Postępowanie nakazowe ratunkiem dla Zabużan

Postępowanie organów administracji publicznej w sprawach zabużańskich jest – szczególnie w zakresie przestrzegania terminów załatwiania spraw – długotrwałe i dalekie od regulacji ustawowych. Nie dość, że czas postępowania poprzedzającego wydanie decyzji liczony jest zazwyczaj w latach, to nawet jego pomyślne ukończenie, tj. uzyskanie pozytywnego rozstrzygnięcia o prawie do rekompensaty, jest pozornym tylko sukcesem. Pozostaje wciąż bowiem kwestia faktycznej realizacji świadczenia, z czym bywa – oględnie mówiąc – bardzo różnie.

Orzeczenie organu władzy publicznej niewiele jest warte, jeśli nie idzie za nim szybka i skuteczna egzekucja zasądzonego świadczenia. W wypadku zabużańskim mamy do czynienia z nietypową sytuacją, w której to obywatel jest wierzycielem, a państwo dłużnikiem, w dodatku najczęściej niesolidnym, bo zwlekającym ze spełnieniem świadczenia. Znane są przykłady wieloletniego oczekiwania na realizację przyznanego w drodze decyzji świadczenia. W tej sytuacji powstaje pytanie, czy obywatelowi uprawnionemu do otrzymania rekompensaty służy skuteczne narzędzie wyegzekwowania przyznanego świadczenia?

Wydaje się, że rozważenie tej kwestii powinno być oparte na dwóch możliwych sposobach dochodzenia wypłaty świadczenia, tj. na podstawie prawa administracyjnego bądź prawa cywilnego.

[srodtytul]Droga donikąd[/srodtytul]

Droga administracyjna sprowadza się do podejmowania prób wpływania obywateli na Ministerstwo Skarbu Państwa, aby przestrzegało terminów załatwiania spraw określonych w [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=FE2DC496846DF330D0B5A5F881E3AEF3?id=133093]kodeksie postępowania administracyjnego[/link], czyli – innymi słowy – by przekazywało otrzymane z urzędów wojewódzkich dokumenty do Banku Gospodarstwa Krajowego w terminie najdalej miesiąca.

Poza możliwością składania pisemnych monitów obywatelom przysługuje m.in. prawo złożenia skargi na bezczynność organu do sądu administracyjnego. Jak jednak wynika z dotychczasowej linii orzecznictwa, sądy administracyjne, rozpatrując skargi na bezczynność MSP, zazwyczaj przyznają skarżącemu obywatelowi „moralną rację”, jednocześnie nie dając de facto skutecznego narzędzia egzekucji świadczenia. Należy zresztą dopowiedzieć, że sądy administracyjne nie mają po temu prawnych instrumentów.

Próby wyegzekwowania od państwa należnych świadczeń przy odwołaniu do regulacji prawa administracyjnego nie są więc skuteczne.

Sprawnej realizacji prawa do rekompensaty nie sprzyjają również ogólne uwarunkowania prawne oraz ukształtowana praktyka – przekraczanie terminów załatwiania spraw nie grozi zasadniczo urzędnikowi żadnymi dolegliwymi konsekwencjami. Potwierdza to choćby sam fakt, że sprawy administracyjne w urzędach rzadko kiedy załatwiane są w ustawowych terminach, wszelkie zaś próby zdyscyplinowania aparatu urzędniczego w tym zakresie od lat ponoszą porażkę za porażką.

[srodtytul]Prawo do sądu[/srodtytul]

Wobec braku skuteczności dochodzenia roszczeń zabużańskich na drodze administracyjnoprawnej należy rozważyć możliwość ewentualnego wyegzekwowania świadczeń zabużańskich innymi sposobami. Należy w tym miejscu poczynić pewne założenie, a mianowicie, że sposób taki w demokratycznym państwie prawnym istnieć po prostu musi, co wynika z konstytucji. Zgodnie bowiem z art. 45 „każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”. Przepis ten doczekał się wielu komentarzy zarówno w doktrynie, jak i orzecznictwie, z których jasno wynika, że prawo do sądu stanowi jedną z podstaw państwa prawnego. Sytuacja, w której obywatel byłby pozbawiony możliwości uzyskania od sądu ochrony dla swych praw, byłaby zatem sprzeczna z konstytucją.

Nie wdając się w szczegółowe omawianie zasady prawa do sądu, należy przyjąć, że sądem właściwym do rozpoznania pozwu o zapłatę ekwiwalentu za mienie zabużańskie byłby sąd powszechny. Kwestię właściwego wydziału sądu rozstrzyga dokonana przez Trybunał Konstytucyjny analiza pojęcia „sprawa cywilna” zawarta w [b]wyroku z 10 lipca 2000 r. (sygn. SK 12/99)[/b]. W przywołanym orzeczeniu Trybunał uznał, że pojęcie „sprawa cywilna” może obejmować roszczenia dotyczące zobowiązań pieniężnych, których źródło stanowi decyzja administracyjna.

Wobec tego osoba uprawniona do ekwiwalentu, mająca roszczenie wobec Skarbu Państwa z tytułu decyzji administracyjnej powinna uzyskać – w razie niewywiązywania się MSP z obowiązku spełnienia świadczenia – sądową ochronę swoich praw.

[srodtytul]Termin spełnienia świadczenia[/srodtytul]

Istotną kwestią przy dochodzeniu roszczenia pieniężnego wynikającego z decyzji o przyznaniu prawa do rekompensaty, jest jego wymagalność, tj. termin, od którego można się skutecznie domagać jego spełnienia. W przypadku świadczeń zabużańskich [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=96FE152F890956E3CA28D168C679B370?id=179034]ustawa z 8 lipca 2005 r. o realizacji prawa do rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej (DzU nr 169, poz. 1418)[/link] nie przewiduje żadnego terminu wypłaty świadczenia. W tej sytuacji spełnienie świadczenia powinno nastąpić – zgodnie z dyspozycją art. 455 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=B759CF83874FB23ECB810EE4F6357FDA?id=70928]kodeksu cywilnego[/link] – niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do spełnienia świadczenia. W razie niezastosowania się przez MSP do treści wezwania wierzycielowi pozostaje już tylko złożenie – w trybie art. 485 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=DC4448342EA1B6B09E6D65014D976A16?id=70930]kodeksu postępowania cywilnego[/link] – pozwu o wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym.

[wyimek]Obecne próby wyegzekwowania od państwa należnych świadczeń nie są skuteczne[/wyimek]

Ewentualna wygrana w sprawie o zapłatę rekompensaty wiąże się nie tylko z realną możliwością wyegzekwowania zasądzonej kwoty w drodze egzekucji komorniczej, ale również z zasądzeniem odsetek, zwrotem kosztów procesu (w tym również kosztów zastępstwa procesowego w razie skorzystania z usług profesjonalnego pełnomocnika), czyli z uzyskaniem dodatkowych korzyści mogących przekraczać kwotę waloryzacji rekompensaty dokonywanej przez MSP.

Innymi słowy, skierowanie sprawy do sądu cywilnego może się okazać w wielu wypadkach bardziej opłacalne niż oczekiwanie na dobrowolne spełnienie świadczenia przez MSP.