Cezary Stypułkowski: Gospodarka potrzebuje silnych banków

W 2015 roku hasło „Polska w ruinie” było powszechnie na sztandarach polityków przejmujących wówczas odpowiedzialność za państwo i gospodarkę. Przypomnieć warto, czym owa „ruina” się charakteryzowała, jeśli chodzi o podstawowe wskaźniki gospodarcze. Wzrost realnego PKB wynosił w latach 2014 i 2015 po 3,8 proc. rocznie. Wskaźnik wzrostu cen detalicznych odpowiednio 0 proc. i minus 0,9 proc. Udział inwestycji brutto w środki trwałe w PKB wynosił 20,9 proc. Roczny przyrost kredytów bankowych wynosił po około 60 mld zł, a relacja ich stanu do PKB wyniosła na koniec 2015 roku prawie 57 proc.

Po ośmiu latach warto sprawdzić, jak kształtują się te wielkości. W 2023 roku przyrost realnego PKB prawdopodobnie wyniesie miedzy 0 proc. a 0,5 proc. Średnioroczne tempo wzrostu cen detalicznych to 14,4 proc. w 2022 roku i prawdopodobnie około 12 proc. w 2023 . Udział inwestycji w PKB obniżył się w 2022 roku do rekordowo niskiego poziomu 16,9 proc. Logiczną konsekwencją zapaści inwestycyjnej jest trzykrotny spadek rocznych przyrostów kredytów bankowych do niespełna 20 mld zł rocznie w latach 2022-2023. Relacja kredytów bankowych do PKB obniżyła się natomiast z 57 proc. w roku 2015 do około 39 proc. obecnie i jest jedną z najniższych w Europie.

Co trzeba zrobić w gospodarce

Główne wyzwania stojące przed gospodarką w najbliższych latach to niewątpliwie odbudowanie tempa wzrostu PKB do 3-4 proc. rocznie, obniżenie inflacji do poziomu około 2-3 proc., uporządkowanie finansów publicznych i ograniczenie deficytu budżetowego. Towarzyszyć temu powinna stopniowa zmiana struktury PKB w kierunku zwiększenia udziału inwestycji, co jest niezbędne dla stworzenia trwałych podstaw dalszego rozwoju. Ważne jest także, aby rosnące nakłady inwestycyjne w możliwie dużym stopniu były inwestycjami efektywnymi ekonomicznie.. Wiara, że oparte na rachunku ekonomicznym decyzje inwestycyjne prywatnych przedsiębiorców wspieranych przez prywatne banki komercyjne można zastąpić rządową benewolencją, jak doświadczyliśmy w przeszłości, nie tworzy trwałej społecznie wartości i słabo przyczynia się do zrównoważonego rozwoju.

Dla liczbowego oszacowania tych postulatów możemy przyjąć za punkt odniesienia prognozę wielkości nominalnego PKB na rok 2027 zaprezentowaną w projekcie budżetu na rok 2024 złożonym we wrześniu 2023. To kwota 4528,2 mld zł, czyli o 1450 mld zł, to jest o 47 proc., wyższa niż w roku 2022 i o 1080 mld zł wyższa od prognozowanego wykonania w 2023 roku. Jeżeli chcielibyśmy, aby w tym okresie nastąpiła odbudowa udziału inwestycji w PKB tylko do notowanego w 2015 roku poziomu 20 proc., to ich strumień musiałby wzrosnąć z 513 mld zł w roku 2022 do nieco ponad 900 mld zł w roku 2027.

Gdyby miał być zapewniony wysoki stopień „komercyjności” tych inwestycji, to nieodzowny będzie znaczący wzrost wolumenu kredytów bankowych i ich relacji do PKB. Częściowe odbudowanie tej proporcji – do 50 proc. (w 2015 roku było to 57 proc.) oznaczałoby, że ich poziom w 2027 roku powinien sięgnąć około 2260 mld zł, a zatem o około 920 mld zł (68 proc.) więcej niż wynosi obecnie. W konsekwencji roczne przyrosty powinny wynosić przeciętnie około 230 mld zł wobec poniżej 20 mld zł w ostatnich dwóch latach.

Kluczową sprawą jest stworzenie warunków do mniej więcej proporcjonalnego tempa wzrostu kapitałów banków. Obecnie wynoszą one nieco ponad 250 mld zł i w proporcji do skali gospodarki są jednymi z niższych w Unii Europejskiej. Dla zachowania wymaganych regulacjami współczynników wypłacalności wskazane wyżej zwiększenie kwoty kredytów wiązałoby się w perspektywie do 2027 roku ze wzrostem kapitałów banków o około 140-160 mld zł, czyli o około 35–40 mld zł rocznie. Są to wielkości znacząco wyższe od osiąganych obecnie kwot zysku netto sektora.

Jakie są postulaty banków

Patrząc na obecny stan rzeczy kwoty te wydają się bardzo wysokie. Ich osiągnięcie i zapewnienie tym samym istotnego wkładu banków w przyszły rozwój gospodarki jest możliwe, jeśli spełnione będą określone warunki systemowe. Nasze środowisko mówiło i pisało o nich w ciągu ostatnich kilku lat, ale nie było to przedmiotem poważnego dialogu z oficjalnym sektorem.

1. W tym miejscu przechodzimy do drażliwej kwestii fiskalnych obciążeń banków. Pamiętajmy przy tym, że polska bankowość jest jedną z najnowocześniejszych w Europie. Charakteryzuje ją wysoka efektywność, z relacją kosztów do dochodów kształtującą się strukturalnie poniżej 50 proc., a w przypadku niektórych instytucji nawet 40 proc. Warto przy tym podkreślić, że na tle innych krajów europejskich usługi polskich banków nie są drogie. Niestety ze względu na skalę obciążeń publiczno-prawnych lokalny sektor jest systematycznie nisko rentowny i w minionych latach nie miał zdolności odpowiedniego zwiększania swoich kapitałów.

Teoretycznie stopa opodatkowania zysków powinna, jak w całej gospodarce, wynosić 19 proc. Faktycznie stopa obciążeń podatkowych i innych danin publicznych wynosiła w bankach w 2022 roku około 66 proc. i jest sektorowo najwyższa w polskiej gospodarce, a także w porównaniu z innymi krajami europejskimi. Doprowadziło to w ostatnich latach do tak znacznego spadku rentowności i w rezultacie stopy zwrotu (relacji zysku netto do funduszy własnych), że polskie banki nie tylko utraciły zdolność przyciągnięcia nowego kapitału od inwestorów, ale także do powiększania funduszy własnych w skali niezbędnej dla finansowania przyszłego zapotrzebowania gospodarki na kredyt. Postulaty środowiska bankowego w tym obszarze sprowadzają się przede wszystkim do trzech podstawowych kwestii dotyczących podatku bankowego, wysokości i kwalifikacji obciążeń na Bankowy Fundusz Gwarancyjny oraz tak zwanych „wakacji kredytowych”.

Czytaj więcej

Banki

Co zrobi nowy rząd z podatkiem bankowym wprowadzonym przez PiS?

To rząd PiS obciążył instytucje finansowe dodatkową daniną branżową. Teraz bankowcy postulują jej zniesienie, a przynajmniej – głęboką reformę.

Kwestia podatku bankowego jest (bezowocnie, jak dotąd) podnoszona od ośmiu lat, czyli od zapowiedzi jego wprowadzenia. Wielokrotnie wskazywaliśmy, że formułowany wówczas argument, że obowiązuje on w niektórych krajach Unii Europejskiej, jest nietrafiony w odniesieniu do naszego rynku. Wprowadzony został bowiem w tych krajach, w których w latach 2008-2010, niektóre banki znalazły się w kryzysowej sytuacji i wymagały wsparcia ze środków publicznych. Podatek bankowy był zatem formą odzyskania tych środków. W Polsce jak wiadomo nie było tego rodzaju kryzysu i ani złotówka z budżetowych pieniędzy nie musiała być przeznaczona na ratowanie instytucji finansowych.

Druga i ważniejsza sprawa to skala obciążenia tym podatkiem, która jest nawet 10–krotnie wyższa niż w innych krajach. W obecnej formule jest on faktycznie haraczem od udzielanych przez banki kredytów, czyli skrajnie antyekonomiczną koncepcją mającą ukierunkowywać aktywność banków na zakup obligacji skarbowych wolnych od opodatkowania. Utrudnia również rozwój krajowego rynku instrumentów finansowych. Postulatem środowiska bankowego jest oczywiście docelowe zniesienie tego podatku, co znacząco powiększyłoby zdolność do budowania funduszy własnych niezbędnych do finansowania rosnących potrzeb gospodarki. W wariancie minimum oczekujemy zmiany formuły opodatkowania tak, aby nie był on liczony od kwoty aktywów (zwłaszcza kredytowych), pomniejszonych o obligacje skarbowe, lecz tak jak w niektórych innych krajach, na przykład w Wielkiej Brytanii, podwyższał dla banków stopę podatku dochodowego. Niezależnie od sposobu modyfikacji, jego efektywny wymiar kwotowy powinien być znacząco mniejszy niż obecnie.

2. Drugim, od lat podnoszonym problemem jest wysokość składek na Bankowy Fundusz Gwarancyjny oraz sposób ich kwalifikacji podatkowej. Banki wielokrotnie zgłaszały postulat zmniejszenia tempa dochodzenia do docelowych wielkości środków gromadzonych w BFG, zwłaszcza, że ich relacja do depozytów jest w Polsce obecnie wyższa niż w wielu innych krajach. To oznaczałoby zmniejszenie kwot rocznych składek.

Równoległy aspekt, może nawet na tym etapie publicznej debaty ważniejszy – to podejście do ich kwalifikacji podatkowej. Ogólną zasadą prawa podatkowego jest (a przynajmniej powinno być), że obciążenia narzucane przez władze publiczne powinny być uznawane za koszty uzyskania przychodów dla celów ustalania podstawy opodatkowania. W przypadku wpłat na BFG tak nie jest i banki muszą je traktować jak dodatkowy domiar podatku dochodowego.

3. Kolejna kwestia to tak zwane wakacje kredytowe, które po raz pierwszy w „nowożytnej historii” naszej bankowości zakwestionowały ustawowo fundamentalną zasadę kontraktu bankowego, jaką jest jego trwałość, co jest szczególnie istotne zwłaszcza w przypadku długoletnich umów. Średni „okres życia” kredytu hipotecznego to około 20 lat i naiwnością jest oczekiwanie, że w takiej perspektywie banki są w stanie zapewnić niezmienność warunków jego obsługi. Ostateczne ryzyka rynkowe muszą pozostać przy kredytobiorcach, gdyż komercyjne banki ustawowo zobowiązane są do ich eliminowania ze swoich bilansów, aby chronić depozyty klientów. Wskutek płytkości krajowego rynku pieniężnego, ograniczonej dostępności kapitału z rynków międzynarodowych oraz regulacyjnego zapóźnienia instrumentu listów zastawnych, polskie banki mają stosunkowo niski komponent finansowania długoterminowego. Jednocześnie, duża nadpłynność banków powoduje, że będące w Polsce regułą krótkoterminowe depozyty klientowskie (do trzech miesięcy) są podstawowym źródłem finansowania kredytów nawet 30-letnich. Nie może być zatem zaskoczeniem, że kredyty ze stopą zmienną są podstawą oferty, a kredyty ze stopą stałą muszą być obiektywnie droższe i choć stabilizują na pewne okresy wysokość rat kredytowych, to również one nie immunizują klientów od ryzyka meandrów polityki monetarnej i dynamiki sił rynkowych. W tych warunkach, ustawowa ingerencja w zobowiązania cywilno-prawne stron rodzi fundamentalne zagrożenie dla paradygmatów funkcjonowania bankowości i stanowi pośrednie zagrożenie dla odpowiedzialności banków wobec deponentów.

Czytaj więcej

Finanse Domowe

Wakacje kredytowe nie dla wszystkich. Jest kryterium dochodowe

Ministerstwo Finansów przygotowało projekt ustawy wsparcia kredytobiorców w 2024 roku. Nowością jest kryterium dochodowe – z ulgi skorzystać mają ci, których miesięczna rata przekracza 35 proc. dochodu. PiS ostro krytykuje to rozwiązanie.

Polskie banki nie żyją z nieszczęścia swoich klientów kredytowych. Wprost przeciwnie, Jako bankowcy, analizujący w sposób ciągły sytuację kredytobiorców, jak mało kto rozumiemy ich sytuację i zdolność obsługi zadłużenia, bo ostatecznie odpowiadamy wobec znacznie większej grupy deponentów, których środki finansują – za naszym pośrednictwem – te kredyty. Naszym obowiązkiem jest zapewnienie dostępności i zwrot powierzonych funduszy. Brak zrozumienia dla roli banków jako pośredników pomiędzy obywatelami posiadającymi zasoby finansowe i korzystającymi z tych zasobów (częstokroć są to te same osoby) prowadzi do populistycznych pomysłów, podważających fundamenty naszego warsztatu, kwestionujących naturę stosunków zobowiązaniowych oraz tworzących pokusę do moralnych nadużyć po stronie klientów.

Rząd forsując wakacje kredytowe nie wziął pod uwagę jakichkolwiek sugestii środowiska bankowego, Narodowego Banku Polskiego, Komisji Nadzoru Finansowego oraz Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, które zgodnie podkreślały zasadność ograniczenia wsparcia do tych grup kredytobiorców, które doświadczają rzeczywistych problemów ze spłatą zobowiązań. Sytuacja finansowa klientów jest różna i dla wielu z nich wzrost rat nie ma istotnego wpływu na standard życia. Nie uwzględniono także faktu, że część kredytów została udzielona w formule okresowo stałej stopy procentowej i ci kredytobiorcy w ogóle nie odczuli wzrostu stóp rynkowych. Nie zważano również na wielkość aktywów, jakimi dysponują indywidualni kredytobiorcy, co wyraziło się w skali dokonanych przez nich przedpłat. Zastosowano najbardziej toporne i najdroższe rozwiązanie, co przyszło tym łatwiej, że jego koszt poniosły banki, a oczekiwana wdzięczność miała być udziałem rządzących.

Aktualnie sprawa ta ponownie znalazła się na agendzie politycznej. Jeszcze w końcówce ubiegłego roku „przejściowy” rząd premiera Morawieckiego wniósł projekt przedłużenia tych wakacji na kolejny rok. Ostatnio na stronach rządowych zaprezentowany został projekt podobnej regulacji przygotowany przez Ministerstwo Finansów nowego już rządu. Choć próbuje on racjonalizować niektóre wady poprzednich rozwiązań, zwłaszcza poprzez wprowadzenie kryterium dochodowego dostępności wakacji dla kredytobiorców, to modelowo jest on dotknięty tymi samymi słabościami.

Trzeba przy tym zaznaczyć, że uchwalenie wakacji kredytowych w 2022 roku miało miejsce w trakcie cyklu podnoszenia stóp procentowych i dużej niepewności względem ich przyszłego poziomu. Obecnie sytuacja jest inna. Inflacja wyhamowała i zaczęła spadać, a stopy procentowe zostały lekko obniżone i raczej nie jest oczekiwany ich ponowny wzrost.

Środowisko bankowe apelowało i wzywa nadal, aby odstąpić od tego pomysłu. Przypominamy, że istnieje Fundusz Pomocy Kredytobiorcom, na który banki wpłaciły łącznie 2 mld zł, z czego 1,4 mld zł w 2022 roku. Jego rolą ma być pomoc kredytobiorcom znajdującym się w faktycznie złej sytuacji finansowej. Dotychczas był on wykorzystywany w niewielkim stopniu i z całą pewnością może sfinansować wsparcie osób rzeczywiście potrzebujących. Jesteśmy gotowi, we współpracy z sektorem oficjalnym, wypracować bardziej elastyczne kryteria jego dostępności, a także dodatkowe schematy wsparcia kredytobiorców, ważąc je pomiędzy potrzebą utrzymania dyscypliny obsługi zadłużenia i łagodzeniem dotkliwości bieżącej spłaty zobowiązań.

Czytaj więcej

Banki

Wakacje kredytowe nie takie korzystne. Mogą obniżyć zdolność kredytową

Bankowcy zastanawiają się, czy osoby korzystające z wakacji kredytowych w 2024 r. powinny być traktowane jako klienci bardziej ryzykowni. Wszystko przez nowe kryterium dochodowe.

Jesteśmy również skłonni zadeklarować jego dalsze systematyczne zasilanie tak, aby stał się trwałą instytucją polskiego systemu kredytów mieszkaniowych, a nie incydentalną, populistyczną odpowiedzią na zmianę stóp procentowych. Wiemy bowiem, że w trakcie kilkudziesięcioletniego życia umów kredytu hipotecznego warunki rynkowe będą ewoluowały i utrwalenie się precedensu wakacji kredytowych rujnuje możliwości stabilnego i przewidywalnego prowadzenia działalności bankowej. Jeżeli z jakichś powodów wakacje kredytowe mają nadal obowiązywać to należy dokonać w ich konstrukcji zasadniczej zmiany, a mianowicie wprowadzić zasadę oprocentowania odłożonych kwot. Rozwiązanie takie nie generowałoby strat w bankach, a jednocześnie spełniało intencję „ulżenia” kredytobiorcom w okresie wyższych stóp procentowych.

4. Następnym czynnikiem mającym ogromny wpływ na zdolność sektora bankowego do finansowania gospodarki jest nierozwiązany problem kredytów frankowych. Tematowi temu poświęcono wiele publicznych wystąpień i dyskusji. Znalazło to także wyraz w kilku komunikatach z obrad Komitetu Stabilności Finansowej, który wskazywał, że ta kwestia stanowi największe zagrożenie dla stabilności sektora bankowego. Wszyscy doskonale zdają sobie sprawę, że w sumie mało znaczący zapis w umowach kredytowych dotyczący przeliczeń walutowych na podstawie tabel kursowych (do publikowania których banki są zobowiązane Prawem bankowym), uznany po latach za „abuzywny” stał się prawnym pretekstem do unieważniania całych kontraktów. Przynosi to niczym nieuzasadnione, wielkie korzyści stosukowo wąskiej grupie kredytobiorców, a jednocześnie jest przyczyną ponoszenia strat przez banki w skali kilkudziesięciokrotnie większej od domniemanych korzyści. Zdecydowana większość zapadających obecnie wyroków jest niekorzystna dla banków, aczkolwiek warto podkreślić, że w ostatnim czasie odmienne stanowisko zostało wyrażone w trzech wyrokach Sądu Najwyższego.

Od około dwóch lat banki „frankowe” oferują klientom zawieranie ugód. Najczęściej opierają je na propozycji przedstawionej przez Przewodniczącego KNF, zapewniającej kredytobiorcom frankowym zrównanie ich sytuacji z kredytobiorcami złotowymi. W ostatnim czasie faktyczne warunki zawieranych ugód są dla „frankowiczów” nawet korzystniejsze. Ich skłonność do polubownego rozwiązania sprawy nie jest jednak wystarczająco wysoka ze względu na przekonanie wielu z nich, że znacząco bardziej intratna pozostaje droga sądowa i uzyskanie unieważnienia umowy. Świadczy o tym między innymi fakt, że liczba pozwów sądowych znacznie przekracza liczbę zawartych ugód. Zmusza to banki do tworzenia coraz wyższych rezerw na ryzyko prawne i powoduje, że pomimo dobrych wyników operacyjnych trudno im jest generować zysk netto i powiększać kapitał w skali potrzebnej do finansowania zwiększonych potrzeb kredytowych. Zdaniem środowiska bankowego, formuła ugód zaproponowana przez KNF powinna zyskać rangę ustawy, która zobowiązałaby banki do ich zaoferowania w określonym czasie, a jednocześnie wprowadziła rozwiązania istotnie redukujące korzyści finansowe osiągane przez kredytobiorców frankowych, w skali przekraczającej ich zrównanie z kredytobiorcami złotowymi.

Konieczny jest dialog z bankami

Podsumowując, jeżeli polska gospodarka ma wejść ponownie na ścieżkę wzrostową, wykorzystującą jej potencjał poprzez zwiększenie inwestycji to konieczne będzie wzmocnienie sektora bankowego i jego wyższa kapitalizacja, a także porzucenie nieskrępowanej maniery regulacyjnej ingerencji w paradygmaty jego działalności oraz racjonalizacja nakładanych obciążeń publicznych. W tym celu, niezbędny jest dialog pomiędzy oficjalnym sektorem a bankami, które ze swej istoty zainteresowane są stabilnością gospodarki i jej wzrostem.

Ostatnie osiem lat to okres „smuty” bankowej, w którym sektor był nadmiernie i nieprzemyślanie obciążany, bez rekompensaty wykorzystywany do rozwiazywaniu problemów, z którymi administracja rządowa nie mogła sobie poradzić, zaskakiwany zmianami regulacyjnymi oraz wiedzionymi populizmem ingerencjami. To musi się zmienić, aby sektor mógł lepiej służyć polskiej gospodarce i obywatelom, a nie kurczyć się w stosunku do skali aktywności gospodarczej. Wydaje się, że dyskusja wokół kwestii sposobów wspierania kredytobiorców hipotecznych będzie pierwszym testem otwartości nowego rządu na te postulaty.