Miejsce spółek wodnych w ochronie przeciwpowodziowej

Doktor Piotr Ruczkowski i dr Leszek Bielecki postulują (zobacz artykuł [link=http://www.rp.pl/artykul/505088.html]"Prawo wodne: Zdążyć przed kolejną powodzią"[/link] który ukazał się w Rzeczpospolitej z 8 lipca), by przyznać spółkom wodnym i związkom wałowym status państwowych lub samorządowych osób prawnych, bo obecny status uniemożliwia finansowanie ich z budżetów samorządów. Skutkuje to wadliwym funkcjonowaniem spółek i związków oraz niedostatecznym wykonywaniem celów statutowych.

Celem spółek i związków jest zaspokajanie potrzeb ich członków, w tym dotyczących ochrony przed powodzią, przez budowę, utrzymanie i eksploatację urządzeń. Dlatego podstawowym źródłem przychodów tych jednostek powinny być składki członkowskie ustalane przez spółkę w wysokości proporcjonalnej do korzyści, jakie członek odnosi z działalności spółki, oraz ustalane przez starostę właściwego dla siedziby spółki świadczenia osób niebędących członkami spółki, które takie korzyści również osiągają. Przychody te powinny być ustalane w takiej wysokości, by wystarczyły na realizację zadań zaplanowanych przez spółkę do wykonania w danym roku obrachunkowym.

Spółki wodne i związki wałowe mogą także prowadzić działalność gospodarczą umożliwiającą osiągnięcie zysku netto, który będzie przeznaczany w całości na cele statutowe. Korzystanie z dotacji, pomocy finansowej państwa i jednostek samorządu terytorialnego stanowi więc uzupełniającą, a nie podstawową formę finansowania tych jednostek.

[srodtytul]Dotacje: dla kogo i na co[/srodtytul]

[link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B034E0EC83F26B00F846411EAE542750?id=168402]Ustawa o finansach publicznych [/link]definiuje pojęcie dotacji jako środki budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz państwowych funduszy celowych podlegające szczególnym zasadom rozliczenia i – na podstawie tej ustawy oraz odrębnych przepisów – przeznaczone na realizację zadań publicznych.

Dotacja podmiotowa może być udzielona wskazanemu w ustawie podmiotowi wyłącznie na bieżącą realizację określonych w niej zadań.

Prawo wodne wskazuje spółkę wodną jako podmiot uprawniony do otrzymywania takich dotacji z budżetu państwa, „w szczególności na bieżące utrzymanie wód i urządzeń wodnych oraz realizację inwestycji”. Nie ma więc przeszkód, by spółki wodne otrzymywały dotacje podmiotowe z budżetu państwa.

Jeśli chodzi o udzielania tym spółkom wsparcia ze środków budżetów samorządów to prawo wodne odsyła do ustawy o finansach publicznych, która przewiduje możliwość udzielania dotacji podmiotowych, przedmiotowych i celowych.

Warunkiem udzielenia dotacji podmiotowej jest istnienie wyrażonej wprost w ustawie szczegółowej podstawy prawnej takiego działania. W art. 164 ust. 5 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=1E45106E45123B6AF075271502E7F4DC?id=180140]prawa wodnego[/link] podstawę taką wykreowano wyłącznie na potrzeby dotacji z budżetu państwa. Zatem nie ma możliwości udzielenia spółce wodnej dofinansowania w tej formie z budżetu samorządu.

[srodtytul]Co może samorząd[/srodtytul]

Samorządy mogą, zgodnie z art. 219 ustawy o finansach publicznych, udzielać dotacji przedmiotowych samorządowym zakładom budżetowym, a innym podmiotom tylko wtedy, gdy przepis szczególny taką możliwość dopuszcza. Przykładem takiego przepisu jest art. 24 ust. 6 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?n=1&id=182311]ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków[/link]. Dotacja w nim przewidziana jest uchwalana przez radę gminy i polega na dopłacie do taryfy za usługi przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjnego. W prawie wodnym nie ma przepisu umożliwiającego radzie gminy uchwalanie dopłat dla spółek wodnych i tym samym przyznawanie im dotacji przedmiotowych.

Każda jednostka samorządu terytorialnego może udzielać jednostkom niezaliczanym do sektora finansów publicznych i niedziałającym w celu osiągnięcia zysku dotacji celowych na realizację zadań publicznych i inwestycji znajdujących się w zakresie zadań tych jednostek.

Gdy chodzi o przedsięwzięcia odbiegające od zadań określonych w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=169569]ustawie z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (DzU nr 96, poz. 873 ze zm.)[/link], podstawę dofinansowania stanowi umowa zlecająca realizację takiego zadania, połączona z udzieleniem dotacji na pokrycie kosztów tej działalności. Zasady udzielenia, rozliczania i ewentualnego zwrotu takiej dotacji ustala rada gminy, powiatu lub sejmik wojewódzki. Zasady te, najlepiej w formie regulaminu, powinny określać tryb postępowania o udzielenie dotacji, sposób jej rozliczania oraz sposób kontroli wykonywania zleconego zadania, z uwzględnieniem zapewnienia jawności postępowania o udzielenie dotacji i jej rozliczenia.

Ze względu na ciążący na gminach i powiatach, na mocy art. 403 w zw. z art. 400a ust. 1 pkt 5 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=258935]ustawy z 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (DzU z 2008 r. nr 25, poz. 150 ze zm.)[/link], obowiązek finansowania zadań z zakresu ochrony środowiska w określonej wielkości regulamin taki może zawierać szczególne postanowienia dotyczące finansowania zadań z tej dziedziny.

Działalność spółki wodnej polegająca na budowie, utrzymaniu i eksploatacji urządzeń przeciwpowodziowych spełnia oba wyżej wymienione kryteria umożliwiające przyznanie dotacji celowej i nie mieści się w katalogu zadań zaliczanych do sfery pożytku publicznego w rozumieniu art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego. W związku z tym udzielenie dotacji celowej spółce wodnej na realizację tych zadań może się odbywać w trybie art. 221 ust. 3 i 4 ustawy o finansach publicznych, na podstawie uchwały podjętej przez organ uchwałodawczy samorządu oraz umowy zawartej ze spółką.

[srodtytul]Gmina, powiat, województwo[/srodtytul]

Zgodnie z art. 81 prawa wodnego ochrona przed powodzią jest zadaniem i organów administracji rządowej, i administracji samorządowej (gminnej, powiatowej, wojewódzkiej). Państwo realizuje to zadanie przede wszystkim przy pomocy Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej oraz podległych mu regionalnych zarządów gospodarki wodnej.

Wojewoda, jako odpowiedzialny za wykonywanie polityki Rady Ministrów w województwie, zgodnie z art. 22 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=70CA6BC835A767E371DBEABDD4A0ED86?id=302333]ustawy z 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie[/link], ocenia jedynie stan zabezpieczenia przeciwpowodziowego województwa. Do niego należy tylko opracowanie planu operacyjnego ochrony przed powodzią oraz ogłaszanie i odwoływanie pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego.

Urządzenia melioracji podstawowej, do których zalicza się wały przeciwpowodziowe służące ochronie użytków rolnych przed powodziami, stanowią własność Skarbu Państwa i są wykonywane na jego koszt. Natomiast programowanie, planowanie, nadzorowanie wykonywania oraz ich utrzymywanie należy do marszałka województwa, który realizuje je jako zadanie z zakresu administracji rządowej.

Zadania z zakresu ochrony przeciwpowodziowej są także zadaniami własnymi jednostek samorządu terytorialnego. Samorząd województwa wykonuje więc te o charakterze wojewódzkim, m.in. w zakresie gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej. Powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie m.in. ochrony przeciwpowodziowej oraz zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Zadaniem własnym gminy jest natomiast zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty; zadania te obejmują w szczególności sprawy porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpowodziowej.

[srodtytul]Nie ma przeszkód[/srodtytul]

Wezbrania rzek w następstwie nawalnych deszczy, topnienia śniegu i spływu lodu są naturalnymi zjawiskami przyrodniczymi.