Między Niemcami a Rosją

Lepiej późno niż wcale. Aż się ciśnie na usta taki komentarz do najnowszej inicjatywy Radosława Sikorskiego dotyczącej śledztwa smoleńskiego. W sytuacji, w której od katastrofy 10 kwietnia 2010 roku Moskwa w mniej lub bardziej wyrafinowany sposób zwodzi Warszawę, polski minister spraw zagranicznych postanowił podnieść drażliwą kwestię zwrotu wraku tupolewa na poziom wielostronnych stosunków międzynarodowych.

Groteskowa noblistka

Sikorski poprosił szefową dyplomacji Unii Europejskiej Catherine Ashton, żeby poruszyła ten problem podczas zbliżającego się szczytu UE–Rosja. Bez ogródek oznajmił: „Wyczerpaliśmy możliwości działania dwustronnego”. Tyle że w odpowiedzi nie padło nic, co by wskazywało na to, że prośba polskiego polityka zostanie potraktowana poważnie i przyniesie jakieś pożądane skutki.

Nic dziwnego. Unia może dziś na arenie międzynarodowej występować zaledwie jako groteskowy „autorytet moralny”, czego najlepszym świadectwem jest przyznana jej w tym roku Pokojowa Nagroda Nobla. Pozostaje ona wciąż także wspólnotą ekonomiczną, która – pomimo poważnych perturbacji, które ją trapią od kilku lat – należy do największych potęg gospodarczych świata. Ale to za mało, żeby rzucić wyzwanie Rosji.

Epokę resetu mamy za sobą. Skończyły się złudzenia, jakie w USA budził poprzedni rosyjski prezydent Dmitrij Miedwiediew

Aby prośba Sikorskiego została spełniona, musiałby się on odwołać do żywotnych interesów nie tyle UE, ile państw, które jej faktycznie przewodzą i są realnymi mocarstwami. Chodzi tu przede wszystkim o Niemcy. A Berlin – jak wiadomo – nie będzie poświęcał swoich relacji z Moskwą na ołtarzu śledztwa smoleńskiego. Gazociąg północny i inne takie projekty nie są tego warte.

Być może Sikorski wykonał celowo pusty gest – mając świadomość, że jego słowa trafią w próżnię – żeby wytrącić PiS kartę, którą partia ta gra od ponad dwóch lat. Chodzi o domaganie się umiędzynarodowienia śledztwa smoleńskiego. Chcecie tego, to macie, czego ode mnie oczekujecie – chyba taki właśnie komunikat wysyła opozycyjnemu ugrupowaniu i jego wyborcom szef polskiego MSZ.

Echo mowy berlińskiej

Obecne zachowanie Sikorskiego należy też rozpatrywać z uwzględnieniem innych jego wystąpień – również tych, które wypada odbierać w kategoriach raczej publicystycznej prowokacji intelektualnej niż oficjalnego stanowiska państwa polskiego. Przypomnijmy chociażby słynną mowę berlińską wygłoszoną przez polskiego polityka rok temu na forum Niemieckiego Towarzystwa Polityki Zagranicznej.

W kraju Sikorskiemu postawiono ciężkie zarzuty – zarzucano mu zdradę. Tak chociażby odczytano jego apel do Niemiec o to, aby były aktywne na polu budowy europejskiej federacji i wykazywały w przewodzeniu temu procesowi zdecydowanie większą inicjatywę. Jednocześnie polski minister spraw zagranicznych zagroził powtórką z wojen bałkańskich lat 90. ubiegłego wieku, przedstawiając tym samym pogłębianie integracji w ramach Unii jako warunek zapobieżenia konfliktom zbrojnym w Europie.

Wbrew pozorom w berlińskim wystąpieniu Sikorskiego nie było żadnych rewelacji. Ono szokowało z uwagi na ekstrawagancką formę czy szum medialny, jaki wokół niego powstał, a nie samą treść. Poza tym, co warto podkreślić, zawarte w nim zasadnicze wątki nie odbiegały od założeń europejskiej polityki PiS. Bo przecież rząd Jarosława Kaczyńskiego postulował solidarność unijną w takich kwestiach jak bezpieczeństwo energetyczne krajów UE wobec kremlowskiej strategii.

Kilka dni temu w TVN 24 Radosław Sikorski, w kontekście prośby o pomoc UE w sprawie zwrotu wraku, oznajmił zaś: – Nie pierwszy raz zwracamy się w takiej formule do Unii Europejskiej. Przypomnę – prezydencja niemiecka udzieliła nam wsparcia w sprawie bojkotu naszych produktów żywnościowych, a później Komisja Europejska wsparła nas w negocjacjach gazowych, dzięki czemu uzyskaliśmy lepszy efekt. Więc, póki co, precedensy są dobre.

I rzeczywiście, w pierwszej połowie roku 2007, Niemcy namawiały Rosję do zniesienia embarga na import polskiego mięsa (bez skutku – embargo zostało zniesione dopiero rok później, kiedy u władzy był „akceptowalny” dla Kremla rząd Donalda Tuska). Z kolei trzy lata potem komisarz europejski do spraw energii Günther Oettinger, a więc polityk niemiecki, interweniował w sprawie niekorzystnych dla państw UE, w tym i Polski, zapisów w projekcie nowej polsko-rosyjskiej umowy gazowej. Tyle że kiedy chodzi o interesy firm niemieckich Komisja Europejska nie jest już tak zdeterminowana, żeby ingerować w ich umowy z firmami rosyjskimi (dobitny przykład – gazociąg północny)

Imperium europejskie

Sikorski w wystąpieniu berlińskim postulował wzmocnienie pozycji KE, uznając ją za instytucję będącą młotem na egoizmy narodowe, w tym na egoizm niemiecki. A przecież jest to przejaw myślenia życzeniowego. Poszczególne państwa używają Komisji jako środka realizacji własnych interesów. Ostatecznie okazuje się ona głównie młotem na egoizmy narodowe państw najsłabszych.

Czy to oznacza, że proniemiecki kurs Radosława Sikorskiego – równoznaczny z szybkim wejściem do strefy euro – jest oparty na fałszywych przesłankach? Bo przecież przyszła Unia Europejska tożsama – miejmy odwagę to przyznać – z eurolandem nie będzie związkiem równoprawnych podmiotów, lecz nowym imperium pod przywództwem Berlina. Zanim spróbujemy to rozstrzygnąć, zauważmy jedno: w Polsce wciąż obowiązuje pewien typ poprawności politycznej w odniesieniu do spraw międzynarodowych, który nie pozwala się głośno zastanawiać nad taką opcją.

Pomysł zbliżenia z Niemcami budzi w naszym kraju opór już na poziomie psychologicznym. W sprawach geopolitycznych tradycyjnie zerkamy za Atlantyk, licząc na to, że w sytuacji jakiegokolwiek zagrożenia Wuj Sam nas obroni. Tyle że odkąd prezydentem Ameryki jest Barack Obama, nie zajmuje się ona problemami Europy w takim stopniu jak niegdyś. Do tego doszedł jeszcze reset stosunków amerykańsko-rosyjskich.

Koniec resetu

A jednak w związku z tym, że prezydentem Rosji ponownie został Władimir Putin, Waszyngton przewartościowuje swoją linię wobec Moskwy. Białemu Domowi chodzi zwłaszcza o lansowany przez Putina projekt Eurazjatyckiego Obszaru Gospodarczego, który USA uważają za ruch w kierunku odbudowy wspólnoty państw postsowieckich pod przywództwem Rosji. Amerykańska sekretarz stanu Hillary Clinton zapowiedziała, że Ameryka będzie się takiemu procesowi sprzeciwiać.

To wyraźnie świadczy o tym, że epokę resetu mamy za sobą. Skończyły się złudzenia, jakie budził poprzedni rosyjski prezydent Dmitrij Miedwiediew, który się okazał liberałem wyłącznie wizerunkowym i w dodatku chodzącym na pasku Putina politykiem bez właściwości.

Do tego dochodzi „ustawa Magnitskiego” przyjęta niedawno przez obie izby Kongresu USA. Zabrania ona udzielania wiz wjazdowych do Ameryki rosyjskim funkcjonariuszom państwowym współodpowiedzialnym za śmierć w areszcie w roku 2009 adwokata Siergieja Magnitskiego. Zakaz ten jednak jest znacznie szerszy – obejmuje on wszelkich rosyjskich urzędników podejrzanych o łamanie praw człowieka. W odpowiedzi Kreml ostrzegł, że podejmie kroki adekwatne do tego, co robi Waszyngton.