Czasy gospodarczej astrologii

Przed nimi byli socjolodzy, politolodzy, eksperci od wizerunku. Teraz rządzą ekonomiści. Agencje specjalizujące się w kontraktowaniu celebrytów na branżowe konferencje zasypywane są pytaniami o gadających mikro-, makro- i behawioralnych ekonomistów. Od kilku do kilkunastu tysięcy euro za „speach”.

Portale, radia i telewizje nie płacą, ale też się o nich zabijają. Musi być ekspert, musi być – „jak nam powiedział ekonomista”. Politycy dobierają ich szczególnie starannie, trochę jak średniowieczni książęta astrologów. Nie chodzi oto żeby coś z gwiazd wyczytać, ale żeby dużo czytać i sprawiać wrażenie, że pojęli tajemną wiedzę.

[srodtytul]Zbyt skomplikowany świat [/srodtytul]

A wiedza coraz bardziej staje się tajemna. Im więcej ekonomistów i studiów nad kryzysem, tym trudniej nam powiedzieć, jak mamy z niego wyjść. Nie ma drugiej takiej nauki, gdzie laureat Nagrody Nobla z tego roku negowałby to, co twierdził laureat z roku poprzedniego. W zależności od zapotrzebowania możemy szukać wsparcia u zwolenników państwowego interwencjonizmu – prof. Paula Krugmana czy prof. Josepha E. Stiglitza, a jak trzeba, to u fiskalistów, wolnorynkowców Roberta Lucasa jr. czy Edwarda C. Prescotta. Każdy profesor, każdy z najlepszej uczelni i – a jakże – każdy ma Nobla.

Ekonomia to dziś jedyna taka nauka, gdzie niekwestionowany autorytet może zostać zakwestionowany, zmieszany z błotem, a duchowe przywództwo zostaje oddane nowemu. Tylko po to, żeby następne pokolenie odrzuciło wszystko, co mówił i znowu zaczęło czcić poprzednika. John Maynard Keynes, którego idee służyły kolejno rządom Roosevelta, Eisenhowera i Johnsona w latach 80., został uznany za „niedorzecznika” i zastąpiony Miltonem Friedmanem. Tego jak wyroczni słuchali nie tylko Reagan, Bush, Clinton i znowu Bush, ale też zachłystywali się europejscy i azjatyccy naśladowcy amerykańskiej prosperity. Mają władzę, posłuch, choć żaden wielki ekonomista nie przewidział żadnego z wielkich kryzysów. Ani tego z 1929 roku, ani z 2008, ani kilku mniejszych po drodze – od południowoamerykańskiego, przez azjatycki, po kolejny krach argentyński. To prawda, że prof. Robert Shiller dwa lata temu zapowiadał zapaść systemu fiskalnego, a prof. Nouriel Roubini krach na rynku nieruchomości, ale ich akurat nikt wtedy nie słuchał. A zresztą, czy ekonomiści są od przewidywania katastrof?

Dziś powtarzają nam, że świat jest na to zbyt skomplikowany. Zbyt wiele elementów, często nie mających nic wspólnego z ekonomią, decyduje o zachowaniu rynku. Ekonomiści co najwyżej mogą obserwować niepokojące sygnały. Analizować przeszłość i gderać: „Oj, oj, przy takim zadłużeniu, kurczących się budżetach domowych interwencjonizm państwa może doprowadzić do aftershocku. Tak jak w 1934 po wielkiej depresji...”.

[srodtytul]Kryzys jak reset [/srodtytul]

Oczywiście nikt tak do nas nie mówi, bo czasy są medialne i od ekonomistów spodziewamy się 30-sekundowych konkretnych odpowiedzi. Jest źle czy dobrze? Problem tylko w tym, że każdy mówi co innego. W 70 lat po wielkiej depresji ekonomiści wciąż nie mogą się dogadać, co było jej przyczyną. „To wstyd, że marnujemy wciąż nasz talent na spory o coś, co w sposób oczywisty zostało rozstrzygnięte 70 lat temu” – napisał Paul Krugman.

Na co John H. Cochrane z University of Chicago, ze szkoły Friedmana, odpowiada: „Prawdziwi ekonomiści, ludzie z którymi spędzam czas, nie wracają już do starożytnych teorii Keynsa, tak jak fizycy, kiedy badają ruchy wszechświata, nie cofają się do przemyśleń Arystotelesa”. Czy prezydent Roosevelt, stymulując gospodarkę, ratował świat od zagłady czy wręcz przeciwnie? Podnosząc podatki i transferując pieniądze od bogatych do biednych, pozwolił Ameryce i światu tkwić w kryzysie kilka lat dłużej. Dopóki ekonomiści sami się nie zdecydują na jedną wersję, będą zawsze mogli inaczej przepowiadać nam przyszłość.

Jedni będą nas zapewniać, że gospodarka potrzebuje kopa – wielkich rządowych pakietów stymulacyjnych. Inni, że recesja to naturalny proces stabilizowania się gospodarki. Jedyny sposób zweryfikowania rynku, wartości firm notowanych na giełdzie, nieruchomości i wiarygodności państw. Uczniowie Smitha i Friedmana uważają, że kryzys działa jak resetowanie komputera. Część plików może zostanie zgubiona, ale komputer będzie jak nowy. Zwiększając deficyt i sztucznie interweniując w system operacyjny, rząd może na nas ściągnąć katastrofę gospodarczą.

Obrońcy naturalnych praw rynku, choć niezwykle elokwentni, są dziś w mniejszości. Na giełdzie ekonomicznej królują apologeci Keynsa. Uważają, że recesja pozostawiona sama sobie może nakręcić spiralę, która kolejno będzie wciągać w czarną dziurę wszystkie segmenty gospodarki. Nawet jeżeli są jeszcze jakieś zdrowe firmy, to też wkrótce zostaną pochłonięte, jeżeli wcześniej rząd nie zainterweniuje.

[srodtytul]Od Bugaja do Kołodki [/srodtytul]

Wall Street Journal przeprowadził ankietę wśród 52 superekonomistów. W lutym przeważająca większość twierdziła, że bez pakietu stymulacyjnego gospodarka pogrąży się w depresji i straci następnych klika milionów miejsc pracy. Podobny sondaż przeprowadzony przez BusinessWeek wśród czołowych ekonomistów bankowych mówi o konieczności wzmocnienia stymulowania. Mija kilka tygodni i w „New York Timesie” pojawia się list 250 ekonomistów, w tym laureatów Nobla, kontestujących nauki Keynsa i niezostawiających suchej nitki na programie prezydenta Obamy: „masowe wydatki rządu to nie jest droga do uzdrowienia”.

Zainspirowani listem 250 Amerykanów hiszpańscy ekonomiści, uzbierało się ich 95, oskarżyli socjalistyczny rząd Zapatero o wpychanie kraju w przepaść i zażądali reformy rynku pracy – „prawdziwego ożywienia gospodarczego, a nie kolejnej iluzji na kredyt”.

W Polsce ekonomiści listów nie piszą. Bo i kto by czytał tyle listów. Prezydent Lech Kaczyński ma więcej opinii niż doradców. Do Adama Glapińskiego i Ryszarda Bugaja dorzucił ostatnio Zytę Gilowską, ich opinie wymieszał i się okazało, że chce jednocześnie zwiększać wydatki, redukować podatki i nie zwiększać deficytu.

To ostatnie różni go z byłym wicepremierem Jerzym Hausnerem, który w zwiększaniu deficytu nie widzi nic złego. Pod warunkiem że to jest „dobry deficyt”. Taki, co pobudzi gospodarkę. Ale jak odróżnić zły od dobrego? Były minister Dariusz Rosati poznaje go po tym, że dobry jest jak poślizg kontrolowany. Ale jak go kontrolować, skoro już dziś, bez dodawania gazu, zarzuca nam budżetem i nie wiemy, gdzie wylądujemy pod koniec roku?

Jest jeszcze maksymalista Grzegorz Kołodko, co chciałby stary kapitalizm zastąpić nowym, ale ten nie znalazł sobie jeszcze żadnego polityka do słuchania.

Po drugiej stornie mamy ortodoksyjnego obrońcę kapitalizmu Leszka Balcerowicza, mamy szkołę Instytutu im. Adama Smitha przepowiadającego zgubne skutki rządowych pakietów anty-kryzysowych. I jest kilku wolnych strzelców, ekspertów banków i dużych firm, jak prof. Witold Orłowski, Krzysztof Rybiński, Janusz Jankowiak – po nich też można się spodziewać dużego rozstrzału.

[srodtytul]Ceny cappuccino [/srodtytul]

Ekspert ekspertów Paul Krugman na co dzień inspirujący i prezydenta Obamę i czytelników „New York Timesa” ostatnio napisał swój własny list. Żalił się, jak niemodne wśród ekonomistów są dziś lewicowe poglądy. Środowisko zasklepione jest w tradycyjnych, konserwatywno-liberalnych poglądach.

Na to inny noblista Edward Prescott napisał w odpowiedzi na list otwarty, że Krugman nie wie, gdzie żyje. Po pierwsze to liberałowie są mniejszością, a po drugie ostatnie czego gospodarka dziś potrzebuje, to interwencji państwa. Apelując do zdrowego rozsądku Amerykanów, radził jak najszybciej redukować podatki w miejsce kosztownych „ekscesów biurokratycznych rządu”.

Świat ekonomii jest oczywiście znacznie bardziej skomplikowany. Na dwa główne nurty „ekonomii epistolarnej” nakładają się jeszcze różne kierunki.

Ekonomiści pracy koncentrują się dziś na roli różnych grup zawodowych w przeobrażeniach kryzysowych. Jak w atmosferze wielkich interwencji państwa zachowają się poszczególne grupy zawodowe? Czy powrócą związki zawodowe, a zanikać będą wolne zawody?

Ekonomiści handlu się zastanawiają, czy rosnący protekcjonizm oznacza koniec globalizmu czy tylko nowy rozdział. Finansiści zastanawiają się nad wpływem kryzysu na efektywność rynku. Czy interwencjonizm ograniczy witalność giełd i rynków finansowych?

[wyimek]Politycy dobierają ich starannie, trochę jak średniowieczni książęta astrologów. Nie chodzi oto żeby coś z gwiazd wyczytać, ale żeby sprawiać wrażenie, że pojęli tajemną wiedzę[/wyimek]

Najnowsze dziecko nauk gospodarczych, ekonomia behawioralna dotychczas zajmowała się analizowaniem wszystkiego – od mechanizmów kierujących cenami kawy cappuccino (Tim Harford), przez opłacalność handlu narkotykami (John Lott), po tłumaczenie zachowań rynkowych ulicznych prostytutek (Steve Levitt). Teraz jej wyznawcy mają pełne ręce roboty, studiując zupełnie nowe zachowania społeczne w nowym państwowym kapitalizmie.

[srodtytul]Powrót na salony [/srodtytul]