Pokusa szantażu żałobą

[wyimek][b][link=http://blog.rp.pl/blog/2010/05/05/wojciech-sadurski-pokusa-szantazu-zaloba/]Skomentuj na blogu[/link][/b][/wyimek]

Na progu każdej kampanii wyborczej słyszymy wezwania, zazwyczaj ze strony każdej liczącej się partii albo sztabu każdego poważnego kandydata, o kampanię spokojną, merytoryczną, pozbawioną agresji. Wezwania te, jak dobrze wiemy, są zawsze do tego stopnia nieskuteczne, że można wątpić w ich szczerość i podejrzewać, że są one – same w sobie – elementem kampanii, a nie próbą ujęcia jej w cywilizowane ramy.

Ale teraz jest inaczej, bo te wybory są inne. Bez względu na to, jak często i mocno będziemy powtarzać, że katastrofa – katastrofą, a wybory – wyborami, to rzeczywistość jest taka, że te wybory będą odbywały się w cieniu katastrofy z 10 kwietnia. I że katastrofa ta naznaczy nieuchronnie – pozytywnie albo negatywnie – wszystko, co w tej kampanii będzie wypowiedziane i zrobione.

Jeśli zatem chcemy, by ta katastrofa nie wypaczyła i nie zdeformowała przebiegu i wyniku kampanii, przydatne byłoby, by główni protagoniści wyścigu wyborczego przyjęli pewne warunki brzegowe. Warunki, które powinny być maksymalnie bezstronne i neutralne (a zatem nieuprzywilejowujące żadnej ze stron), ale jednocześnie niepozwalające, by żałoba zdeformowała polityczną debatę.

[srodtytul]Naprawa statku na morzu[/srodtytul]

Te warunki brzegowe muszą być, jak najprędzej, przedmiotem poważnej debaty między głównymi sztabami wyborczymi. Będzie to, jeśli można tak powiedzieć, „metadebata” albo „debata drugiego stopnia” – czyli debata o debacie. Niestety, nie ma czasu, by ją przeprowadzić chronologicznie przed debatą właściwą, bo ta ostatnia już się rozpoczęła. Ale możemy przynajmniej starać się ująć tę debatę właściwą w ramy określone zaproponowanymi poniżej warunkami brzegowymi.

[wyimek]Nie może być normalnej kampanii wyborczej bez możliwości krytykowania oponenta[/wyimek]

Jest to trochę tak, jakby naprawiać statek na pełnym morzu – ale nie mamy niestety luksusu spokojnej rozmowy o warunkach brzegowych, zanim debata właściwa się na dobre rozpocznie. Dlatego proponuję kilka takich warunków określających zasady dobrowolnego samoograniczenia się w dyskursie wyborczym.

Po stronie przeciwników kandydatury Jarosława Kaczyńskiego – nie bagatelizować tragedii 10 kwietnia i okrutnej straty, jaka stała się udziałem w szczególności Jarosława Kaczyńskiego (nie tylko jego, ale w kontekście kampanii to właśnie jego strata ma największe znaczenie). Notabene, nie sądzę, by ktokolwiek chciał i mógł tę stratę bagatelizować. Zginęli tam przecież także działacze Platformy, SLD i innych partii.

Ale specjalna strata Jarosława Kaczyńskiego (żaden inny kandydat nie stracił tam przecież członka rodziny) wymaga uszanowania jego bólu i zrozumienia, że pewne niestandardowe zachowania (np. przewidywany przez niektórych komentatorów oszczędny udział kandydata w kampanii) to nie uniki ani strategiczne wybiegi, ale psychologicznie zrozumiała reakcja na stratę ukochanego brata.

Po stronie PiS – nie traktować jakiejkolwiek krytyki politycznej Jarosława Kaczyńskiego jako „wściekłej fali nienawiści”, kontynuacji rzekomej agresji mediów przeciw PiS, dowodu jakiegoś domniemanego uprzedzenia i złośliwości itp. W państwie demokratycznym nie może być normalnej kampanii wyborczej bez możliwości krytykowania politycznego oponenta. Zamykanie ust przeciwnikom PiS odwoływaniem się do tragedii z 10 kwietnia (z implikacją, że w cieniu tej tragedii jakakolwiek krytyka lidera PiS jest niestosowna) oznacza de facto niemożność normalnej debaty wyborczej. Byłby to szantaż blokujący rozmowę.

Po obu stronach – starać się nie personalizować kampanii nadmiernie. Pamiętajmy, że nadmierne personalizowanie kampanii jest zawsze – na całym świecie – patologią polityczną, a nie pozytywnym składnikiem dyskursu wyborczego. Tym bardziej nie ma ku temu powodu w wyborach prezydenckich w Polsce w 2010 r. Obaj główni kandydaci są mężczyznami z przeszłością – dumną, dzielną, patriotyczną. Różnią się dość fundamentalnie poglądami – i to musi być właściwym przedmiotem kampanii.

Dotyczy to także innych liczących się kandydatów: Andrzeja Olechowskiego, Grzegorza Napieralskiego, Waldemara Pawlaka... Każdy z nich, sprawując urząd prezydencki, który przecież w Polsce nie jest ograniczony do funkcji ceremonialnych, wniósłby do niego własne poglądy, ideologię, zasady. Ale ustawianie konfrontacji w kategoriach czysto personalnych, np. kandydat „esencjonalny” kontra kandydat „substytutywny”, jak to ujął niedawno europoseł Marek Migalski, jest złośliwą karykaturą, która uniemożliwia jakąkolwiek poważną rozmowę polityczną.

[srodtytul]De mortuis…[/srodtytul]

Na koniec – sprawa najtrudniejsza. Jarosław Kaczyński prezentuje się – i ma do tego wszelkie prawo – jako kontynuator dzieła swojego brata. Nikt mu prawa do tego dziedzictwa odebrać nie może ani nie powinien. Ale w związku z tym trzeba znaleźć język, którym można mówić także krytycznie o prezydenturze Lecha Kaczyńskiego, bez obrażania pamięci o tragicznie zmarłym prezydencie i bez narażania się na zarzut braku taktu.

W Polsce, jak w całej cywilizacji europejskiej (i nie tylko), obowiązuje piękna maksyma – „De mortuis nihil nisi bene: o zmarłych albo nic, albo dobrze”. Dlatego lepiej by było, aby kampania PiS unikała nadmiernego identyfikowania się z prezydenturą zmarłego, bo stwarza to zagrożenie dla maksymy „De mortuis…” – wszak nie można dyskutować w kampanii bez krytyki oponenta.

Ale oponentem Komorowskiego jest Jarosław, a nie Lech Kaczyński. Dlatego Jarosław Kaczyński powinien być oceniany – tak chwalony, jak i krytykowany, w zależności od poglądów oceniającego – jako on sam, a nie jako dziedzic schedy po Lechu Kaczyńskim. Tym bardziej że od jego apologetów słyszymy, że nie jest on kandydatem „substytutywnym”, lecz jak najbardziej „esencjonalnym”.