Jak przekazać firmę następcom

Sposób przekazania firmy następcom  jest w rozwiniętych krajach Europy Zachodniej jedną z najważniejszych kwestii rozważanych przez przedsiębiorców. Skłaniają ich do tego między innymi bardzo wysokie podatki nakładane na spadki i darowizny. W zależności od jurysdykcji oraz typu aktywów mogą one sięgać nawet ponad 80 proc. wartości przekazanego majątku.

W Polsce obciążenia podatkiem od spadków i darowizn są znacznie niższe, zwłaszcza w ramach najbliższej rodziny. Jednak inne aspekty systemu prawnego dotyczące dziedziczenia sprawiają, że kwestia sukcesji powinna być dogłębnie przeanalizowana przez przedsiębiorców myślących o biznesowej emeryturze, zanim zdecydują się na taki krok.

Długie postępowanie spadkowe

Przede wszystkim należy wziąć pod uwagę, że procedury związane z przejęciem spadku mogą w Polsce trwać od kilku miesięcy do nawet kilku lat. W przypadku dziedziczenia praw własności w przedsiębiorstwach może dojść do sytuacji, że przez cały okres postępowania spadkowego firma będzie pozbawiona faktycznej kontroli właścicielskiej i konieczne będzie ustanowienie przez sąd kuratora. W czasie zmieniającego się błyskawicznie otoczenia gospodarczego może to doprowadzić do zaprzepaszczenia szans na rozwój przedsiębiorstwa, do utraty przewagi konkurencyjnej, a nawet do bankructwa. Sytuacja dodatkowo się skomplikuje, gdy działalność gospodarcza podlegająca dziedziczeniu jest prowadzona poza Polską.

Czasami problemy ze sprawowaniem kontroli nad przedsiębiorstwem nie kończą się wraz z podziałem spadku. Dzieje się tak np. wtedy, gdy aktywa biznesowe są dziedziczone przez małoletnie dzieci. Aż do osiągnięcia przez nie pełnoletności wykonywanie niektórych praw właścicielskich może być kontrolowane i limitowane przez sąd.

Testament może nie wystarczyć

Kwestią absolutnie podstawową powinno być przygotowanie testamentu przewidującego szczegółowy podział majątku i wskazującego sposób dziedziczenia aktywów biznesowych. Sporządzenie przemyślanego testamentu pozwala często znacząco uprościć i skrócić procedury spadkowe oraz uniknąć nieporozumień między spadkobiercami.

Testament może jednak nie wystarczyć, gdy majątek biznesowy stanowi główną część masy spadkowej i główni spadkobiercy będą zmuszeni spłacić pozostałych, nie zawsze mając na to wystarczające środki finansowe. W takiej sytuacji konieczna może być np. sprzedaż części udziałów lub akcji, co nie zawsze jest zgodne z intencją spadkodawcy i interesami spadkobierców.

Zdecydowanie lepszym wyjściem jest zabezpieczenie sukcesji przedsiębiorstwa w sposób płynny za życia właściciela. Pozwala to nie tylko przystosować następców do kierowania firmą, a pracowników do zmiany przywództwa. Operacja taka może też pozwolić na łagodne przejęcie kontroli nad przedsiębiorstwem z uwzględnieniem interesów wszystkich spadkobierców.

Dość często przejęciem kontroli nad biznesem zainteresowana jest tylko część spadkobierców (np. jedno z dzieci). Pozostali chcą mieć zapewnioną określoną kwotę pieniędzy lub udział w zyskach. W takiej sytuacji można rozważyć zróżnicowanie udziałów w zakresie praw głosu tak, aby mimo rozproszenia struktury właścicielskiej prawo do podejmowania najważniejszych decyzji miały konkretne osoby.

Fundacja o charakterze mieszanym

Bardziej wyrafinowanym sposobem przekazania kontroli może być powołanie fundacji do zarządzania majątkiem rodzinnym i wspierania celów rodziny określonych w statucie. W takim przypadku najczęściej prawo własności do majątku jest przenoszone na fundację, która choć sama nie prowadzi działalności gospodarczej, czerpie pożytki z zysków wypracowanych przez przedsiębiorstwo i decyduje o sposobie ich dystrybucji.

Struktury tego typu są popularne w wielu krajach rozwiniętych, np. Austrii, Belgii, Niemczech czy krajach anglosaskich. W Polsce powołanie fundacji dbającej wyłącznie o interesy jednej rodziny nie jest możliwe. W myśl art. 1 ustawy o fundacjach z 6 kwietnia 1984 r. fundacja może być ustanowiona dla realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska, opieka nad zabytkami.

Przyjmuje się jednak, że dopuszczalne jest utworzenie fundacji o charakterze mieszanym, w celach prywatnych i publicznych, czyli wspierającej zarówno członków rodziny, jak i osoby spoza jej grona. Potwierdził to Sąd Najwyższy w postanowieniu z 7 stycznia 1997 r. I CKN 16/96. Jednak z uwagi na niewielką praktykę powołanie struktury tego typu może być w Polsce skomplikowane.