Unia Europejska a Chiny: pomiędzy współpracą, konkurencją i rywalizacją

Unia Europejska musi na nowo określić, w jaki sposób bilansować korzyści ze współpracy z Chinami z jednej strony i zagrożenia dla europejskiej gospodarki, niezależności i pozycji UE na świecie z drugiej. Chiny są krajem o rosnącej potędze gospodarczej, technologicznej, militarnej i politycznej. Chińczycy coraz śmielej aspirują do roli globalnego lidera, a wszystko to w czasie rosnącej nieprzewidywalności w polityce gospodarczej i międzynarodowej Stanów Zjednoczonych. Jeszcze niedawno o polityce zmniejszania ryzyka mówiło się w odniesieniu do Chin. Dzisiaj, choć w nieco inny sposób, taką politykę trzeba również wymyślać wobec Stanów Zjednoczonych. W dodatku dla UE relacje nieprzewidywalnych Stanów Zjednoczonych z Chinami stały się trudnym orzechem do zgryzienia. Europa nieraz będzie musiała balansować między tym, co słuszne, a tym, co politycznie właściwe, aby utrzymać Sojusz Transatlantycki w możliwie dobrej formie.

Główne wyzwania

Jednym z kluczowych problemów, z którymi musi zmierzyć się UE w relacjach z Chinami, jest bez wątpienia narastająca nieuczciwa konkurencja, która przybiera coraz bardziej wyrafinowane formy. Chiny, stosując różnorodne praktyki protekcjonistyczne, w tym subsydia dla krajowych przedsiębiorstw, preferencyjne traktowanie firm państwowych, ograniczenia w dostępie do swojego rynku dla zagranicznych firm oraz inne formy ingerencji państwa i rządzącej partii w gospodarkę, stwarzają nieuczciwe warunki, które utrudniają konkurowanie europejskim przedsiębiorstwom. Niepokojące jest również rosnące uzależnienie gospodarcze UE od Chin w strategicznych sektorach, takich jak energetyka odnawialna, farmacja, produkcja półprzewodników, elektronika, surowce krytyczne i technologie cyfrowe.

Na poziomie politycznym z kolei, Chiny promują autorytarny model rządów, który stoi w sprzeczności z wartościami demokratycznymi, prawami człowieka i zasadami państwa prawa, na których opiera się Unia Europejska. Chińskie inspiracje polityczne mogą trafiać na podatny grunt nie tylko w Azji, Afryce czy Ameryce Południowej, ale nawet w niektórych częściach Europy, czemu Unia powinna bardziej aktywnie przeciwdziałać. Szczególnie niepokoją kampanie dezinformacyjne, prowadzone przez chińskie podmioty, często wspierane przez państwo, mające na celu podważenie zaufania do instytucji demokratycznych, osłabienie jedności UE, sianie zamętu w społeczeństwach europejskich oraz promowanie alternatywnych narracji, korzystnych dla interesów Pekinu. Przykładem może być szeroko zakrojona akcja dezinformacyjna w czasie pandemii COVID-19, kiedy to chińskie media państwowe aktywnie promowały narrację o sukcesie chińskiego modelu walki z pandemią, jednocześnie podważając skuteczność europejskich strategii. Z kolei tam, gdzie wpływy Chin były silne, np. w Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), unikano rozmowy o doświadczeniach Tajwanu w radzeniu sobie z pandemią, przekładając interesy polityczne nad zdrowie mieszkańców globu.

Innym przykładem jest aktywność chińskich podmiotów w przestrzeni informacyjnej dotyczącej wojny w Ukrainie. Chińskie media i konta w mediach społecznościowych, często powiązane z państwem, powielają rosyjską propagandę, przedstawiając konflikt jako wynik ekspansji NATO i agresji Zachodu, a nie jako akt agresji ze strony Rosji. W dodatku chińskie podmioty aktywnie promują teorie spiskowe, mające na celu podważenie zaufania do zachodnich instytucji i wartości. Równoczesne zacieśnianie współpracy zbrojeniowej między Chinami a Rosją, w tym dostarczanie przez Chiny technologii podwójnego zastosowania, stanowi dodatkowe, poważne wyzwanie dla europejskiego bezpieczeństwa.

W tym złożonym kontekście, kluczowe staje się wypracowanie spójnej i przemyślanej strategii, która pozwoli UE na skuteczne balansowanie między potencjalną współpracą a ochroną własnych interesów, wartości, bezpieczeństwa, gospodarki i niezależności.

Jak wzmocnić pozycję UE w relacjach z Chinami?

Aby wzmocnić swoją pozycję w relacjach z Chinami, UE powinna przede wszystkim dążyć do wypracowania jednolitego i spójnego stanowiska, uwzględniającego zarówno wspólne cele gospodarcze, jak i kwestie związane z bezpieczeństwem, prawami człowieka, wartościami demokratycznymi i zasadami państwa prawa. Niezbędna jest gruntowna rewizja dotychczasowej polityki wobec Chin i rozwiązanie kwestii spornych, takich jak brak wzajemności w dostępie do rynku, naruszanie praw własności intelektualnej, wymuszony transfer technologii, oraz podjęcie dialogu na temat praw człowieka i problemu zwiększającej się ideologizacji gospodarki i edukacji w Chinach.

Ważne jest również prowadzenie systematycznego monitoringu wewnętrznych regulacji Chin w zakresie standardów w wybranych sektorach, w tym farmaceutycznym, technologicznym, energetycznym, finansowym i medialnym. UE powinna aktywnie podejmować próby wzmocnienia swojej obecności w wybranych sektorach gospodarki w Chinach, wykorzystując istniejące formy współpracy, a także tworząc nowe inicjatywy, promujące europejskie standardy i wartości.

Nie mniej istotna jest intensyfikacja współpracy w tym zakresie z partnerami międzynarodowymi, w tym ze Stanami Zjednoczonymi, Japonią, Koreą Południową, Australią, Kanadą i innymi krajami o podobnych wartościach. W sposób skoordynowany należy identyfikować i neutralizować negatywne efekty chińskich kampanii wpływu, dezinformacji, cyberataków i innych form agresji hybrydowej. Szczególną uwagę trzeba zwrócić na monitorowanie aktywności chińskich firm posiadających licencje na produkcję fentanylu oraz analizę sytuacji związanej z nielegalną sprzedażą syntetycznych opioidów, które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego w wielu krajach. Konieczne jest też monitorowanie eksportu chińskich jednorazowych e-papierosów, które trafiają do UE i USA, gdzie powodują poważne problemy zdrowotne, zwłaszcza wśród młodzieży.

Wspólna agenda

Wymienione problemy nie oznaczają jednak, że UE i Chiny nie posiadają obszarów, które są ważne dla obu stron i mogą przynieść obopólne korzyści. Chiny są drugim najważniejszym partnerem handlowym dla UE po USA, trzecim największym importerem z UE i największym eksporterem do UE, choć bilans handlowy tej relacji jest mocno zachwiany na korzyść Chin. Ale już w handlu usługami, to UE posiada niemałą nadwyżkę, a Chiny inwestują już więcej w Unii niż Unia w Chinach. Co ciekawe, nie są to, jak było do tej pory, inwestycje polegające na przejmowaniu europejskich firm, lecz w większości już inwestycje od podstaw (greenfield). Choć relacja handlowa UE–Chiny jest niełatwa, jest zbyt ważna dla obu stron, aby w okresie ogólnoświatowej niestabilności, niepewności i nieprzewidywalności, można sobie było pozwolić na eskalowanie problemów, zamiast próby ich rozwiązywania. Tymczasem Kompleksowa Umowa Inwestycyjna UE–Chiny jest w zawieszeniu od 2020 r. Warto przemyśleć, jak dostosować ją do nowych warunków geopolitycznych. Wiele z bolączek, na które cierpi Unia w stosunkach z Chinami, może zostać w ten sposób rozwiązanych.

W gospodarce międzynarodowej wojny handlowe i walutowe są już ewidentnym ryzykiem systemowym, które jest długotrwałe i na którym wszyscy tracą. Dlatego w interesie UE i Chin leży taka reforma Światowej Organizacji Handlu, która sprawi, że WTO będzie efektywnym stabilizatorem sytuacji na świecie. Biorąc również pod uwagę drastyczne cięcia w globalnej pomocy rozwojowej, współpraca UE z Chinami na rzecz reform wielostronnych organizacji zajmujących się polityką rozwojową, będzie koniecznością.

Dostosowanie i reforma całego systemu globalnych instytucji jest zresztą jedną z najpilniejszych spraw, na których UE i Chinom powinno zależeć, biorąc pod uwagę, że Stany Zjednoczone z własnej woli wycofują się z pozycji przywództwa, a czasami międzynarodowe porozumienia wręcz zwalczają. W zasadzie wszystkie organizacje globalne, na czele z ONZ, wymagają zasadniczych reform. Bez poważnego dialogu w tym zakresie i podjęcia odważnych decyzji będą one tylko traciły na znaczeniu, co nie jest w interesie ani UE, ani Chin. Za to w obszarach takich jak globalna regulacja sztucznej inteligencji, przeciwdziałanie klimatycznej katastrofie, ochrona oceanów i bioróżnorodności czy zwalczanie pandemii i chorób zakaźnych, wspólnych interesów pomiędzy UE a Chinami jest więcej niż przeszkód i rozbieżności do pokonania.