Niewidzialny przechodzień

W 1983 roku Adam Michnik napisał z więzienia list do generała Czesława Kiszczaka. Tekst tego listu miał w sobie tyle buntu,  pogardy i niezależności, że stał się miarą naszego postępowania i naszych wyborów. Myślę tu o kręgach ludzi, wśród których przyszło mi wtedy żyć. Mottem tego tekstu był fragment  listu księcia Józefa Poniatowskiego do hetmana Seweryna Rzewuskiego. Było w nim zdanie: „Człowiek poczciwy nie skrywa swych myśli".

Bycie „poczciwym"  na ten właśnie sposób, nieskrywanie odczuć i intuicji stało się także moją ideą. Także wtedy, kiedy doszło do pierwszych częściowo wolnych wyborów.

Wybory do Sejmu kojarzą się ze zbiorowością, z ruchem społecznym. A tak naprawdę? Co to są wybory? Wchodzisz za kurtynkę, pochylasz się nad kartką, rysujesz krzyżyk, a potem kartkę wsuwasz do niewielkiego otworu. Jesteś sam. W punktach wyborczych nikt nie dyskutuje, nie rozmawia, nawet zwykłe formalności odbywają się w milczeniu.

Tak też było w 1989 roku. Dlatego tak naprawdę istotne było to, co działo się w czasie kampanii wyborczej. Z czym dzisiaj kojarzy nam się kampania? To wolnoamerykanka po polsku i klaunada w najgorszym wydaniu.

Może więc warto powiedzieć coś o kampanii w 1989 roku? Byłam w nią mocno zaangażowana, mam więc prawo porównać tamtą kampanię z dzisiejszą. Prowadziłam kampanie Jacka Kuronia, Aleksandra Halla, Zofii Kuratowskiej, Adama Michnika,  Bronisława Geremka. Czy ktoś dzisiaj da wiarę, że nikt z nich nie powiedział złego słowa na temat swojego przeciwnika?

Dobrze pamiętam kampanię Jacka Kuronia, który w wyborach walczył z wybitnym adwokatem Władysławem Siłą-Nowickim. Wygłosił przemówienie na temat zalet swojego przeciwnika i nie było w tym cienia ironii. Siła-Nowicki mocno akcentował problem aborcji, której był zdecydowanie przeciwny.

Stałam razem z Jackiem Kuroniem na scenie kina Wisła, kiedy zadano mu pytanie o stosunek do aborcji. Nie byliśmy wtedy społeczeństwem tak różnorodnym, tak swobodnie wyrażającym poglądy. Kościół był dla nas jedyną ostoją wolności, terenem modlitw o wolną Polskę. Zasady chrześcijaństwa, religia były obszarem innego języka niż komuszy, innej przestrzeni dla myśli.

Niewierzący, lewicujący Jacek Kuroń stanął wobec tłumu wyborców, którzy w napięciu oczekiwali odpowiedzi na temat jego stosunku do aborcji. Miałam mocno zaciśnięte dłonie. Znałam Jacka i tematy, w jakich chętnie i z pasją się poruszał. Organizacja państwa, pobudzenie aktywności obywatelskiej. Nie sądzę, żeby przewidywał, że temat aborcji stanie się punktem przetargowym w polityce. Pamiętam tę ciszę, to jego milczenie. Wreszcie powiedział: – Nie wiem. Nie umiem odpowiedzieć.

To koniec – myślałam – przegrał. Dzisiaj to trudno zrozumieć, ale wtedy taka odpowiedź na pytanie znaczyła więcej niż teraz. Wtedy wybieraliśmy nasz pierwszy częściowo wolny Sejm. Ważyliśmy każde słowo naszych kandydatów. Władysław Siła-Nowicki był silnym konkurentem. Wybitny adwokat, erudyta, głęboko wierzący chrześcijanin.

Cisza po słowach Jacka była długa, a potem padło zasadnicze pytanie: – Co może nam pan obiecać, jakie są pana cele, w jaki sposób może pan poprawić naszą sytuację? – Niczego nie mogę wam obiecać – powiedział Jacek Kuroń. – Nikt z nas nie może.

I tak właśnie odpowiadali wszyscy, z którymi jeździłam po Polsce przed wyborami w 1989 roku. Wszyscy mówili otwarcie: – Niczego nie obiecujemy, niczego jeszcze nie umiemy.

Pamiętam  kampanię w Nowym Sączu, gdzie startowała śp. Zofia Kuratowska. Mimo ulewy stał tłum ludzi.  Zofia mokra od deszczu mówiła: – Niczego nie obiecujemy.

Wszyscy ci, z którymi miałam okazję jeździć po kraju, weszli do Sejmu, mimo że nikt niczego nie obiecał. Naszym kapitałem było po prostu zaufanie. 4 czerwca w czasie wyborów tłumy nie wychodziły na ulice, nie śpiewano patriotycznych pieśni. Każdy szedł sam do punktu wyborczego i każdy po swojemu przeżywał to, że pierwszy raz stawia  krzyżyk pod pierwszą różnorodną listą.

A potem, już po wygranych wyborach, nikt nie tańczył na ulicach. Chodziłam po mieście i chciało mi się krzyczeć: – Proszę państwa! 4 czerwca skończył się w Polsce komunizm!

Dlatego skorzystałam z okazji, która nadarzyła się, kiedy zaproponowano mi wywiad w komuszym jeszcze wtedy „Dzienniku telewizyjnym". Zrobiłam to jako świadek i uczestnik tamtej wyborczej kampanii. Zrobiłam to z uśmiechem zaufania.

Przed czerwcowymi wyborami w 1989 roku kandydaci solidarnościowej opozycji mówili otwarcie: – Niczego nie obiecujemy

Dziś mija 25 lat od tamtego zdarzenia. Przez te dwadzieścia pięć lat starałam się iść za tym zdaniem z listu księcia Józefa Poniatowskiego, który zacytował Adam Michnik: „Nie skrywam swych myśli". I w konsekwencji  w znaczącym miejscu w „Gazecie Wyborczej" napisano, że wolność słowa wykorzystuję do mowy nienawiści.  Mocne i pouczające. Aż prosi się o taki dwuwiersz:

Człowiek poczciwy nie skrywa swych myśli,

choć język nazwą mową nienawiści.

I nie będę ukrywała, że dziś, 4 czerwca 2014 roku, nie mam tamtego uśmiechu zaufania. Nie znaczy to, że uważam, iż Polska jest w jakiejś zapaści. Należę do tych, którzy widzą jej rozwój i ogromne zmiany. Mam jednak też inne uczucia. Takie, których nie spodziewałabym się w 1989 roku. Żeby je opisać, wystarczy, że zacytuję mały fragment listu Adama Michnika do generała Kiszczaka:

„Panie Generale, można być potężnym ministrem spraw wewnętrznych, można mieć za sobą potężne mocarstwo rozciągające swą władzę od Łaby po Władywostok, a pod sobą całą policję kraju, miliony szpiclów i miliony złotych na pistolety, armaty wodne i urządzenia podsłuchowe, płaszczących się służalców, pełzających donosicieli i żurnalistów; a tu ktoś niewidzialny, w ciemności, przechodzień, nieznajomy wyrasta przed Panem i mówi: »Nie zrobisz tego!«. Oto sumienie". Rok 1983.

Szczególny tekst na dziś.  Mamy  Polskę w rozbudowie, mamy miejsce w wolnej Europie, ale  gdzie jest  ten niewidzialny przechodzień? Czy ktoś powołuje się na sumienie? „Niewidzialny przechodzień"  skapitulował wobec  żurnalistów.