Marcin Bejm o zmianach w funkcjonowaniu zbiorowego zaopatrzenia w wodę

Od miesięcy uwagę społeczną ogniskuje dyskusja na temat projektów ustaw mających zreformować sądownictwo w Polsce. W debacie publicznej wskazywano, że zostały one opracowane pospiesznie, nie spełniają standardów poprawnej legislacji i nie były poprzedzone wymaganymi konsultacjami. Najistotniejsza jest jednak oczywiście konstatacja, że uchwalenie powyższych projektów oznacza dokonanie zmian ustrojowych w naszym kraju.

Podobne skutki, prowadzące do daleko idącej zmiany istniejącego systemu regulacyjnego, może przynieść inny proces legislacyjny, który rozpoczął się raptem kilkanaście dni temu, ale zakończy się już zapewne w tym miesiącu.

Klienci zauważą zmiany

Zmiany, które ten proces wywoła odczują wszyscy klienci przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych (dalej pwk), a więc znakomita większość Polaków. Planowana przez prawodawcę zmiana funkcjonowania systemu zbiorowego zaopatrzenia w wodę nie wywoła takiej burzy jak uczynił to rządowy plan reformy sądownictwa, ale analogii między sposobem wprowadzania zmian w systemie sądowniczym i w systemie zaopatrzenia w wodę jest wiele.

Jeżeli parlament uchwali przyjęty przez rząd projekt ustawy zmieniającej ustawę o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków (dalej uzzw) cały system prawny regulujący funkcjonowanie rynku usług wodociągowych i kanalizacyjnych czeka rewolucja. Zostanie ona wprowadzona przez nowe przepisy, które nie były konsultowane społecznie, zostały zredagowane w pośpiechu i nie są w pełni przemyślane pod względem systemowym i celowościowym.

Pozostaje mieć nadzieje, że posłowie nie ulegną rewolucyjnej gorączce, w sposób rzeczowy przeanalizują projekt rządowy i będą otwarci na argumenty przedstawicieli branży wodociągowej. Wynikiem planowanych zmian może być bowiem, wbrew woli rządu, wzrost poziomu cen za wodę i odprowadzanie ścieków w Polsce. Materia jest zatem zbyt poważna, aby pozwolić sobie na błędy. Poniżej kila słów o najważniejszych zmianach wprowadzanych przez planowaną nowelizację ustawy.

Nowy regulator i jego kompetencje

Projekt nowelizacji, który znajduje się obecnie w Sejmie przewiduje, że gminy przestaną być podmiotami zatwierdzającymi taryfy. Ten pomysł spełnia postulaty większości przedstawicieli branży. Jego realizacja pozwoli bowiem skończyć z dualizmem roli gmin - pełniących obecnie zadania zarówno właścicieli pwk, jak i regulatorów lokalnych rynków wodociągowych. Ten stan rzeczy "upolitycznia" funkcjonowanie pwk w zakresie wyboru realizowanych inwestycji i uchwalania taryf, a często prowadzi także do obniżenia efektywności zarządczej pwk (nadmierne zatrudnienie).

Pomysł jest dobry, natomiast wykonanie będzie - jak się zdaje - fatalne, ponieważ gminy funkcję regulatora mają przekazać dyrektorom regionalnych zarządów gospodarki wodnej PGW "Wody Polskie" (dalej WP). To oczywisty błąd. WP mają zarządzać gospodarką wodną, a nie zajmować się nadzorem ekonomicznym nad przedsiębiorcami. Działalność zarządcza, czy inwestycyjna WP będzie w wielu kwestiach krzyżować się z działalnością pwk. WP nie powinny więc być jednocześnie nadzorcą pwk mającym wpływ na ich sytuację finansową. Regulator z prawdziwego zdarzenia musi specjalizować się w nadzorze i posiadać niezależną pozycję ustrojową. WP takiej niezależnej pozycji nie uzyskają, a już na pewno, w przypadku konfliktu interesów z pwk nie cofną się przed jej nadużyciem.

Gminy, w roli regulatora, powinien zatem zastąpić wyspecjalizowany centralny organ administracji rządowej, wyposażony w odpowiednie zaplecze, aparat urzędniczy i wiedzę. Instytucję regulatora powołanego dla branży wodno-kanalizacyjnej należy wzorować na Urzędzie Regulacji Energetyki.

Ponadto, regulator powinien prowadzić swoją działalność opierając się na przepisach określających obiektywne kryteria weryfikacji taryf i standardy świadczenia usług w sektorze. Trzeba zatem zadbać o wprowadzenie do nowelizacji przepisów regulujących te kwestie. Inaczej osłabi się korzystne aspekty wynikające dla branży i jej klientów z wprowadzenia centralnego regulatora, ponieważ nie będzie on standaryzował tylko działał uznaniowo.

Projekt zakłada, że pwk. będą określać taryfy na okres trzech lat. Obecnie taryfy obowiązują przez rok. Wydłużenie terminu obowiązywania taryf jest znaczne, ale i przedwczesne. Pwk wciąż realizują bowiem duże inwestycje, korzystając z dostępności środków UE. Znacznie utrudnia to uśrednienie wysokości taryf na okres kilku lat.

Ręczne sterowanie taryfą

Pomysł wieloletniej taryfy, stabilizującej wydatki klientów pwk powinien więc jeszcze poczekać. Dodatkowy czas pozwoli pwk zgromadzić dane i przygotować narzędzia umożliwiające rzetelne planowanie taryfy w perspektywie długoterminowej. Tylko przy zgromadzeniu i obróbce tych danych analitycznych możliwy do realizacji jest zamysł, aby taryfy obowiązywały przez okres dłuższy niż rok.