W zakładzie karnym typu półotwartego i otwartego skazani mają prawo do własnej odzieży, bielizny i obuwia (art. 91 pkt 6 i art. 92 pkt 7 k.k.w.). Zakład karny typu zamkniętego jest jednostką, w której rygory obowiązujące skazanych są najsurowsze, a w zakładzie karnym typu otwartego – najłagodniejsze.
W trosce o zdrowie
Zgodnie z art. 111 § 1 k.k.w. skazany otrzymuje do użytku z zakładu karnego odpowiednią do pory roku odzież, bieliznę oraz obuwie, jeśli nie korzysta z własnych, a art. 102 pkt 1 k.k.w. stanowi, iż otrzymywana odzież ma być odpowiednia ze względu na zachowanie zdrowia. Z kolei w § 4 ust. 1 rozporządzenia ministra sprawiedliwości z 19 grudnia 2016 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych wskazuje, że osadzonym wydaje się odzież i bieliznę odpowiednią do pory roku. W tabeli nr 2 (załączniku do rozporządzenia) określającej normy należności przedmiotów dla osadzonych podano, że skazany mężczyzna otrzymuje odzież w postaci: kurtki zimowej, czapki zimowej, bluzy, spodni, koszuli, spodenek gimnastycznych i koszulki gimnastycznej z krótkim rękawem. Spodenki gimnastyczne i koszulka gimnastyczna wydawane są na życzenie skazanego w okresie letnim (tj. od maja do sierpnia), a także w okresie przejściowym (tj. w marcu i kwietniu oraz wrześniu i październiku) w zależności od warunków atmosferycznych. Należy zatem przyjąć, że spodenki gimnastyczne i koszulka gimnastyczna są odzieżą odpowiednią do pory roku w okresie letnim, tak jak bluza, długie spodnie i kurtka w okresie zimowym.
Czytaj także: Krótkie spodnie nie dla więźnia - szef Służby Więziennej odpowiedział na postulaty RPO
Za rozpiętą bluzę widzenie przez szybę
Rzecznik praw obywatelskich wielokrotnie postulował, aby zmienić praktykę obowiązującą w wielu jednostkach penitencjarnych polegającą na korzystaniu z odzieży nieprzystosowanej do warunków atmosferycznych (np. w okresie letnim skazany musi korzystać z długich spodni, grubej bluzy z długim rękawem podczas odbierania posiłku, przemieszczania się na pole spacerowe czy do łaźni itd.). Dostrzeżono również, że nie stosuje się w tej mierze żadnych odstępstw dla osób niepełnosprawnych ruchowo, ze sparaliżowanymi kończynami, po amputacji kończyn, poruszających się na wózku inwalidzkim. Oczywiste jest, że strój powinien być również adekwatny do sytuacji (np. udziału we mszy świętej czy w posiedzeniu sądu). Zmiany w postawie więzienników do tej kwestii postępują bardzo powoli, mimo iż to problem jest sygnalizowany od lat.
Przykład stanowi skarga osadzonego, który żalił się RPO na ograniczenie prawa do korzystania z odzieży odpowiedniej do pory roku. Latem był zobowiązany nosić podczas przemarszu do miejsca pracy skarbowej (tj. należącej do zakładu karnego) bluzy drelichowej z długim rękawem, która musiała być całkowicie zapięta. Wnioskodawca miał bluzę rozpiętą. Na polecenie jej zapięcia zareagował zapięciem jednego guzika, twierdząc, że to wystarcza. Za odmowę wykonania polecenia przełożonego, został on ukarany karą dyscyplinarną w postaci udzielania widzeń w sposób uniemożliwiający bezpośredni kontakt z osobą odwiedzającą na dwa miesiące. Dyrektor zakładu karnego wyjaśnił, że zgodnie z porządkiem wewnętrznym podczas przemarszów skazani muszą być kompletnie ubrani w odzież więzienną (przy czym ubranie skarbowe powinno być zapięte) oraz w pełne obuwie. Według niego, obowiązek ten wynika z potrzeby utrzymania dyscypliny i porządku w jednostce.
Bez pozbawiania godności
Rzecznik nie przyjął tych wyjaśnień i uznał skargę wnioskodawcy za zasadną. Słusznie zauważył, że w świetle przepisów nieuprawnione jest nałożenie na skazanych obowiązku zakładania w okresie letnim bluzy drelichowej z długim rękawem na czas przejścia przez teren zakładu karnego do miejsca pracy. W takim przypadku w okresie letnim (zwłaszcza gdy temperatura powietrza jest wysoka lub bardzo wysoka) odpowiednią odzieżą są spodnie lub spodenki i koszula lub koszulka gimnastyczna.
Trzeba podkreślić, że zmuszanie skazanego do korzystania z odzieży nieodpowiedniej do pogody może ad casum naruszać prawa skazanego do korzystania z odzieży odpowiedniej do pory roku oraz prawo do humanitarnego i podmiotowego traktowania.
Jak ważna może być dla skazanego kwestia ubioru, świadczy przykład Nelsona Mandeli. Gdy został uwięziony za walkę z apartheidem, odmówił założenia krótkich spodni, do czego władze więzienia zmuszały jedynie czarnych więźniów. W przypadku Mandeli był podnoszony zarzut naruszenia godności osób pozbawionych wolności, w który wpisany jest nakaz humanitarnego traktowania.
Autor jest zastępcą dyrektora zespołu ds. wykonywania kar w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich
Konkurs dla startupów i innowacyjnych firm
