Reklama

Walcząc z odpadami trzeba ograniczać ich powstawanie

Dla większej skuteczności zagospodarowania odpadów konieczne będzie zwiększenie odpowiedzialności producentów za wprowadzane na rynek opakowania. To może wyhamować wzrost ponoszonych przez mieszkańców opłat za śmieci.

Publikacja: 15.09.2019 21:00

W połowie 2018. roku Ministerstwo Środowiska szacowało wielkość szarej strefy w branży gospodarki odpadami na około 2 mld zł. Same straty z tytułu podatku od towarów i usług oraz podatków dochodowych mają sięgać ok. 750 mln zł rocznie.

Foto: shutterstock

Rafał Malinowski

Reklama

Wprowadzone w ostatnich dwóch latach zmiany w prawie – m.in. nowelizacja ustawy o odpadach i o Inspekcji Ochrony Środowiska czy ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach - poprawią sytuację na rynku zagospodarowywania odpadów. Jednak do zrealizowania pozostaje jeszcze kilka wyzwań, w tym przejście w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym. Jednym z kluczowych będzie doprowadzenie do takich przeobrażeń w przemyśle, które zmuszą firmy do zmiany filozofii działania jeszcze na etapie projektowania: aby efektem były produkty jak najbardziej przyjazne środowisku, żeby biznes nastawiał się na taki model funkcjonowania, w którym odpad będzie taktowany jako potencjalny surowiec.

Największe w regionie

Jak zwiększyć skuteczność działania branży gospodarki odpadami, jakie możliwości oferuje technika, co należy jeszcze zmienić w prawie – te i inne zagadnienia znajdą się wśród głównych tematów Międzynarodowych Targów Ochrony Środowiska POL-ECO SYSTEM. To największe wydarzenie w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej, które prezentuje nowoczesne technologie, rozwiązania i produkty służące zrównoważonemu rozwojowi. Gromadzi przedstawicieli władz państwowych, samorządów oraz reprezentantów biznesu, nauki i edukacji związanych z branżą ochrony środowiska oraz gospodarką komunalną. Targi odbędą się od 9 do 11 października w Poznaniu.

Temat przewodni tegorocznej edycji targów „Zrównoważona gospodarka odpadami – dla ludzi, zdrowia i środowiska" doskonale wpisuje się w działania Ministerstwa Środowiska – podkreśla minister środowiska Henryk Kowalczyk. - Przez ostatnich kilka lat wprowadziliśmy wiele rozwiązań, które przez uszczelnienie dotychczasowych przepisów oraz poprawę skuteczności ich egzekwowania, pozytywnie wpływają na stan gospodarki odpadami – dodaje.

Ważne dla branży zagadnienia będą omawiane podczas konferencji i wydarzeń towarzyszących targom. Integralnym elementem POL-ECO SYSTEM jest zorganizowana po raz trzeci przez Ministerstwo Środowiska oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej część wystawienniczo-konferencyjna „EkoSfera". Problematyka zaplanowanych konferencji, paneli dyskusyjnych i szkoleń obejmie m. in. zrównoważoną gospodarkę odpadami, gospodarkę o obiegu zamkniętym, czyste powietrze oraz inicjatywy samorządowe dotyczące ekorozwoju. Także kwestie związane z ciepłownictwem w powiatach i samowystarczalnością energetyczną oraz poprawą jakości życia w miastach.

Nowe prawo i skuteczna kontrola

Problemem, z którym zmaga się branża odpadowa jest szara strefa. W połowie ub. roku Ministerstwo Środowiska szacowało wielkość szarej strefy w branży odpadowej na około 2 mld zł. Same straty z tytułu podatku od towarów i usług oraz podatków dochodowych mają sięgać ok. 750 mln zł rocznie. Tymczasem Krajowa Izba Gospodarcza ocenia roczne straty w gospodarce odpadami spowodowane przez nieuczciwych przedsiębiorców na 2,5-2,7 mld zł.

Reklama

Dostrzegając potrzebę doszczelnienia systemu gospodarowania odpadami w Polsce, resort środowiska przygotował zmiany legislacyjne w ustawie o odpadach oraz ustawie o Inspekcji Ochrony Środowiska. Wśród najważniejszych zmian znalazły się m.in.: wprowadzenie kaucji dla podmiotów prowadzących zbieranie i przetwarzanie odpadów; wzmocnienie sankcji dla podmiotów, które wielokrotnie naruszają przepisy z zakresu gospodarki odpadami; wprowadzenie obowiązku wizyjnego systemu kontroli miejsc gromadzenia odpadów; wzmocnienie Inspekcji Ochrony Środowiska (obecnie działa ona całodobowo, a uprawnienia kontrolerów zwiększono); zakaz przywozu do Polski odpadów przeznaczonych do unieszkodliwiania, odpadów komunalnych oraz odpadów powstających z ich przetwarzania, z wyłączeniem zebranych selektywnie i przeznaczonych do recyklingu.

Wprowadzone przez Ministerstwo Środowiska uszczelniające system zmiany prawne już zaczynają przynosić rezultaty. Jak zaznacza Kowalczyk, eliminacja szarej strefy w zakresie gospodarki odpadami leży w interesie wszystkich. Dodatkowym narzędziem walki z nieprawidłowościami będzie Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami. 1 stycznia 2020 r. nastąpi uruchomienie jej kolejnych modułów, tj. elektronicznej ewidencji odpadów i sprawozdawczości. Baza umożliwi skuteczną kontrolę rynku gospodarki odpadami, przyczyniając się do wyeliminowania nielegalnego ich przekazywania wraz z niewłaściwym sposobem ewidencjonowania.

Konieczność obniżenia opłat

Opłaty nakładane na mieszkańców za odbiór śmieci zaczęły rosnąć w 2017 r., a potem szły w górę coraz szybciej. Z raportu UOKiK zaprezentowanego w sierpniu wynika, że w latach 2018-2019 ponad 60 proc. gmin podniosło lub planuje zwiększyć ceny. - Skala podwyżek różni się w zależności od regionu Polski. Największe dotyczą woj. mazowieckiego, gdzie w jednej z gmin stawki wzrosły blisko trzykrotnie - stwierdza prezes UOKiK Marek Niechciał.

Jedną z przyczyn podwyżek okazał się brak konkurencji. Na rosnące tempo podwyżek wpływał wzrost kosztów gospodarowania odpadami w regionalnych instalacjach przetwarzania odpadów komunalnych:. Jednak podwyżki opłat za odbiór odpadów będą wkrótce przeszłym problemem. Dzięki nowym rozwiązaniom zaproponowanym przez resort środowiska, uda się rozbić praktyki monopolistyczne przez zniesienie regionalizacji RIPOKów. Dodatkowo mieszkańcy posiadający przydomowe kompostowniki także będą mogli liczyć na finansowe upusty. Gwarancją niskich opłat jest wciąż selektywna zbiórka odpadów u źródła.

Wciąż jest wiele do zrobienia

Według ministerstwa środowiska, co roku w Polsce osiągane są wyższe poziomy, ale osiągnięcie wymaganego poziomu 50 proc. w 2020 r. nadal pozostaje wyzwaniem. – W celu realizacji unijnego zobowiązania, w 2017 r. ustanowiono jednolite standardy selektywnego zbierania odpadów komunalnych w całym kraju z podziałem na: szkło, papier, metale i tworzywa sztuczne, w tym opakowania wielomateriałowe, oraz odpady ulegające biodegradacji – zaznacza Kowalczyk. Jak dodaje, realizacja obowiązku osiągnięcia w 2020 r. 50 proc. poziomu przygotowania do ponownego użycia i recyklingu spoczywa na samorządach, które tworzą oraz są odpowiedzialne za funkcjonowanie systemu gospodarowania odpadami na swoim terenie.

Zdaniem Tomasza Kobierskiego, wiceprezesa Grupy MTP, stosowanie łatwych rozwiązań, jak spalanie czy składowanie odpadów, jest ograniczane. – Dlatego poszukiwane są maszyny zapewniające selektywną zbiórkę, sortowanie odpadów i odzysk możliwie jak największej ilości wartościowych surowców - tworzyw sztucznych, metali, papieru, szkła i odpadów biodegradowalnych – mówi Kobierski. Firmy będą musiały także inwestować we flotę nowoczesnych śmieciarek i pojazdów przewożących odpady. - Nowe przepisy wymuszają konieczność wyposażenia ich w szybkie łącze internetowe, umożliwiające elektroniczne wypełnienie kart przekazywania odpadów – dodaje Kobierski.

Reklama

Rygorystyczne ale skuteczne przepisy

We wrześniu weszła w życie znowelizowana ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Ma usprawnić funkcjonowanie systemu gospodarowania odpadami komunalnymi przez ściślejszą kontrolę i bardziej selektywną ich zbiórkę.

Jak podkreśla resort środowiska ustawa ta wpłynie na poprawę funkcjonowania systemu gospodarki odpadami oraz jakość surowców, w szczególności przez przepisy promujące selektywne zbieranie odpadów (np. możliwość zmniejszenia opłaty za gospodarowanie odpadami ze środków finansowych pochodzących ze sprzedaży surowców wtórnych zebranych selektywnie czy też zwolnienie z części opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi właścicieli nieruchomości posiadających przydomowe kompostowniki i zagospodarowujących w nich bioodpady.

Eksperci i przedstawiciele władz podkreślają, że dla zwiększenia skuteczności zagospodarowania odpadów konieczne będzie zwiększenie odpowiedzialności producentów za wprowadzane na rynek opakowania. Według Forum Gospodarki Odpadami, utworzonego przez organizacje przedsiębiorstw z branży gospodarki odpadami oraz korporacje samorządowe, przeniesienie części kosztów na wytwórców opakowań może stać się realnym narzędziem hamującym wzrost opłat ponoszonych przez mieszkańców. Dzięki temu finansową współodpowiedzialność za odpady takie jak szkło, opakowania plastikowe czy kartony ponosiliby producenci wprowadzający je na rynek.

W Ministerstwie Środowiska odbyło się spotkanie konsultacyjne z udziałem przedsiębiorców związanych z gospodarką odpadami oraz stroną społeczną. - Było ono okazją do przedstawienia wstępnych założeń Ministerstwa Środowiska dot. systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP), która uwzględnia wymagania tzw. pakietu odpadowego, czyli nowelizacji sześciu dyrektyw z zakresu odpadów – przypomina wiceminister środowiska Sławomir Mazurek. Zdaniem ministra Kowalczyka, nowy system powinien zachęcać producentów do takiego projektowania produktów i opakowań, aby zapobiegać powstawaniu nadmiernej masy odpadów oraz zwiększać ich przydatność do recyklingu.

Odpowiedzialność producentów

Zdaniem Katarzyny Błachowicz, wiceprezes Centrum Kooperacji Recyklingu - not for profit system, w ciagu 10 lat Polska zrobiła ogromny postęp w recyklingu odpadów. Ale niezbędne są dalsze inwestycje promujące odzysk i recykling w związku z nowymi wymogami europejskich i krajowych regulacji. - Istotne jest wprowadzenie efektywnego systemu rozszerzonej odpowiedzialności producenta, by wspomagał rozwój nie tylko selektywnej zbiórki, ale też recyklingu odpadów. Środki te powinny być przeznaczane również na stworzenie ekonomicznych instrumentów wspierających popyt na surowce z recyklingu - twierdzi Błachowicz. Jak podkreśla, potrzebna jest dyskusja na temat rozszerzonej odpowiedzialności producenta – zaczynając od samych producentów, poprzez zbierających, zagospodarowujących i przetwarzających, po recyklerów. - Mechanizm rozszerzonej odpowiedzialności producenta od lat działa skutecznie w większości krajów europejskich - dodaje Błachowicz.

Oferta dla branży

POL-ECO SYSTEM ma odpowiadać na zapotrzebowanie rynku na kompleksową obsługę firm inwestujących w nowoczesną gospodarkę odpadami. Na targach zaprezentowane zostaną m. in.: innowacyjne śmieciarki, maszyny do przetwarzania odpadów, recyklingu i pracy w kompostowniach. Ponadto rozdrabniacze do odpadów, separatory, młyny i kruszarki.

Reklama

Targi zostaną poprzedzone Dniem Informacyjno-Szkoleniowym NFOŚiGW. W trakcie imprezy odbędą się także uroczystości związane z 30-leciem Funduszu. Częścią targów będzie wystawa laureatów konkursu Ministerstwa Środowiska „Produkt w Obiegu". Jego celem jest promowanie idei gospodarki o obiegu zamkniętym i wsparcie tych przedsiębiorców i projektantów, którzy wprowadzają innowacyjne metody m.in. przetwarzania czy ponownego wykorzystania odpadów.

Henryk Kowalczyk, minister środowiska:

Efektywna gospodarka odpadami powinna się opierać na realizacji hierarchii sposobów postępowania. W pierwszej kolejności należy zapobiegać powstawaniu odpadów, a te, których wytworzeniu nie udało się zapobiec, przygotowywać do ponownego użycia. Efektywność gospodarki odpadami to również ważny element transformacji w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ). GOZ jest koncepcją gospodarczą, w której produkty powinny pozostawać w obiegu tak długo, jak długo to możliwe, a wytwarzanie odpadów powinno być zminimalizowane. Idea ta uwzględnia wszystkie etapy cyklu życia produktu, od jego projektowania, przez produkcję, konsumpcję, zbieranie odpadów, aż do ich zagospodarowania. Podejście GOZ wiąże się także z innowacyjnością. Istotną rolę odgrywa również edukacja społeczeństwa w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami. Gminy powinny prowadzić kampanie edukacyjne w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych „u źródła", dzięki któremu stają się one cennym surowcem. Gospodarka odpadami staje się bardziej efektywna, gdy gminy nawiązują współpracę z organizacjami odzysku, które w imieniu podmiotów wprowadzających produkty w opakowaniach na rynek realizują ustawowe obowiązki w zakresie zbierania i recyklingu odpadów. To gmina może wnioskować do podmiotów prowadzących recykling o wystawienie dokumentu potwierdzającego przetworzenie odpadów komunalnych w tym procesie.

Dominik Bąk zastępca, prezesa zarządu NFOŚiGW:

Deklaracje dotyczące zbiórki odpadów oraz recyklingu różnią się często od praktyki. W racjonalnej gospodarce odpadami liczy się zarówno segregacja u źródła, jak też recykling i odzysk. Wszystkie te elementy będzie można już niedługo łatwo i szybko kontrolować dzięki legislacyjnym zmianom, które są sukcesywnie wprowadzane i wdrażane. Zbieraniem odpadów zajmuje się w Polsce niemal 8 tys. podmiotów. 6,5 tys. z nich ma zezwolenie na ich przetwarzanie. Zgodnie z nowymi założeniami firmy muszą dostosować swoje pozwolenia do wymogów tzw. pakietu odpadowego. NFOŚiGW wspiera inicjatywę ministra środowiska i finansuje resortowy projekt „Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami". Ewidencja odpadowa, która ma obowiązywać od początku 2020 r., będzie istotnym elementem działalności inwentaryzacyjnej, sprawozdawczej i kontrolnej gospodarki odpadami. Do 5 września 2019 r. był czas na złożenie kompletnych wniosków o zmianę posiadanych decyzji odpadowych. Przyjęta w ub.r. nowelizacja ustawy o odpadach wprowadziła szereg przepisów, których celem jest m.in. zapobieganie pożarom składowisk. Równocześnie nowa ustawa o Inspekcji Ochrony Środowiska zwiększyła zakres uprawnień służb inspekcyjno-kontrolnych w tym obszarze. W Sejmie trwają prace nad ustawami nowelizującymi akty prawne dotyczące postępowania z odpadami oraz wymogi dostosowania instalacji przetwarzania odpadów do najlepszych dostępnych technik.

Leszek Świętalski, sekretarz generalny Związku Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej:

Prawo w gospodarce odpadami musi być logiczne i stabilne, a jego stosowanie musi być egzekwowane i monitorowanie. Za gospodarkę odpadami muszą być odpowiedzialne podmioty, których działanie skoncentrowane jest na rzetelnym wykonywaniu swoich obowiązków i które będą przestrzegać przepisów i umów z samorządami. Gminy muszą mieć interes w faktycznym wdrożeniu wysokich standardów dotyczących gospodarowania odpadami. Te są bowiem kosztowne, a dotychczas jedynym źródłem finansowania systemów gospodarki odpadami pozostaje „opłata śmieciowa" pobierana od mieszkańców. Musi być zatem wdrożona rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP) za wprowadzane na rynek produkty. Dużym wyzwaniem jest stworzenie rynku surowców wtórnych tak w sferze podaży, jak i popytu. Należy położyć kres niekontrolowanemu przemytowi odpadów z zagranicy. Należytej kontroli musi podlegać wydawanie dokumentów potwierdzających recykling. Samorząd zabiega o to, by zaprząc do pracy niektóre frakcje odpadów traktowane jako źródło energii odnawialnej. Przedmiotem zainteresowania służb kontrolnych winny być drastycznie niskie kwoty za usługi odbioru i przetwarzania odpadów. Sugerują z założenia, że ich zagospodarowanie i przetworzenie może polegać na składowaniu na nielegalnych wysypiskach. I edukacja: tylko świadomy uczestnik systemu gospodarowania odpadami może zweryfikować, co robi z odpadami podmiot zajmujący się ich odbiorem.