ma na to wpływ nasz kryzys ekonomiczny, lecz nie on jest głównym czynnikiem sprawczym.

Z drugiej strony od dawna bez przerwy udowadniano, że system deklaracji na ten podatek, czyli PIT składane w trakcie roku, (jakoby) utrudniają życie tak podatnikom, jak i płatnikom, a nawet bardziej tym ostatnim. Takie opinie płynęły z wielu środowisk, w tym przedsiębiorców i ich organizacji, a nawet części piśmiennictwa. Przychylając się do tych poglądów prawodawca zlikwidował 1 stycznia 2007 r. deklaracje na podatki dochodowe składane miesięcznie w trakcie roku, w tym przez pracodawców będących płatnikami (PIT-4). Ten pomysł od początku był przez nas krytykowany, gdyż trudno przecenić negatywne skutki dla finansów publicznych płynące z tej likwidacji.

[srodtytul]Sprawdziły się pesymistyczne prognozy[/srodtytul]

Niestety, sprawdziły się pesymistyczne prognozy sprzed ponad trzech lat. Likwidacja tego obowiązku jest rozwiązaniem – o paradoksie – premiującym przede wszystkim nierzetelnych płatników, którzy pobierają zaliczki od pracowników, ale nie wpłacają ich do budżetu; aparat skarbowy nie ma bowiem jakiegokolwiek sposobu bieżącego sprawdzania wykonywania przez płatników ustawowych obowiązków.

Późniejsza wpłata połączona ze złożeniem korekty rocznej deklaracji (PIT-4R) z jednej strony wyłącza karalność (art. 16a [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=BFD34141EAC965A73BD747CB45B59DD4?id=186065]kodeksu karnego skarbowego[/link]), a z drugiej umożliwia płatnikowi korzystanie z najtańszego kredytu, bo żadna instytucja finansowa nie udzieli kredytu tak nisko oprocentowanego, ile wynoszą odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych (w dodatku z możliwością ich redukcji aż o jedną czwartą).

Również dla pracodawców brak miesięcznych deklaracji na podatek dochodowy jest istotnym utrudnieniem, szczególnie wówczas, gdy występują o wydanie zaświadczenia o braku zaległości podatkowych, a organ podatkowy – by nie stwierdzić nieprawdy w dokumencie urzędowym – żąda dokumentacji źródłowej, czyli wykonuje czynności kontrolne. Dlatego wiele firm prowadzi bieżącą wewnętrzną sprawozdawczość, stosując formularze powielające zniesione deklaracje – właśnie PIT-4. Zatem życie zweryfikowało szlachetne zamierzenia prawodawcy, i to zweryfikowało negatywnie.

[srodtytul]Pora na wycofanie się z błędu[/srodtytul]

Dziś, gdy spadek efektywności fiskalnej całości systemu zagraża stabilności państwa, na pierwszy rzut oka wydawać się może, że wystarczy przywrócić PIT-4 i wszystkie problemy zostaną zlikwidowane. Tak jednak nie jest. Już czas, aby przebudować samą istotę i koncepcję podatku dochodowego od osób fizycznych (o czym pisaliśmy już wcześniej na łamach “Rz”), w tym również rolę pracodawcy jako płatnika. Realizm nakazuje przy tym stwierdzić, że nawet w nowym podatku większość dochodów budżetowych będzie pochodziła z opodatkowania dochodów z pracy. Zatem – przynajmniej w podatku dochodowym od osób fizycznych – zakład pracy płatnikiem był, jest i będzie.

Pierwsza kwestia nowej roli zakładu pracy jako płatnika dotyczy stosowania kosztów uzyskania przychodów ze stosunku pracy. Obecnie w miesięcznych okresach rozliczeniowych są to koszty na bardzo niskim poziomie, określone kwotowo w art. 22 ust. 2 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=80474]ustawy o PIT[/link]; stosowanie do wynagrodzeń “autorskich” stawki 50 proc. przy ustalaniu wysokości kosztów uzyskania przychodów jest rozwiązaniem o marginalnym znaczeniu z punktu widzenia dochodów budżetowych. Innej możliwości aktualnie nie ma.

Po raz kolejny ponawiamy postulat, aby zaprzestać – póki czas – dyskryminowania podatkowo pracowników i wprowadzić dla wszystkich przychodów – niezależnie od źródła uzyskania – rzeczywiste koszty uzyskania przychodów, czyli mają to być udokumentowane koszty faktycznie poniesione w celu uzyskania przychodów bądź zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodów. Tym samym pracodawca – płatnik omawianego podatku byłby obowiązany do stosowania takich kosztów na bieżąco.

Jednym z możliwych rozwiązań jest uwzględnianie miesięcznie 1/12 kwoty rocznych kosztów z roku poprzedniego wykazanej przez podatnika – pracownika w zeznaniu rocznym; w pierwszym roku obowiązywania nowego podatku mogłaby to być kwota miesięcznych kosztów zadeklarowana przez pracownika (jej maksymalną wysokość określać powinna ustawa). Oczywiście ostateczne ustalenie kwoty kosztów następowałoby w zeznaniu rocznym.