Zależy nam na przyjaznym otoczeniu prawnym

[b]Jednym z zadań Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności jest kreowanie i wspieranie programu Obywatel i Prawo. Na czym polega ta działalność? Co jest jej celem?[/b]

[b]Renata Koźlicka-Glińska:[/b] Dziesięć lat temu Fundacja Wolności rozpoczęła działalność w trzech obszarach: edukacja, rozwój społeczności lokalnych oraz dzielenie się polskimi doświadczeniami z sąsiadami ze Wschodu. Później ukształtowało się czwarte pole: obywatel w demokratycznym państwie prawa. Celem programu Obywatel i Prawo jest wspomaganie różnych społecznych form poradnictwa obywatelskiego i prawnego. Poprzez przyznawanie grantów wspieramy organizacje pozarządowe udzielające bezpłatnych informacji i porad, głównie osobom z grup społecznie marginalizowanych.

Program prowadzi Instytut Spraw Publicznych, w ostatnim roku we współpracy z Instytutem Prawa i Społeczeństwa, ale jest też w niego zaangażowanych wielu ekspertów z innych instytucji. Ważna dla programu jest praca Rady Ekspertów. Rekomenduje ona rozwiązania ułatwiające dostęp do pomocy prawnej. Zleca też projekty związane z metodami opracowywania i dystrybucji informatorów prawnych czy współpracą organizacji pozarządowych z korporacjami prawniczymi. Rada organizuje też seminaria z udziałem przedstawicieli środowisk prawnych i mediów, które są okazją do debaty o problemach dostępu do zawodów prawniczych, polityki informacyjnej sądów czy dostępności informacji prawnej w Internecie. Dzięki programowi powstało Centrum Pro Bono, za pośrednictwem którego organizacje pozarządowe (NGO) mogą uzyskać bezpłatną pomoc renomowanych kancelarii.

[b]Jaka powinna być forma organizacyjna pomocy prawnej dla niezamożnych obywateli w polskich warunkach?[/b]

– Prace nad systemem nieodpłatnej pomocy prawnej dla najuboższych trwają od dziesięciu lat. Organizacje pozarządowe i eksperci programu Obywatel i Prawo przygotowali wiele analiz, propozycji, opinii społecznych, skonsultowali założenia do projektów kilku wersji ustawy. W maju rząd przyjął najnowsze założenia do ustawy o informacji prawnej dla osób fizycznych.

[b]Co one zakładają?[/b]

– Uregulowana została kwestia informacji prawnej. Ma być nieodpłatnie udostępniana wszystkim potrzebującym, bez stosowania kryterium dochodowego. To wygląda obiecująco. Nieodpłatna pozasądowa pomoc ma na razie zostać objęta pilotażowym programem Ministerstwa Sprawiedliwości, ale ramy takiego programu nie są jeszcze znane. Dobrym rozwiązaniem byłaby możliwość wpisywania organizacji pozarządowych na listę podmiotów świadczących usługi w całym tym obszarze. Ważne jest też wprowadzenie mechanizmu ewaluacji oraz koordynacji tego systemu. Przypomnę, że właśnie zakończyło się przyjmowanie wniosków do Europejskiego Funduszu Społecznego na tworzenie i wdrażanie programów poradnictwa prawnego i obywatelskiego o wartości aż 76 mln zł.

[b]Fundacja na co dzień boryka się z zawiłościami i niekonsekwencjami polskich przepisów dotyczących organizacji pozarządowych. Czy są mechanizmy prawne, które utrudniają czy też ograniczają funkcjonowanie w Polsce trzeciego sektora?[/b]

– Fundacja jako podmiot amerykański, mająca swoje przedstawicielstwo w Polsce, nie jest bezpośrednio związana polskimi przepisami prawnymi dotyczącymi organizacji pozarządowych. Jako instytucja wspierająca rozwój społeczeństwa obywatelskiego jest jednak zainteresowana rozwojem przyjaznego otoczenia prawno-instytucjonalnego trzeciego sektora. Fundacja zainicjowała i finansuje szerszy program wsparcia dla organizacji pozarządowych, także dla ich działań związanych z otoczeniem prawno-instytucjonalnym; program obejmuje różne informacje, poradnictwo, szkolenia.

[b]Czy oznacza to, że sama fundacja nie pracuje nad legislacyjnymi propozycjami?[/b]

– Zakładamy, że to same organizacje pozarządowe powinny określać, co należy zmieniać w przepisach. My staramy się jedynie je wspierać. Fundacja nie prowadzi działań lobbingowych na rzecz zmiany prawodawstwa w danym kraju. Generalnie fundacja udziela wsparcia tzw. organizacjom infrastrukturalnym i eksperckim sektora pozarządowego, takim jak np. Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych (OFOP), Stowarzyszenie Klon/Jawor czy Instytut Spraw Publicznych, które w swoich zadaniach mają stały przegląd regulacji prawnych oddziałujących na trzeci sektor, monitoring praktycznych skutków ich obowiązywania, konsultacje, opracowywanie analiz alternatywnych regulacji, promocje i informacje dla NGO w zakresie obowiązującego prawa. Wspieramy też opiniotwórczy kwartalnik „Trzeci Sektor”, w którym akademicy, praktycy i publicyści analizują wpływ otoczenia prawnego na sektor NGO, poruszają tematy współpracy administracji i biznesu z sektorem pozarządowym.

[b]Fundacja wspiera przecież procedury konsultacji społecznych różnych aktów prawnych?[/b]

– Rzeczywiście, ważny jest dla nas rozwój konsultacji społecznych oraz udział organizacji pozarządowych w instytucjach dialogu obywatelskiego, czyli ciałach doradczych, monitoringowych czy konsultacyjnych przy administracji. Przykładem może być program wsparcia przedstawicieli organizacji pozarządowych w komitetach monitorujących, nadzorujących wykorzystywanie środków unijnych. Ponadto fundacja jako członek wspierający angażuje się w prace takich koalicji jak Forum Darczyńców czy Grupa Zagranica (skupiająca polskie NGO prowadzące działalność zagraniczną), których członkowie m.in. konsultują regulacje prawne ważne dla funkcjonowania organizacji pozarządowych w Polsce, a także poza jej granicami.

I tu przykładem nie tyle potrzeby zmiany, ile wypełnienia luki w regulacjach prawnych jest kwestia uchwalenia ustawy o współpracy rozwojowej. Jej założenia przewidują uregulowanie m.in. kwestii przyznawania dofinansowania projektów pozarządowych realizowanych w krajach rozwijających się bądź podlegających transformacji.

[b]Jaka jest procedura pozyskiwania przez organizacje pozarządowe wsparcia finansowego fundacji na cele prospołeczne i edukacyjne?[/b]

– Wsparcie finansowe fundacji można uzyskać poprzez aplikowanie do konkursów grantowych ogłaszanych w jej programach, zgodnie z określonymi kryteriami i terminami. Tematyka konkursów wiąże się z celami programu; np. promocja nauczania języka angielskiego, współpraca z organizacjami partnerskimi ze Wschodu, aktywizacja seniorów. Oferujemy również stypendia dla niezamożnych studentów, a także liderów z Europy Wschodniej w studiach podyplomowych. Decyzje o przyznaniu grantów czy stypendiów podejmują niezależne komisje ekspertów. Nasza oferta jest szersza niż bezpośrednie wsparcie finansowe. Można np. skorzystać z proponowanych szkoleń, ofert różnych portali – społecznościowych, edukacyjnego, dla NGO, a także z możliwości rozwoju umiejętności liderskich, uczestnictwa w lokalnych forach edukacyjnych. Fundacja wspiera też spontaniczne inicjatywy obywatelskie.

[b]Która z nich jest najdonioślejsza w sensie prawnym i społecznym? [/b]

– Każda z nich była ważna. Przykładem może być wsparcie finansowe dla szkół dotkniętych powodzią w 2001 r. Akcja ta prowadzona była z „Rzeczpospolitą”. Teraz mamy podobny program w związku z tegoroczną powodzią, kierowany do szkół i bibliotek, a także do lokalnych organizacji. W 2003 r. utworzyliśmy program EURO-NGO, który miał przygotować lokalnych liderów pozarządowych do absorpcji środków unijnych. W 2004 r. przeprowadziliśmy we współpracy z Akademią Rozwoju Filantropii w Polsce kampanię społeczną ad hoc promującą mechanizm odpisu 1 proc. podatku dochodowego od osób fizycznych oraz ze Stowarzyszeniem Klon/Jawor kampanię informacyjną o statusie organizacji pożytku publicznego. Forum Aktywny Obywatel w programie Obywatel i Prawo było z kolei odpowiedzią na słabe uczestnictwo w wyborach i wyrazem potrzeby konsultowania różnych działań profrekwencyjnych.

Innym przykładem reagowania na wyłaniające się potrzeby i inicjatywy jest specjalny komponent w programie Przemiany w Regionie (RITA): wizyty studyjne w Polsce dla przedstawicieli różnych środowisk ze Wschodu, by zapoznać ich z polskim doświadczeniem z procesu transformacji i drogi do UE. I tak np. w tym roku do Polski przyjechała Komisja Konstytucyjna Gruzji w związku z pracami nad nowelizacją gruzińskiej konstytucji.

[b]Ile pieniędzy fundacja przeznaczyła na wspieranie trzech sfer działalności, czyli działań na rzecz edukacji, społeczności lokalnych i transferu polskich doświadczeń z transformacji?[/b]

– Od 2000 r. do końca 2009 r. wydaliśmy 90 mln dol. Pieniądze te fundacja uzyskała z przychodów posiadanego kapitału wieczystego, czyli ok. 250 mln dol. przekazanych przez jej instytucję założycielską, tj. Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości. Z tych 90 mln dol. prawie połowę przeznaczyliśmy na inicjatywy edukacyjne, 25 proc. na rozwój społeczności lokalnych, ponad 20 proc. na współpracę międzynarodową, a na program Obywatel w Demokratycznym Państwie – 4 proc.

[b]A jak pani ocenia tegoroczną nowelizację ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie?[/b]